Ξυπνάς κουρασμένος; Έχεις μνήμη χρυσόψαρου; Σε αγχώνει η καθημερινότητά σου; Υπάρχει λύση! Τα στοιχεία είναι αδιαμφισβήτητα: η αερόβια άσκηση προγραμματίζει το μυαλό σου για κορυφαία απόδοση! Με αφορμή ένα επαναστατικό πρόγραμμα φυσικής αγωγής στο Ιλινόι των Η.Π.Α., όπου 19.000 μαθητές που γυμνάζονταν κάθε πρωί πρώτευσαν σε διεθνείς διαγωνισμούς φυσικής, ο καθηγητής ψυχιατρικής του Χάρβαρντ John J. Ratey παρουσιάζει τα εντυπωσιακά αποτελέσματα πολυετών ερευνών. Όλες συγκλίνουν στο ότι η άσκηση είναι πραγματικά η καλύτερη άμυνά μας ενάντια στην κατάθλιψη, στη διάσπαση προσοχής, στους εθισμούς, στις επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης και στη νόσο Αλτσχάιμερ.
Το Πώς η άσκηση απογειώνει τη ζωή σου είναι το πρώτο βιβλίο που εξερεύνησε διεξοδικά τη σχέση μεταξύ άσκησης και εγκεφάλου. Οι έρευνες που παραθέτει ο Ratey δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφισβήτησης: η άσκηση μειώνει το στρες, ανεβάζει τη διάθεση, βελτιώνει τη μνήμη, οξύνει τη σκέψη και εκτοξεύει την απόδοσή σου στα ύψη!
Advertisment
To βιβλίο αυτό θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεσαι την πρωινή γυμναστική, και αυτό θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεσαι τα πάντα.
Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο συγγραφέας μάς δίνει μια πρόγευση των ευεργετικών επιπτώσεων της άσκησης όπως αυτές περιγράφονται στο βιβλίο του.
Advertisment
Όλοι ξέρουμε ότι η σωματική άσκηση μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα, αλλά οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε ιδέα γιατί. Υποθέτουμε ότι αυτό συμβαίνει επειδή η άσκηση καταπολεμά το στρες, μειώνει την ένταση στους μυς ή ενισχύει τις ενδορφίνες και το αφήνουμε εκεί. Όμως ο πραγματικός λόγος που αισθανόμαστε τόσο καλά όταν βάζουμε το αίμα μας να κυκλοφορήσει είναι ότι έτσι ωθούμε τον εγκέφαλο να λειτουργεί όσο καλύτερα μπορεί, και κατά τη δική μου άποψη αυτό το όφελος που προκύπτει από τη σωματική δραστηριότητα είναι πολύ πιο σημαντικό –και συναρπαστικό– απ’ οτιδήποτε προσφέρει η άσκηση για το σώμα. Το χτίσιμο των μυών και η εκγύμναση της καρδιάς και των πνευμόνων αποτελούν ουσιαστικά υποπροϊόντα της διαδικασίας. Συχνά λέω στους ασθενείς μου ότι σκοπός της άσκησης είναι να χτίζει και να γυμνάζει τον εγκέφαλο.
Στον σημερινό κόσμο, που καθοδηγείται από την τεχνολογία και απεικονίζεται σε οθόνες πλάσμα, είναι εύκολο να ξεχνάμε ότι γεννηθήκαμε για να κινούμαστε –ως ζώα, εδώ που τα λέμε–, αφού έχουμε βγάλει την κίνηση από τη ζωή μας. Η ειρωνεία είναι ότι η ικανότητα του ανθρώπου να ονειρεύεται, να σχεδιάζει και να δημιουργεί την ίδια την κοινωνία η οποία μας αποκόπτει από τη βιολογική μας ανάγκη να κινούμαστε έχει τις ρίζες της στις περιοχές του εγκεφάλου που διέπουν την κίνηση. Καθώς τα τελευταία πεντακόσιες χιλιάδες χρόνια προσαρμοζόμασταν σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, ο σκεπτόμενος εγκέφαλός μας εξελισσόταν από την ανάγκη τελειοποίησης των κινητικών δεξιοτήτων.
Σήμερα θεωρούμε τους προγόνους μας που κυνηγούσαν και μάζευαν καρπούς περίπου ως ζώα που βασίζονταν κυρίως στη σωματική τους δύναμη, όμως για να επιβιώνουν σε βάθος χρόνου έπρεπε να χρησιμοποιούν το μυαλό τους για να βρίσκουν και να αποθηκεύουν τροφή. Η σχέση ανάμεσα στην τροφή, τη σωματική δραστηριότητα και τη μάθηση είναι καταγεγραμμένη στα κυκλώματα του εγκεφάλου μας.
Όμως πλέον ούτε κυνηγάμε ούτε μαζεύουμε καρπούς, κι αυτό είναι πρόβλημα. Ο καθιστικός χαρακτήρας της σύγχρονης ζωής διαταράσσει τη φύση μας και αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη συνέχιση της επιβίωσής μας. Μαρτυρίες γι’ αυτό υπάρχουν παντού: το 65% των ενηλίκων στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι είτε υπέρβαροι είτε παχύσαρκοι και το 10% του πληθυσμού έχει διαβήτη τύπου 2, μια αποτρέψιμη μα ολέθρια ασθένεια που πηγάζει από την αδράνεια και την κακή διατροφή. Κάποτε ήταν ένα βάσανο σχεδόν αποκλειστικά της μέσης ηλικίας, αλλά τώρα παίρνει διαστάσεις επιδημίας και στα παιδιά. Σκοτώνουμε κυριολεκτικά τους εαυτούς μας, το δε πρόβλημα εκτείνεται σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο και δεν αποτελεί απλώς μέρος του τρόπου ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες, που βρίθει από υπερβολές. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι κάτι που δεν αναγνωρίζει στην ουσία κανείς: η αδράνεια σκοτώνει και τον εγκέφαλό μας, συρρικνώνοντάς τον στην κυριολεξία.
Για να διατηρείται η λειτουργία του εγκεφάλου μας στο φουλ, το σώμα μας πρέπει να δουλεύει σκληρά. Σε αυτό το βιβλίο δείχνω πώς και γιατί η σωματική άσκηση είναι εξόχως σημαντική για τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε. Θα εξηγήσω επιστημονικά πώς η άσκηση προετοιμάζει τα θεμέλια της μάθησης στον εγκέφαλο, πώς επηρεάζει τη διάθεση, το άγχος και την προσοχή μας, πώς μας προστατεύει από το στρες και αναστρέφει κάποιες από τις συνέπειες της γήρανσης στον εγκέφαλο και πώς –όσον αφορά τις γυναίκες– μπορεί να βοηθήσει να αποσοβηθούν οι επιπτώσεις των ορμονικών αλλαγών, που κάποιες φορές προκαλούν αναστάτωση. Δεν μιλάω για την αόριστη έννοια της ευφορίας του δρομέα. Δεν μιλάω για καμιά απολύτως έννοια. Μιλάω για χειροπιαστές αλλαγές, μετρημένες σε πειραματόζωα και εντοπισμένες σε ανθρώπους.
Είναι ήδη γνωστό ότι η άσκηση ανεβάζει τα επίπεδα της σεροτονίνης, της νορεπινεφρίνης και της ντοπαμίνης – σημαντικών νευροδιαβιβαστών που διακινούν σκέψεις και συναισθήματα. Μάλλον θα έχετε ακουστά τη σεροτονίνη και ίσως να ξέρετε ότι η έλλειψή της συνδέεται με την κατάθλιψη, όμως ακόμα και πολλοί ψυχίατροι που συναντώ δεν γνωρίζουν για τις άλλες δύο. Αγνοούν ότι τα τοξικά επίπεδα στρες διαβρώνουν τις συνδέσεις ανάμεσα στα δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου ή ότι η χρόνια κατάθλιψη συρρικνώνει κάποιες περιοχές του εγκεφάλου. Όπως αγνοούν επίσης ότι, αντίθετα, η άσκηση απελευθερώνει έναν καταρράκτη από νευροχημικές ουσίες και αυξητικούς παράγοντες που μπορούν να αναστρέψουν αυτή τη διαδικασία, ενδυναμώνοντας –με τη σωματική έννοια– τις υποδομές του εγκεφάλου. Πράγματι, ο εγκέφαλος αντιδρά όπως και οι μύες: αναπτύσσεται με τη χρήση και αδυνατίζει με την αδράνεια. Οι νευρώνες στον εγκέφαλο συνδέονται μεταξύ τους μέσω «φύλλων» σε κλαδιά που μοιάζουν με των δέντρων και με την άσκηση αυτά τα κλαδιά μεγαλώνουν και βγάζουν καινούργια μπουμπούκια, ενισχύοντας έτσι τη λειτουργία του εγκεφάλου σε θεμελιώδες επίπεδο.
Οι νευροεπιστήμονες έχουν μόλις αρχίσει να μελετούν την επίδραση της άσκησης στο εσωτερικό των εγκεφαλικών κυττάρων – και δη στα ίδια τα γονίδια. Ακόμα κι εκεί, στις ρίζες της βιολογίας μας, έχουν βρει σημάδια της επιρροής που ασκεί το σώμα στο μυαλό. Όπως φαίνεται, η κίνηση των μυών μας παράγει πρωτεΐνες που ταξιδεύουν μέσω του αίματος και εισέρχονται στον εγκέφαλο, όπου παίζουν καθοριστικό ρόλο στον μηχανισμό της διαδικασίας των ανώτερου επιπέδου σκέψεών μας.
Και γιατί να σας νοιάζει πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός σας; Καταρχάς, γιατί αυτός έχει το γενικό πρόσταγμα. Αυτή ακριβώς τη στιγμή το εμπρόσθιο μέρος του εγκεφάλου σας στέλνει σήματα για τα όσα διαβάζετε. Το πόσα από αυτά θα αφομοιώσετε εξαρτάται κατά πολύ από την ύπαρξη σωστής αναλογίας νευροχημικών ουσιών και αυξητικών παραγόντων ώστε να συνδεθούν οι νευρώνες. Η σωματική άσκηση έχει τεκμηριωμένο και θεαματικό αντίκτυπο σε αυτά τα απαραίτητα συστατικά. Εκείνη στήνει το σκηνικό και, κάθε φορά που κάθεστε να μάθετε κάτι καινούργιο, η διέγερση ισχυροποιεί τις συνδέσεις που σχετίζονται με αυτό. Με την εξάσκηση το κύκλωμα αποκτά μεγαλύτερη ευκρίνεια, όπως όταν χαράζετε ένα μονοπάτι μέσα στο δάσος. Η σημασία να γίνονται αυτές οι συνδέσεις εκτείνεται σε όλα τα θέματα με τα οποία ασχολούμαι σε αυτό το βιβλίο.
Για να αντιμετωπίσετε το άγχος, για παράδειγμα, πρέπει να αφήσετε κατά μέρος κάποιες πεπατημένες και να δημιουργήσετε εναλλακτικές διαδρομές. Κατανοώντας τέτοιες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο σώμα και τον εγκέφαλό σας μπορείτε να συντονίζετε τη διαδικασία, να διαχειρίζεστε προβλήματα και να εξασφαλίζετε την ομαλή λειτουργία του μυαλού σας. Αν σήμερα το πρωί γυμναστήκατε μισή ώρα, είστε στη σωστή κατάσταση για να καθίσετε ακίνητοι και να εστιάσετε σ’ αυτή την παράγραφο και ο εγκέφαλός σας είναι πολύ πιο καλά εξοπλισμένος για να τη θυμάται αργότερα.
Ό,τι έχω γράψει τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχει στόχο να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους σχετικά με τον εγκέφαλό τους. Αλλάζει η ζωή σας όταν γνωρίζετε τα βασικά για τη λειτουργία του εγκεφάλου σας. Η ενοχή φεύγει από την εξίσωση όταν αντιλαμβάνεστε ότι υπάρχει βιολογική βάση για ορισμένα συναισθηματικά ζητήματα. Από την άλλη, δεν θα νιώθετε πια ανήμποροι όταν θα δείτε πώς μπορείτε να επηρεάσετε αυτές τις βιολογικές διεργασίες. Είναι ένα θέμα στο οποίο επανέρχομαι συνεχώς σε συζητήσεις με τους ασθενείς μου, αφού ο κόσμος έχει την τάση να φαντάζεται τον εγκέφαλο σαν διοικητή που εκδίδει μυστηριωδώς διαταγές από έναν απομονωμένο πύργο, απροσπέλαστο από το εξωτερικό περιβάλλον. Καθόλου. Η άσκηση γκρεμίζει αυτά τα τείχη. Ελπίδα μου είναι πως, αν κατανοήσετε πώς η σωματική δραστηριότητα βελτιώνει τη λειτουργία του εγκεφάλου, θα έχετε πλέον κίνητρο να την εντάξετε στη ζωή σας με θετικό τρόπο και όχι να τη θεωρείτε κάτι που πρέπει να κάνετε. Φυσικά και πρέπει να γυμνάζεστε, αλλά εδώ δεν πρόκειται να σας κάνω κήρυγμα. (Και μάλλον δεν θα βοηθούσε: μελέτες σε πειραματόζωα δείχνουν ότι η καταναγκαστική άσκηση δεν ωφελεί όσο η εθελoύσια.) Αν μπορείτε να φτάσετε στο σημείο όπου θα λέτε διαρκώς στον εαυτό σας ότι η άσκηση είναι κάτι που θέλετε να κάνετε, τότε θα χαράξετε μια πορεία προς ένα διαφορετικό μέλλον, το οποίο θα έχει μικρότερη σχέση με την επιβίωση και μεγαλύτερη με την ευημερία.
