Η ζωή είναι εγγενώς χαοτική και απρόβλεπτη. Το ανθρώπινο ζώο ωστόσο δεν αντιδρά καλά στην αβεβαιότητα. Τα άτομα που αισθάνονται ιδιαίτερα αδύναμα και ευάλωτα τείνουν να υιοθετούν μια στάση απέναντι στη ζωή που περιορίζει αυτό που βιώνουν, ώστε να μειώσουν την πιθανότητα απροσδόκητων συμβάντων. Αυτή η αρνητική, περιοριστική στάση έχει συχνά τις ρίζες της στην παιδική ηλικία.
Κάποια παιδιά βρίσκουν ελάχιστη παρηγοριά ή υποστήριξη απέναντι σε έναν τρομακτικό κόσμο. Αναπτύσσουν διάφορες ψυχολογικές στρατηγικές για να περιορίζουν αυτά που πρέπει να βλέπουν και να βιώνουν. Δημιουργούν περίτεχνες άμυνες για να αποκλείουν άλλες απόψεις. Γίνονται ολοένα και πιο εγωκεντρικά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αναμένουν να συμβούν κακά πράγματα και οι στόχοι τους στη ζωή περιστρέφονται γύρω από την πρόβλεψη και την εξουδετέρωση των δυσάρεστων εμπειριών με σκοπό τον καλύτερο έλεγχό τους. Καθώς μεγαλώνουν, αυτή η στάση εδραιώνεται και οι ορίζοντές τους στενεύουν, πράγμα που καθιστά σχεδόν αδύνατη κάθε ψυχολογική ανάπτυξη.
Advertisment
Αυτές οι στάσεις έχουν δυναμική αυτοσαμποτάζ. Τέτοιοι άνθρωποι κάνουν τους άλλους να αισθάνονται το ίδιο αρνητικό συναίσθημα που κυριαρχεί στη στάση τους, πράγμα το οποίο συμβάλλει στην επιβεβαίωση των πεποιθήσεών τους για τους ανθρώπους. Δεν βλέπουν τον ρόλο που παίζουν οι δικές τους ενέργειες, το πόσο συχνά είναι οι υποκινητές της αρνητικής απόκρισης. Βλέπουν μόνο ανθρώπους να τους καταδιώκουν ή την κακοτυχία να τους κατακλύζει. Σπρώχνοντας τους άλλους μακριά τους, κάνουν ακόμα πιο δύσκολη την επιτυχία τους στη ζωή και, καθώς απομονώνονται, η στάση τους χειροτερεύει. Παγιδεύονται σε έναν φαύλο κύκλο.
Ακολουθούν οι πέντε πιο κοινές μορφές περιορισμένης στάσης
Τα αρνητικά συναισθήματα έχουν μια δεσμευτική δύναμη – ένα άτομο που είναι θυμωμένο είναι πιο επιρρεπές στο να αισθάνεται επίσης καχυποψία, βαθιές ανασφάλειες, δυσαρέσκεια κ.λπ. Κι έτσι, συχνά βρίσκουμε συνδυασμούς αυτών των διαφόρων αρνητικών στάσεων, που η καθεμία τροφοδοτεί και τονίζει την άλλη. Ο στόχος σας είναι να αναγνωρίσετε τα διάφορα σημάδια τέτοιων συμπεριφορών που υπάρχουν μέσα σας σε λανθάνουσες και εξασθενημένες μορφές και να τα ξεριζώσετε. Επίσης, να δείτε πώς λειτουργούν σε μια πιο ισχυρή εκδοχή τους σε άλλους ανθρώπους, πράγμα που θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε την οπτική τους για τη ζωή. Και να μάθετε πώς να αντιμετωπίζετε άτομα με τέτοιες στάσεις.
Η εχθρική στάση
Μερικά παιδιά επιδεικνύουν εχθρική στάση σε πολύ μικρή ηλικία. Ερμηνεύουν τον απογαλακτισμό και τον φυσικό χωρισμό από τους γονείς ως εχθρικές πράξεις. Άλλα παιδιά έχουν να αντιμετωπίσουν έναν γονιό που του αρέσει να τιμωρεί και να πληγώνει. Και στις δύο περιπτώσεις, το παιδί βλέπει έναν κόσμο που του φαίνεται γεμάτος εχθρότητα και η αντίδρασή του είναι να επιδιώξει να τον ελέγξει με το να γίνει το ίδιο πηγή εχθρότητας. Τουλάχιστον τότε δεν είναι πλέον τόσο αναίτια και ξαφνική. Καθώς μεγαλώνουν, αποκτούν την ικανότητα να διεγείρουν τον θυμό και την απογοήτευση σε άλλους, πράγμα που δικαιώνει την αρχική τους στάση – «Βλέπεις; Οι άλλοι είναι εναντίον μου, με απεχθάνονται, και μάλιστα χωρίς εμφανή λόγο».
Advertisment
Σε μια σχέση, ένας σύζυγος με εχθρική στάση θα κατηγορήσει τη γυναίκα του ότι δεν τον αγαπά πραγματικά. Αν εκείνη διαμαρτυρηθεί και γίνει αμυντική, θα το εκλάβει ως απόδειξη ότι προσπαθεί να του κρύψει την αλήθεια. Αν εκείνη σωπάσει από φόβο, θα το εκλάβει ως απόδειξη ότι είχε δίκιο. Μέσα στο μπέρδεμά της, η σύζυγος δεν αποκλείεται να αρχίσει να αισθάνεται κάποια εχθρότητα από την πλευρά της, επιβεβαιώνοντας τη γνώμη του. Οι άνθρωποι με αυτή τη στάση έχουν πολλά άλλα έξυπνα τεχνάσματα για να προκαλέσουν την εχθρότητα που κατά βάθος θέλουν να αισθάνονται οι άλλοι γι’ αυτούς – ακυρώνοντας τη συνεργασία τους σε ένα έργο τη χειρότερη στιγμή, καθυστερώντας συνεχώς, κάνοντας κακή δουλειά, κάνοντας σκόπιμα κακή πρώτη εντύπωση. Αλλά δεν βλέπουν ποτέ τον ρόλο που διαδραματίζουν οι ίδιοι στην πρόκληση της αντίδρασης.
Η εχθρότητά τους διαποτίζει ό,τι κάνουν – τον τρόπο που διαφωνούν και προκαλούν (έχουν πάντα δίκιο), την κακεντρέχεια που υποβόσκει στα αστεία τους, το πόσο αχόρταγα απαιτούν προσοχή, τη χαρά που αντλούν από την κριτική σε βάρος άλλων και από την αποτυχία τους. Μπορείτε να τους αναγνωρίσετε από το πόσο εύκολα φουντώνει ο θυμός τους σε αυτές τις καταστάσεις. Η ζωή τους, όπως την περιγράφουν, είναι γεμάτη μάχες, προδοσίες, διώξεις, αλλά χωρίς να τις έχουν προκαλέσει αυτοί. Στην ουσία, προβάλλουν τα δικά τους εχθρικά συναισθήματα στους άλλους και είναι πάντα έτοιμοι να τα δουν ακόμα και στην πιο αθώα πράξη.
Ο στόχος τους στη ζωή είναι να αισθάνονται κατατρεγμένοι και να επιθυμούν εκδίκηση. Τέτοιοι τύποι έχουν γενικά προβλήματα σταδιοδρομίας, καθώς ο θυμός και η εχθρότητά τους ξεσπούν συχνά με την παραμικρή αφορμή. Αυτό τους δίνει άλλον έναν λόγο να διαμαρτύρονται και να κατηγορούν τον κόσμο ότι είναι εναντίον τους.
Εάν παρατηρήσετε σημάδια αυτής της στάσης στον εαυτό σας, η αυτογνωσία είναι ένα σημαντικό βήμα για να μπορέσετε να απαλλαγείτε. Μπορείτε επίσης να δοκιμάσετε ένα απλό πείραμα: Προσεγγίστε άτομα που συναντάτε για πρώτη φορά ή γνωρίζετε ελάχιστα, κάνοντας διάφορες θετικές σκέψεις – «Μου αρέσει», «Φαίνενται έξυπνος» κ.λπ. Δεν εκφράζετε με λεκτικό τρόπο αυτές τις σκέψεις, αλλά καταβάλλετε κάθε δυνατή προσπάθεια για να νιώσετε τέτοιου είδους συναισθήματα. Αν αντιδράσουν εχθρικά ή αμυντικά, τότε ίσως ο κόσμος είναι πραγματικά εναντίον σας. Πιθανότατα δεν θα δείτε τίποτα που θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως αρνητικό. Για την ακρίβεια, θα δείτε το αντίθετο. Σαφώς, λοιπόν, η πηγή κάθε εχθρικής αντίδρασης είστε εσείς.
Όταν αντιμετωπίζετε ακραία παραδείγματα αυτού του τύπου, κάντε ό,τι μπορείτε για να μην αντιδράσετε με την ανταγωνιστικότητα που περιμένουν. Διατηρήστε την ουδετερότητά σας. Αυτό θα τους μπερδέψει και θα σταματήσει προσωρινά το παιχνίδι που παίζουν. Τρέφονται από την εχθρότητά σας, οπότε μην τους δώσετε καύσιμο.
Η αγχώδης στάση
Αυτοί οι τύποι περιμένουν πάντα κάθε λογής εμπόδια και δυσκολίες σε κάθε κατάσταση που αντιμετωπίζουν. Από τους άλλους συχνά περιμένουν κριτική ή ακόμα και προδοσία. Όλα αυτά δημιουργούν υπέρμετρο άγχος πριν καν συμβεί το γεγονός. Αυτό που φοβούνται πραγματικά είναι να χάσουν τον έλεγχο της κατάστασης. Η λύση τους είναι να περιορίζουν το τι μπορεί να συμβεί, να στενεύουν τον κόσμο που τους περιβάλλει.
Αυτό σημαίνει ότι περιορίζουν το πού θα πάνε και τι θα προσπαθήσουν να κάνουν. Σε μια σχέση, θα κυριαρχήσουν επιδέξια στο τελετουργικό και στις συνήθειες του σπιτιού. Θα φαίνονται εύθραυστοι και θα απαιτούν διαρκή προσοχή. Αυτό θα αποτρέψει τους ανθρώπους από το να τους επικρίνουν. Όλα θα πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τους όρους τους. Στη δουλειά θα είναι τελειομανείς και σχολαστικοί και τελικά θα σαμποτάρουν τον εαυτό τους προσπαθώντας να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Όποτε βγαίνουν έξω από τη ζώνη άνεσής τους –το σπίτι ή τη σχέση όπου κυριαρχούν–, τους πιάνει ασυνήθιστο άγχος.
Μερικές φορές μπορεί να συγκαλύψουν την ανάγκη τους για έλεγχο ως αγάπη και ενδιαφέρον. Όταν ο Φράνκλιν Ρούσβελτ προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα το 1921, σε ηλικία τριάντα εννέα ετών, η μητέρα του, Σάρα, έκανε ό,τι μπορούσε για να περιορίσει τη ζωή του και να τον κρατήσει σε ένα δωμάτιο μέσα στο σπίτι. Θα έπρεπε να εγκαταλείψει την πολιτική του καριέρα και να παραδοθεί στη φροντίδα της. Η σύζυγος του Φράνκλιν, η Έλινορ, τον γνώριζε καλύτερα. Αυτό που ήθελε και χρειαζόταν ο Φράνκλιν ήταν να επιστρέψει σταδιακά και στον βαθμό του εφικτού στην παλιά του ζωή. Μεταξύ μητέρας και συζύγου δόθηκε μια μάχη που τελικά κέρδισε η Έλινορ. Η μητέρα κατάφερε να συγκαλύψει την αγχώδη στάση της και την ανάγκη να κυριαρχεί στον γιο της με την επίφαση της αγάπης της, μετατρέποντάς τον σε ανίσχυρο ανάπηρο.
Μια άλλη μεταμφίεση, παρόμοια με αυτού του είδους την αγάπη, είναι η επιδίωξη κάποιου να ευχαριστεί και να καλοπιάνει τους άλλους προκειμένου να τους αφοπλίσει και να εξουδετερώσει κάθε πιθανή απρόβλεπτη και εχθρική δράση. (Βλ. Κεφάλαιο 4, «Τοξικοί τύποι», Ο τύπος που θέλει να ευχαριστεί τους άλλους.)
Εάν παρατηρήσετε τέτοιες τάσεις στον εαυτό σας, το καλύτερο αντίδοτο είναι να ριχτείτε με όλη σας την ενέργεια στη δουλειά. Η εστίαση της προσοχής σας προς τα έξω και η αφοσίωση σε κάποιο έργο θα έχει ηρεμιστικό αποτέλεσμα. Από τη στιγμή που θα ελέγξετε την τελειομανία σας, θα μπορείτε να διοχετεύσετε την ανάγκη σας για έλεγχο σε κάτι παραγωγικό. Με τους ανθρώπους, προσπαθήστε να ανοιχτείτε σταδιακά στις συνήθειες και στους ρυθμούς τους, αντί για το αντίθετο. Αυτό μπορεί να σας δείξει ότι δεν έχετε να φοβηθείτε τίποτε αν χαλαρώσετε τον έλεγχο. Επιδοθείτε εσκεμμένα σε εκείνες τις δραστηριότητες που σας φοβίζουν περισσότερο και θα ανακαλύψετε ότι οι φόβοι σας είναι υπερβολικοί. Βάλτε λίγο χάος στην υπερβολικά τακτοποιημένη ζωή σας.
Στις δοσοληψίες σας με ανθρώπους που έχουν τέτοια στάση, προσπαθήστε να μη σας μεταδώσουν το άγχος τους, αλλά να τους μεταδώσετε εσείς την καταπραϋντική επιρροή που τόσο στερήθηκαν στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Εάν εκπέμπετε ηρεμία, η συμπεριφορά σας θα έχει καλύτερο αποτέλεσμα από τα λόγια σας.
Η αποφευκτική στάση
Οι άνθρωποι με αυτή τη στάση βλέπουν τον κόσμο μέσα από τον φακό της ανασφάλειάς τους, που γενικά έχει να κάνει με αμφιβολίες σχετικά με την ικανότητα και τη νοημοσύνη τους. Ίσως, ως παιδιά, τους έκαναν να αισθάνονται ενοχή και αμηχανία σε κάθε τους προσπάθεια να διακριθούν και να ξεχωρίσουν από τα αδέλφια τους. Ή τους έκαναν να αισθάνονται άσχημα για κάθε τους λάθος ή αταξία. Αυτό που φοβούνταν περισσότερο ήταν η κρίση των γονιών τους. Καθώς αυτά τα άτομα μεγαλώνουν, ο κύριος στόχος τους στη ζωή είναι να αποφύγουν κάθε είδους ευθύνη ή πρόκληση στην οποία μπορεί να διακυβευτεί η αυτοεκτίμησή τους και για την οποία μπορεί να κριθούν. Αν δεν καταβάλλουν ιδιαίτερες προσπάθειες για κάτι, δεν υπάρχει κίνδυνος να αποτύχουν ή να κριθούν.
Για να εφαρμόσουν αυτή τη στρατηγική, θα αναζητούν συνεχώς οδούς διαφυγής, συνειδητά ή ασυνείδητα. Θα βρίσκουν πάντα μια καλή δικαιολογία για να εγκαταλείψουν μια δουλειά νωρίς και να αλλάξουν καριέρα ή να διακόψουν μια σχέση. Στη μέση κάποιου σοβαρού έργου θα αρρωστήσουν ξαφνικά και θα φύγουν. Είναι επιρρεπείς σε κάθε είδους ψυχοσωματικές ασθένειες. Ή γίνονται αλκοολικοί ή εθίζονται σε ουσίες και πάντα υποτροπιάζουν, αλλά κατηγορούν την «ασθένεια» που έχουν και την προβληματική τους ανατροφή που τους οδήγησε στον εθισμό. Αν δεν ήταν το αλκοόλ, λένε, θα μπορούσαν να γίνουν σπουδαίοι συγγραφείς ή επιχειρηματίες. Άλλη στρατηγική είναι να χάνουν χρόνο και να αρχίζουν καθυστερημένα κάτι, βρίσκοντας πάντα μια δικαιολογία για το γιατί συνέβη αυτό. Με αυτόν τον τρόπο δεν μπορεί κανείς να τους κατηγορήσει για τα μέτρια αποτελέσματα.
Αυτοί οι τύποι δυσκολεύονται να αναλάβουν οποιαδήποτε δέσμευση και υπάρχει σοβαρός λόγος γι’ αυτό. Αν παρέμεναν σε μια δουλειά ή σε μια σχέση, τα ελαττώματά τους μπορεί να γίνονταν εμφανή στους άλλους.
Γι’ αυτό το καλύτερο είναι να αποχωρούν διακριτικά την κατάλληλη στιγμή και να διατηρούν την ψευδαίσθηση –δική τους και των άλλων– ότι όλα θα ήταν υπέροχα αν… Παρόλο που σε γενικές γραμμές το κίνητρό τους είναι ο φόβος της αποτυχίας και η επακόλουθη επίκριση, κατά βάθος φοβούνται και την επιτυχία – γιατί με την επιτυχία έρχονται οι ευθύνες και η ανάγκη να ανταποκριθούν σε αυτές. Η επιτυχία μπορεί επίσης να πυροδοτήσει ξανά τους πρώτους φόβους που ένιωθαν όποτε προσπαθούσαν να ξεχωρίσουν και να διακριθούν.
Μπορείτε εύκολα να αναγνωρίσετε αυτούς τους ανθρώπους από την πολυτάραχη επαγγελματική διαδρομή τους και τις βραχυπρόθεσμες προσωπικές τους σχέσεις. Ίσως επιχειρούν να συγκαλύψουν την πηγή των προβλημάτων τους παριστάνοντας τους υπεράνω: περιφρονούν την επιτυχία και τους ανθρώπους που προσπαθούν να αποδείξουν την αξία τους. Συχνά παρουσιάζονται ως ευγενείς ιδεαλιστές, διαδίδοντας ιδέες που δεν πρόκειται να πραγματοποιηθούν ποτέ, αλλά ενισχύουν την εικόνα του ανιδιοτελούς που επιθυμούν να προβάλλουν.
Το να προσπαθήσουν να κάνουν πράξη τα ιδανικά τους μπορεί να τους εκθέσει σε κριτική ή στην αποτυχία, οπότε επιλέγουν αυτά που είναι πολύ υψηλά και μη ρεαλιστικά για τις εποχές που ζουν. Μην ξεγελιέστε από την υποκριτικά ευγενή εικόνα που προβάλλουν. Κοιτάξτε τις πράξεις τους, την έλλειψη επιτευγμάτων, τα μεγάλα σχέδια που δεν γίνονται ποτέ έργα, πάντα με μια καλή δικαιολογία.
Αν παρατηρήσετε ίχνη αυτής της στάσης στον εαυτό σας, μια καλή στρατηγική είναι να αναλάβετε ένα έργο ακόμα και μικρής κλίμακας, να το φέρετε σε πέρας και να αποδεχτείτε την πιθανότητα αποτυχίας. Εάν αποτύχετε, θα έχετε ήδη μετριάσει το πλήγμα επειδή το περιμένατε και αναπόφευκτα δεν θα σας πονέσει όσο φανταζόσασταν. Η αυτοεκτίμησή σας θα αυξηθεί επειδή τελικά προσπαθήσατε κάτι και το ολοκληρώσετε. Μόλις μειώσετε αυτόν τον φόβο, η πρόοδος θα είναι εύκολη. Θα θελήσετε να δοκιμάσετε ξανά. Και αν πετύχετε, τόσο το καλύτερο. Σε κάθε περίπτωση, κερδίζετε.
Όταν γνωρίζετε άλλους με αυτή τη στάση, προσέξτε να μη συνεργαστείτε μαζί τους. Είναι άσοι στο να ξεγλιστρούν τη χειρότερη στιγμή, να σας φορτώνουν όλη τη δουλειά και την ευθύνη τυχόν αποτυχίας. Αποφύγετε πάση θυσία τον πειρασμό να τους βοηθήσετε ή να τους σώσετε από την αρνητικότητά τους. Είναι πολύ καλοί στο παιχνίδι αποφυγής.
Η καταθλιπτική στάση
Ως παιδιά, αυτοί οι τύποι δεν βίωσαν αγάπη και σεβασμό από τους γονείς τους. Για τα παιδιά που εξαρτώνται πάντα από τους ενήλικες, η σκέψη ότι οι γονείς τους μπορεί να κάνουν λάθος ή να μην τα ανατρέφουν σωστά είναι οδυνηρή. Ακόμα κι αν οι γονείς τους δεν τα αγαπούν, εκείνα εξακολουθούν να εξαρτώνται από αυτούς. Κι έτσι, η άμυνά τους είναι συχνά να εσωτερικεύουν την αρνητική κρίση και να φαντάζονται ότι όντως δεν τους αξίζει να τα αγαπούν, ότι κάτι πηγαίνει πολύ στραβά μαζί τους. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να διατηρήσουν την ψευδαίσθηση ότι οι γονείς τους είναι δυνατοί και ικανοί. Όλα αυτά συμβαίνουν εντελώς ασυνείδητα, αλλά το αίσθημα ότι είναι ανάξιοι θα στοιχειώνει αυτούς τους ανθρώπους σε όλη τους τη ζωή. Βαθιά μέσα τους θα νιώθουν ντροπή γι’ αυτό που είναι και δεν θα ξέρουν πραγματικά γιατί αισθάνονται έτσι.
Ως ενήλικες, θα θεωρούν δεδομένο ότι θα βιώνουν εγκατάλειψη, απώλεια και θλίψη και θα βλέπουν σημάδια εν δυνάμει καταθλιπτικών καταστάσεων στον κόσμο γύρω τους. Άθελά τους προσελκύονται από τη ζοφερή και δυσάρεστη πλευρά της ζωής. Επειδή με αυτόν τον τρόπο δημιουργούν οι ίδιοι εν μέρει την κατάθλιψη που αισθάνονται, νιώθουν ότι την έχουν τουλάχιστον υπό τον έλεγχό τους. Αντλούν παρηγοριά από τη σκέψη ότι ο κόσμος είναι ένα μουντό και θλιβερό μέρος. Μια στρατηγική που θα χρησιμοποιούν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους είναι να αποσύρονται προσωρινά από τη ζωή και τους ανθρώπους. Αυτό θα τροφοδοτεί την κατάθλιψή τους και ταυτόχρονα θα τους δίνει τη δυνατότητα να τη διαχειρίζονται σε κάποιο βαθμό, σε αντίθεση με τις τραυματικές εμπειρίες που τους επιβάλλονται.
Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτού του τύπου ήταν ο ταλαντούχος Γερμανός συνθέτης και μαέστρος Χανς φον Μπίλοφ (1830-1894). Το 1855 ο φον Μπίλοφ γνώρισε και ερωτεύτηκε την Κόζιμα Λιστ (1837-1930), τη χαρισματική κόρη του συνθέτη Φραντς Λιστ. Η Κόζιμα γοητεύτηκε από την αύρα της θλίψης που περιέβαλλε τον φον Μπίλοφ. Ο Μπίλοφ ζούσε με τη δεσποτική και εχθρική μητέρα του και η Κόζιμα τον συμπονούσε. Ήθελε να τον σώσει και να τον μετατρέψει σε σπουδαίο συνθέτη. Δεν άργησαν να παντρευτούν. Με την πάροδο του χρόνου, η Κόζιμα κατάλαβε ότι ο σύζυγός της ένιωθε κατώτερος σε σχέση με την ευφυΐα και την ισχυρή βούλησή της. Σύντομα άρχισε να αμφισβητεί την αγάπη της γι’ αυτόν. Στη διάρκεια των καταθλιπτικών του κρίσεων απομακρυνόταν εντελώς από εκείνη. Όταν η Κόζιμα έμεινε έγκυος, ξαφνικά εκδήλωσε κάποια μυστηριώδη ασθένεια που τον εμπόδιζε να είναι μαζί της. Χωρίς καμία αφορμή, γινόταν ψυχρός απέναντί της.
Νιώθοντας ότι ο σύζυγός της δεν την αγαπούσε και την παραμελούσε, η Κόζιμα έκανε σχέση με τον διάσημο μουσουργό Ρίχαρντ Βάγκνερ, ο οποίος ήταν φίλος και συνάδελφος του φον Μπίλοφ. Είχε την αίσθηση ότι ο σύζυγός της ενθάρρυνε ασυνείδητα τη σχέση τους. Όταν τελικά τον εγκατέλειψε για να ζήσει με τον Βάγκνερ, ο φον Μπίλοφ τη βομβάρδιζε με γράμματα, κατηγορώντας τον εαυτό του γι’ αυτό που είχε συμβεί. Ήταν ανάξιος της αγάπης της.
Έπειτα παραπονιόταν για την κακή τροπή που είχε πάρει η καριέρα του, για τις διάφορες ασθένειές του, τις αυτοκτονικές τάσεις του. Αν και επέκρινε τον εαυτό του, η Κόζιμα δεν μπορούσε παρά να αισθάνεται τύψεις και να στενοχωριέται επειδή κατά κάποιον τρόπο ήταν υπεύθυνη. Η αφήγηση όλων των δεινών του ήταν ένας έντεχνος τρόπος να την πληγώνει. Η Κόζιμα έλεγε πως κάθε του γράμμα ήταν σαν «ένα σπαθί στην καρδιά μου». Και τα γράμματα συνέχιζαν να έρχονται επί χρόνια, ώσπου ξαναπαντρεύτηκε και επανέλαβε το ίδιο μοτίβο με τη νέα του γυναίκα.
Αυτοί οι τύποι έχουν συχνά μια βαθιά ανάγκη να πληγώνουν τους άλλους, ενθαρρύνοντας πράξεις προδοσίας ή κριτικής που θα τροφοδοτήσουν την κατάθλιψή τους. Επίσης, σαμποτάρουν τον εαυτό τους αν βιώσουν οποιαδήποτε επιτυχία, επειδή αισθάνονται ότι κατά βάθος δεν την αξίζουν. Χάνουν την έμπνευσή τους ή εκλαμβάνουν την κριτική ως ένδειξη ότι δεν πρέπει να συνεχίσουν την καριέρα τους.
Οι καταθλιπτικοί τύποι συχνά προσελκύουν τους άλλους λόγω της ευαίσθητης φύσης τους. Διεγείρουν την επιθυμία να τους βοηθήσουν. Αλλά όπως ο φον Μπίλοφ, αρχίζουν να ασκούν κριτική και να πληγώνουν αυτούς που θέλουν να τους βοηθήσουν και στη συνέχεια αποτραβιούνται ξανά. Αυτή η έλξη και η απώθηση προκαλούν σύγχυση, αλλά από τη στιγμή που θα πέσει κανείς στα δίχτυα της γοητείας τους είναι δύσκολο να αποδεσμευτεί από αυτούς χωρίς να αισθανθεί τύψεις. Έχουν το ταλέντο να προκαλούν στους άλλους κατάθλιψη με την παρουσία τους. Αυτό τους τροφοδοτεί.
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε καταθλιπτικές τάσεις και στιγμές. Ο καλύτερος τρόπος να το χειριστούμε είναι να έχουμε επίγνωση της αναγκαιότητάς τους – είναι ο τρόπος του σώματος και του νου μας να μας αναγκάσει να επιβραδύνουμε, να μειώσουμε την ενέργειά μας και να αποσυρθούμε. Οι καταθλιπτικοί κύκλοι μπορούν να εξυπηρετήσουν θετικούς σκοπούς. Η λύση είναι να συνειδητοποιήσουμε τη χρησιμότητα και την προσωρινότητά τους.
Η κατάθλιψη που αισθάνεστε σήμερα δεν θα υπάρχει σε μια εβδομάδα και μπορείτε να την ξεπεράσετε. Αν είναι δυνατόν, βρείτε τρόπους για να αυξήσετε το ενεργειακό σας επίπεδο, πράγμα που θα σας βοηθήσει να αλλάξετε διάθεση. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσετε την υποτροπιάζουσα κατάθλιψη είναι να διοχετεύσετε την ενεργητικότητά σας στη δουλειά, ειδικά στις τέχνες. Έχετε συνηθίσει να αποσύρεστε και να είστε μόνοι. Αξιοποιήστε αυτόν τον χρόνο για να αντλήσετε από το ασυνείδητό σας. Εξωτερικεύστε την ιδιαίτερη ευαισθησία σας και τα σκοτεινά σας συναισθήματα στο ίδιο το έργο.
Ποτέ μην προσπαθείτε να ανεβάσετε τους καταθλιπτικούς ανθρώπους κάνοντάς τους κήρυγμα για το πόσο υπέροχη είναι η ζωή. Αντί γι’ αυτό, είναι καλύτερο να ακολουθήσετε τη ζοφερή άποψή τους για τον κόσμο, ενώ τους παρασύρετε διακριτικά σε θετικές εμπειρίες που μπορούν να βελτιώσουν τη διάθεση και να αυξήσουν την ενέργειά τους χωρίς καμία άμεση προτροπή.
Η μνησίκακη στάση
Ως παιδιά, αυτοί οι τύποι δεν ένιωσαν ποτέ ότι είχαν αρκετή γονική αγάπη και στοργή – πάντα λαχταρούσαν περισσότερη προσοχή. Έχουν αυτή την αίσθηση δυσαρέσκειας και απογοήτευσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Δεν παίρνουν ποτέ την αναγνώριση που τους αξίζει. Είναι άσοι στο να ερευνούν το πρόσωπο των άλλων για ενδείξεις ασέβειας ή περιφρόνησης. Βλέπουν τα πάντα σε σχέση με τον εαυτό τους. Αν κάποιος έχει περισσότερα από αυτούς, είναι σημάδι αδικίας, προσωπική προσβολή. Όταν αισθάνονται αυτή την έλλειψη σεβασμού και αναγνώρισης, δεν εκδηλώνουν θυμό. Γενικά είναι προσεκτικοί και θέλουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους.
Ο πόνος επωάζεται μέσα τους, η αίσθηση της αδικίας αυξάνεται όσο το σκέφτονται. Δεν ξεχνούν εύκολα. Κάποια στιγμή θα πάρουν την εκδίκησή τους με κάποια πανούργα πράξη σαμποτάζ ή παθητικής επιθετικότητας.
Επειδή νιώθουν ένα συνεχές αίσθημα αδικίας, τείνουν να το προβάλλουν στον κόσμο, βλέποντας παντού δυνάστες. Με αυτόν τον τρόπο συχνά γίνονται αρχηγοί εκείνων που αισθάνονται δυσαρεστημένοι και καταπιεσμένοι. Εάν αυτοί οι τύποι αποκτήσουν δύναμη, μπορούν να γίνουν κακοί και εκδικητικοί και να ξεσπάσουν τη δυσαρέσκειά τους σε ανυποψίαστα θύματα. Σε γενικές γραμμές, φέρονται με αλαζονεία. Είναι πάνω από τους άλλους, ακόμα και αν κανείς δεν το αναγνωρίζει. Κρατούν το κεφάλι τους ψηλά και έχουν συχνά ένα αμυδρό χαμόγελο ή μια έκφραση περιφρόνησης.
Καθώς γερνούν, είναι όλο και πιο επιρρεπείς σε αψιμαχίες για ασήμαντες αφορμές, επειδή δεν μπορούν πλέον να συγκρατήσουν τη δυσαρέσκεια που έχει συσσωρευτεί μέσα τους με το πέρασμα του χρόνου. Η πικρόχολη στάση τους σπρώχνει τους περισσότερους ανθρώπους μακριά τους, κι έτσι συχνά καταλήγουν να συναναστρέφονται μόνο ομοίους τους, που τους ενώνει η κοινή τους στάση.
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τιβέριος (42 π.Χ.-37 μ.Χ.) είναι ίσως το πιο κλασικό παράδειγμα αυτού του τύπου. Ως παιδί, ο δάσκαλός του παρατήρησε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. «Είναι ένα δοχείο πλασμένο με αίμα και χολή», έγραψε κάποτε ο δάσκαλος σε έναν φίλο. Ο συγγραφέας Σουητώνιος, ο οποίος γνώριζε τον Τιβέριο, τον περιέγραψε ως εξής: «Στεκόταν ευθυτενής με το κεφάλι του περήφανα σηκωμένο… Ήταν σχεδόν πάντα σιωπηλός και μόνο αραιά και πού έλεγε καμιά λέξη… Και ακόμα και τότε με μεγάλη απροθυμία, κάνοντας ταυτόχρονα μια περιφρονητική κίνηση με τα δάχτυλά του». Ο αυτοκράτορας Αύγουστος, ο πατριός του, αναγκαζόταν διαρκώς να ζητάει συγγνώμη από τη Γερουσία για τους «δυσάρεστους, γεμάτους υπεροψία τρόπους του».
Ο Τιβέριος μισούσε τη μητέρα του, που ποτέ δεν τον αγάπησε αρκετά. Ποτέ δεν ένιωθε ικανοποιημένος από την εκτίμηση του Αυγούστου, των στρατιωτών του ή του ρωμαϊκού λαού. Όταν έγινε αυτοκράτορας, εκδικήθηκε αργά και μεθοδικά όλους όσοι τον είχαν κατά τη γνώμη του προσβάλει, και η εκδίκησή του υπήρξε ψυχρή και σκληρή.
Καθώς περνούσαν τα χρόνια, γινόταν όλο και λιγότερο λαοφιλής. Οι εχθροί του πλήθαιναν. Καταλαβαίνοντας το μίσος των υπηκόων του, αποσύρθηκε στο νησί Κάπρι, όπου πέρασε τα τελευταία έντεκα χρόνια της βασιλείας του, αποφεύγοντας σχεδόν εντελώς τη Ρώμη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του επαναλάμβανε συχνά: «Μετά από μένα, ας πέσει φωτιά να καταστρέψει τη γη!» Όταν έγινε γνωστός ο θάνατός του, οι Ρωμαίοι ξέσπασαν σε πανηγυρισμούς και ο κόσμος εξέφρασε τα συναισθήματά του με την περιβόητη φράση «Ρίξτε τον Τιβέριο στον Τίβερη!».
Εάν παρατηρήσετε μνησίκακες τάσεις μέσα σας, το καλύτερο αντίδοτο είναι να μάθετε πώς να απαγκιστρώνεστε απ’ όσα σας πληγώνουν και σας απογοητεύουν. Είναι καλύτερα να έχετε στιγμιαίες εκρήξεις θυμού, έστω κι αν φαίνεται παράλογο, από το να αναμασάτε προσβολές που κατά πάσα πιθανότητα είναι αποκύημα της φαντασίας σας ή υπερβολές. Οι άνθρωποι είναι γενικά αδιάφοροι για τη μοίρα σας, όχι τόσο ανταγωνιστικοί όσο φαντάζεστε.
Πολύ λίγες πράξεις τους απευθύνονται πραγματικά σε εσάς. Σταματήστε να βλέπετε τα πάντα με προσωπικούς όρους. Ο σεβασμός είναι κάτι που πρέπει να κερδίσετε μέσω των επιτευγμάτων σας, όχι κάτι που σας δίνεται απλώς και μόνο επειδή είστε άνθρωποι. Πρέπει να σπάσετε τον φαύλο κύκλο της μνησικακίας, να γίνετε πιο γενναιόδωροι απέναντι στους ανθρώπους και στην ανθρώπινη φύση.
Όταν αντιμετωπίζετε τέτοιους τύπους, πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Παρόλο που μπορεί να χαμογελούν και να φαίνονται ευχάριστοι, στην πραγματικότητα σας παρατηρούν προσεκτικά για να διαπιστώσουν κάθε πιθανή προσβολή. Μπορείτε να τους αναγνωρίσετε από την ιστορία των παλαιότερων διενέξεών τους και την απότομη διακοπή των σχέσεών τους με τους ανθρώπους, όπως και από το πόσο εύκολα κρίνουν τους άλλους. Μπορεί να προσπαθήσετε να κερδίσετε αργά την εμπιστοσύνη τους και να μειώσετε τις υποψίες τους. Αλλά να γνωρίζετε ότι όσο περισσότερο βρίσκεστε κοντά τους τόσο περισσότερο καύσιμο θα τους δίνετε για να μνησικακούν, και η αντίδρασή τους μπορεί να είναι αρκετά φαρμακερή. Αν είναι δυνατόν, καλύτερα να αποφεύγετε αυτόν τον τύπο.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Robert Greene “Οι νόμοι της ανθρώπινης φύσης” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα
