Όποιος λαμβάνει μόρφωση, οφείλει να προσεγγίζει αυτή τη διαδικασία με τον εξής σκοπό:
Πώς μπορώ να υπακούω στους θεούς στα πάντα, πώς μπορώ να είμαι αρεστός στη θεία διοίκηση και πώς μπορώ να γίνω ελεύθερος;
Advertisment
Γιατί είναι κάποιος ελεύθερος αν δεν συμβαίνει τίποτα που να έρχεται σε αντίθεση με την προαίρεσή του και αν δεν μπορεί να τον εμποδίσει κανένας.
Και τι σημαίνει αυτό; Εννοείς ότι η ελευθερία είναι παράνοια;
Όχι, φυσικά. Η ελευθερία και η τρέλα είναι ασύμβατες.
Advertisment
Μα εγώ θέλω να πραγματοποιείται ό,τι επιθυμώ, όπως κι αν μου φαίνεται.
Είσαι στ’ αλήθεια τρελός και παράφρων. Δεν ξέρεις ότι η ελευθερία είναι κάτι καλό και αξιόλογο; Μα αν θέλω να μου συμβούν τυχαία όσα τυχαία θεώρησα καλά, υπάρχει ο κίνδυνος όχι μόνο να μην είναι κάτι καλό αλλά και το πιο επαίσχυντο απ’ όλα. Τι κάνουμε όταν γράφουμε;
Επιθυμώ να γράψω όπως θέλω το όνομα του Δίωνα; Όχι. Αλλά διδάσκομαι να θέλω να το γράψω όπως πρέπει να γράφεται. Τι κάνουμε στη μουσική; Το ίδιο. Τι κάνουμε γενικά σε ό,τι αφορά μια τέχνη ή μια επιστήμη; Διαφορετικά, δεν θα είχε καμία αξία να γνωρίζουμε κάτι, αν προσαρμοζόταν στην προσωπική βούληση του καθενός. Έτσι δεν θα είχε νόημα να μάθουμε οτιδήποτε.
Άρα μόνο για το πιο σπουδαίο και σημαντικό, δηλαδή για την ελευθερία, επιτρέπεται να θέλω να μου συμβούν τυχαία;
Καθόλου, αλλά παιδεία είναι να μαθαίνει κάποιος να θέλει το καθετί όπως αυτό συμβαίνει. Και πώς συμβαίνει; Όπως τα έχει ορίσει εκείνος που ορίζει. Όρισε να υπάρχει θέρος και χειμώνας και ευφορία και αφορία και αρετή και κακία και όλα αυτά τα αντίθετα προς όφελος της αρμονίας του σύμπαντος. Και έδωσε στον καθένα μας σώμα και μέλη του σώματος και περιουσία και συντρόφους.
Πρέπει, λοιπόν, να θυμόμαστε αυτή την τάξη πραγμάτων όταν ξεκινάμε να μορφωνόμαστε όχι για να αλλάξουμε τις προϋποθέσεις της ζωής μας (γιατί κάτι τέτοιο δεν μας έχει δοθεί και δεν θα ήταν καλύτερο να μας είχε δοθεί) αλλά για να εναρμονίζεται η γνώμη μας με όσα συμβαίνουν, με τα πράγματα που μας αφορούν ως έχουν και ως έχει η φύση τους. Εσύ τι λες; Είναι εφικτό να ξεφύγουμε από τους ανθρώπους; Πώς θα ήταν δυνατόν κάτι τέτοιο;
Μα είναι εφικτό να τους αλλάξουμε συναναστρεφόμενοι με αυτούς;
Ποιος μας δίνει αυτή τη δυνατότητα;
Άρα τι απομένει ή ποιος τρόπος υπάρχει για να τους διαχειριστούμε;
Ένας τέτοιος τρόπος, ώστε εκείνοι να κάνουν ό,τι θεωρούν καλύτερο κι εμείς να είμαστε σε αρμονία με τη φύση. Εσύ όμως είσαι δυστυχισμένος και δυσαρεστημένος και, αν είσαι μόνος, αποκαλείς αυτή την κατάσταση απομόνωση, αλλά αν είσαι με συντροφιά, αποκαλείς τους ανθρώπους επίβουλους και ληστές· και κατηγορείς τους γονείς σου και τα παιδιά σου και τα αδέλφια σου και τους γείτονες.
Αλλά όταν μένεις μόνος, θα έπρεπε να αποκαλείς αυτή την κατάσταση ησυχία και ελευθερία και να θεωρείς τον εαυτό σου όμοιο με τους θεούς. Κι όταν είσαι σε συντροφιά πολλών, να μην αποκαλείς αυτή την κατάσταση όχλο ούτε σαματά ούτε αηδία, αλλά γιορτή και πανηγύρι, κι έτσι να αποδέχεσαι τα πάντα με ευχαρίστηση.
Άρα ποια είναι η τιμωρία για όσους δεν τα αποδέχονται;
Να είναι έτσι όπως είναι.
Κάποιος δυσαρεστείται να είναι μόνος του.
Άφησέ τον στη μοναξιά του.
Δεν συμπαθεί τους γονείς του.
Τότε ας είναι κακός γιος κι ας γκρινιάζει.
Δεν συμπαθεί τα παιδιά του. Τότε ας είναι κακός πατέρας. Ρίξ’ τον στη φυλακή!
Ποια φυλακή; Εννοείς εκεί που είναι τώρα. Γιατί εκεί βρίσκεται παρά τη θέλησή του και, αν κάποιος είναι ενάντια στη θέλησή του, τότε εκεί είναι η φυλακή του. Έτσι, ο Σωκράτης δεν βρισκόταν στη φυλακή γιατί βρισκόταν εκεί με τη θέλησή του.
Απόσπασμα από το βιβλίο Επίκτητος – Ο δρόμος για την ελευθερία. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα
