Η παράλυση ύπνου είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σύντομη απώλεια του μυϊκού ελέγχου, γνωστή ως ατονία, η οποία συμβαίνει αμέσως μετά τον ύπνο ή την αφύπνιση. Εκτός από την ατονία, οι άνθρωποι συχνά έχουν παραισθήσεις κατά τη διάρκεια επεισοδίων υπνικής παράλυσης.
Το φαινόμενο κατηγοριοποιείται ως ένας τύπος παραϋπνίας. Οι παραϋπνίες είναι παθολογικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του ύπνου. Επειδή συνδέεται με το στάδιο της ταχείας κίνησης των ματιών (REM) του κύκλου του ύπνου, η παράλυση του ύπνου θεωρείται παραϋπνία REM.
Advertisment
Ο τυπικός ύπνος REM περιλαμβάνει έντονα όνειρα καθώς και ατονία, η οποία βοηθά στην αποτροπή της δράσης κατά τη διάρκεια των ονείρων. Ωστόσο, υπό κανονικές συνθήκες, η ατονία τελειώνει με την αφύπνιση, οπότε το άτομο δεν αποκτά ποτέ συνείδηση αυτής της αδυναμίας κίνησης.
Συνεπώς, οι ερευνητές πιστεύουν ότι η παράλυση ύπνου περιλαμβάνει μια μικτή κατάσταση συνείδησης που συνδυάζει τόσο την εγρήγορση όσο και τον ύπνο REM. Στην πραγματικότητα, η ατονία και η νοητική απεικόνιση του ύπνου REM φαίνεται να επιμένει ακόμη και σε μια κατάσταση συνείδησης και εγρήγορσης.
Πώς εκφράζεται η υπνική παράλυση;
Το βασικό σύμπτωμα της παράλυσης ύπνου είναι η ατονία ή η αδυναμία κίνησης του σώματος. Εμφανίζεται λίγο μετά τον ύπνο ή το ξύπνημα και κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου, το άτομο αισθάνεται ξύπνιο και έχει επίγνωση αυτής της απώλειας του μυϊκού ελέγχου.
Advertisment
Υπολογίζεται ότι το 75% των επεισοδίων παράλυσης στον ύπνο περιλαμβάνει ψευδαισθήσεις που διαφέρουν από τα τυπικά όνειρα. Όπως και με την ατονία, αυτές μπορεί να εμφανιστούν κατά τον ύπνο (υπναγωγικές ψευδαισθήσεις) ή κατά την αφύπνιση (υπνοπομπικές ψευδαισθήσεις). Οι ψευδαισθήσεις κατά τη διάρκεια της παράλυσης στον ύπνο κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες:
– Παραισθήσεις εισβολέα, οι οποίες περιλαμβάνουν την αντίληψη ενός επικίνδυνου προσώπου ή μιας επικίνδυνης παρουσίας στο δωμάτιο.
– Ψευδαισθήσεις πίεσης στο στήθος, που ονομάζονται επίσης ψευδαισθήσεις incubus, οι οποίες μπορεί να υποκινήσουν την αίσθηση ασφυξίας. Εμφανίζονται συχνά μαζί με ψευδαισθήσεις εισβολέα.
– Αιθουσαίο-κινητικές (V-M) ψευδαισθήσεις, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν αίσθηση κίνησης (όπως π.χ. πτήση) ή εξωσωματικές αισθήσεις.
Η ατονία είναι συχνά ανησυχητική και οι ψευδαισθήσεις μπορεί να κάνουν τα επεισόδια παράλυσης ακόμη πιο ενοχλητικά. Για το λόγο αυτό, περίπου το 90% των επεισοδίων συνδέεται με φόβο, ενώ μόνο η μειοψηφία έχει πιο ευχάριστες ή ακόμη και απολαυστικές ψευδαισθήσεις. Έχει διαπιστωθεί ότι η αντίληψη αυτών των επεισοδίων διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο του ατόμου.
Τα επεισόδια μπορεί να διαρκούν από λίγα δευτερόλεπτα έως περίπου 20 λεπτά, ενώ η μέση διάρκεια είναι μεταξύ 6 και 7 λεπτών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα επεισόδια τελειώνουν μόνα τους, αλλά περιστασιακά διακόπτονται από το άγγιγμα ή τη φωνή ενός άλλου ατόμου ή από μια έντονη προσπάθεια κίνησης που ξεπερνά την ατονία.
Πόσο συχνή είναι η παράλυση ύπνου;
Οι εκτιμήσεις ποικίλλουν, αλλά οι ερευνητές πιστεύουν ότι περίπου το 8% των ανθρώπων βιώνουν υπνική παράλυση κάποια στιγμή στη ζωή τους. Μεταξύ αυτών των ανθρώπων, υπάρχουν λίγα στοιχεία σχετικά με το πόσο συχνά τα επεισόδια επαναλαμβάνονται.
Η υπνική παράλυση μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά τα πρώτα συμπτώματα συχνά εμφανίζονται στην παιδική ηλικία, την εφηβεία ή τη νεαρή ενήλικη ζωή (ηλικίες 7 έως 25 ετών). Αφού αρχίσουν στην εφηβεία, τα επεισόδια μπορεί να εμφανίζονται συχνότερα στις δεκαετίες των 20 και 30.
Τι προκαλεί την υπνική παράλυση
Η ακριβής αιτία του φαινομένου είναι άγνωστη. Μελέτες έχουν εξετάσει δεδομένα για να δουν τι σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο παράλυσης στον ύπνο και έχουν βρει ανάμεικτα αποτελέσματα. Με βάση αυτά, οι ερευνητές πιστεύουν ότι πολλοί παράγοντες εμπλέκονται στην πρόκλησή της.
Οι διαταραχές του ύπνου και άλλα προβλήματα ύπνου έχουν δείξει μερικές από τις ισχυρότερες συσχετίσεις με την υπνική παράλυση. Υψηλότερα ποσοστά υπνικής παράλυσης – 38% σε μια μελέτη – αναφέρονται από άτομα με αποφρακτική υπνική άπνοια (OSA), μια διαταραχή με επαναλαμβανόμενες παύσεις της αναπνοής. Η υπνική παράλυση έχει επίσης βρεθεί ότι είναι πιο συχνή σε άτομα με νυχτερινές κράμπες στα πόδια.
Συμπτώματα αϋπνίας, όπως η δυσκολία να αποκοιμηθούν και η υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, έχει βρεθεί ότι σχετίζονται με το φαινόμενο. Τα άτομα των οποίων οι κιρκάδιοι ρυθμοί δεν ευθυγραμμίζονται με τον τοπικό κύκλο ημέρας-νύχτας, όπως τα άτομα με jet lag και οι εργαζόμενοι με βάρδιες, μπορεί επίσης να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο υπνικής παράλυσης.
Ορισμένες καταστάσεις ψυχικής υγείας έχουν δείξει σύνδεση. Τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της διαταραχής πανικού, φαίνεται να έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν την κατάσταση αυτή. Ορισμένες από τις ισχυρότερες συσχετίσεις υπάρχουν σε άτομα με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και σε άλλους που έχουν εκτεθεί σε σεξουαλική κακοποίηση στην παιδική ηλικία ή σε άλλους τύπους σωματικής και συναισθηματικής δυσφορίας. Η διακοπή του αλκοόλ ή των αντικαταθλιπτικών μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ανάκαμψη REM, η οποία μπορεί επίσης να προκαλέσει με τη σειρά της υπνική παράλυση.
Μελέτες έχουν διαπιστώσει υψηλότερο κίνδυνο σε άτομα με ανάλογο οικογενειακό ιστορικό, αλλά δεν έχει εντοπιστεί συγκεκριμένη γενετική βάση. Ορισμένες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι άνθρωποι που εμφανίζουν χαρακτηριστικά φαντασίας και αποστασιοποίησης από το άμεσο περιβάλλον τους, όπως με την ονειροπόληση, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν υπνική παράλυση. Μπορεί επίσης να υπάρχει σύνδεση μεταξύ αυτών και των ζωηρών εφιαλτών.
Με όλες αυτές τις συσχετίσεις, είναι άγνωστο αν υπάρχει κάποια αιτία- αποτέλεσμα κι αν ναι, αν η υπνική παράλυση είναι η αιτία, το αποτέλεσμα ή αν η σχέση είναι αμφίδρομη. Περαιτέρω έρευνα είναι απαραίτητη για τη διερεύνηση αυτών των συσχετίσεων και την καλύτερη κατανόηση των πολυάριθμων πιθανών αιτιών.
Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές
Ένα πρώτο βήμα για τη θεραπεία είναι η συζήτηση με έναν γιατρό προκειμένου να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν τα υποκείμενα προβλήματα που μπορεί να συμβάλλουν στη συχνότητα ή τη σοβαρότητα των επεισοδίων. Για παράδειγμα, αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει θεραπεία για τη ναρκοληψία ή μέτρα για την καλύτερη διαχείριση της υπνικής άπνοιας.
Συνολικά, υπάρχουν περιορισμένα επιστημονικά στοιχεία σχετικά με τη βέλτιστη θεραπεία για την υπνική παράλυση. Πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι η πάθηση είναι σχετικά συχνή και έτσι θεωρούν τον εαυτό τους τρελό ή ντρέπονται μετά από τα επεισόδια.
Λόγω της σύνδεσης μεταξύ της υπνικής παράλυσης και των γενικών προβλημάτων ύπνου, η βελτίωση της υγιεινής του ύπνου αποτελεί κοινή εστίαση στην πρόληψη. Η υγιεινή του ύπνου αναφέρεται στη ρύθμιση του χώρου ύπνου ενός ατόμου και στις καθημερινές συνήθειες που επηρεάζουν την ποιότητά του. Παραδείγματα υγιεινών συμβουλών για τον ύπνο που μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη υγιεινή του ύπνου και στην πιο συνεπή νυχτερινή ξεκούραση περιλαμβάνουν:
– Ακολουθούμε το ίδιο πρόγραμμα για τον ύπνο και την αφύπνιση κάθε μέρα, συμπεριλαμβανομένων των Σαββατοκύριακων.
– Διατήρηση μιας καθορισμένης ρουτίνας πριν από τον ύπνο που μας βοηθά να νιώσουμε άνετα και να χαλαρώσουμε.
– Τον εξοπλισμό του κρεβατιού μας με ένα άνετο στρώμα και μαξιλάρι.
– Ρύθμιση της κρεβατοκάμαράς σας ώστε να έχει περιορισμένη εισβολή φωτός ή θορύβου.
– Μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ και καφεΐνης, ειδικά το βράδυ.
– Απομάκρυνση των ηλεκτρονικών συσκευών, συμπεριλαμβανομένων των κινητών τηλεφώνων, για τουλάχιστον μισή ώρα πριν από τον ύπνο.
Η βελτίωση της υγιεινής του ύπνου ενσωματώνεται συχνά στην ψυχοθεραπεία. Μια ειδική μορφή CBT έχει αναπτυχθεί για την παράλυση του ύπνου, αλλά χρειάζονται περισσότερες έρευνες για να επικυρωθεί η αποτελεσματικότητά της. Η CBT έχει καθιερωμένο ιστορικό στην αντιμετώπιση καταστάσεων ψυχικής υγείας, όπως το άγχος και το PTSD, τα οποία μπορεί να αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν τον κίνδυνο παράλυσης του ύπνου.
Ορισμένα φάρμακα είναι γνωστό ότι καταστέλλουν τον ύπνο REM και αυτά μπορεί να βοηθήσουν στη διακοπή της υπνικής παράλυσης. Αυτά τα φάρμακα μπορεί να έχουν παρενέργειες, ωστόσο, και μπορεί να προκαλέσουν ανάκαμψη του ύπνου REM όταν κάποιος σταματήσει να τα παίρνει.
Πηγή:
www.sleepfoundation.org/parasomnias/sleep-paralysis
