Καθώς ο κόσμος οδεύει προς ένα μέλλον με θερμοκρασίες πάνω από τα όρια που οι επιστήμονες λένε ότι θα οδηγήσουν στις χειρότερες κλιματικές διαταραχές, η ανθρωπότητα πρέπει να λάβει όλα τα μέτρα που μπορεί -συλλογικά και ατομικά- για να μειώσει τις εκπομπές που θερμαίνουν τον πλανήτη το συντομότερο δυνατό. Οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες πρέπει να κάνουν το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς, αλλά και οι απλοί άνθρωποι θα πρέπει να κάνουν αλλαγές στην καθημερινή τους ζωή.
Ένα καίριο ερώτημα είναι πώς να ωθήσουμε τους ανθρώπους σε πιο φιλικές προς το κλίμα συμπεριφορές, όπως το να παίρνουν το λεωφορείο αντί να οδηγούν ή να μειώνουν την κατανάλωση ενέργειας στο σπίτι.
Advertisment
Η νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences USA συγκέντρωσε τα αποτελέσματα 430 μεμονωμένων μελετών που εξέταζαν συμπεριφορές που σχετίζονται με το περιβάλλον, όπως η ανακύκλωση ή η επιλογή τρόπου μεταφοράς – και που εξέτασαν την αλλαγή αυτών των συμπεριφορών μέσω διαφόρων παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένων οικονομικών κινήτρων και εκπαιδευτικών εκστρατειών.
Οι συγγραφείς ανέλυσαν πώς έξι διαφορετικοί τύποι παρεμβάσεων συγκρίθηκαν μεταξύ τους ως προς την ικανότητά τους να επηρεάσουν τη συμπεριφορά στον πραγματικό κόσμο και πώς πέντε συμπεριφορές συγκρίθηκαν ως προς το πόσο εύκολο ήταν να αλλάξουν.
Όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα, τα οικονομικά κίνητρα και η κοινωνική πίεση λειτούργησαν καλύτερα στην αλλαγή συμπεριφορών από ό,τι η εκπαίδευση ή η ανατροφοδότηση (για παράδειγμα, οι αναφορές για τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας). Τα αποτελέσματα ενίσχυσαν αυτό που έχουν διαπιστώσει οι περιβαλλοντικοί ψυχολόγοι όταν εξέταζαν αυτές τις παρεμβάσεις μεμονωμένα.
Advertisment
Το διάγραμμα δείχνει τα μεγέθη επίδρασης των διαφόρων προσεγγίσεων παρέμβασης για την προώθηση βιώσιμων συμπεριφορών, με την εκπαίδευση να έχει τη μικρότερη επίδραση και την κοινωνική σύγκριση να έχει τη μεγαλύτερη.
Αν και η εκπαίδευση μπορεί να είναι απαραίτητη για να ευαισθητοποιηθεί το κοινό για ένα πρόβλημα εξ αρχής, “διαπιστώνουμε ξανά και ξανά ότι δεν είναι πολύ αποτελεσματική” στην πραγματική αλλαγή συμπεριφορών, λέει ο συν-συγγραφέας της μελέτης Magnus Bergquist, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία. Είναι παρόμοιο με το πώς το να ξέρουμε ότι πρέπει να γυμναζόμαστε περισσότερο ή να πίνουμε λιγότερο αλκοόλ δεν σημαίνει ότι θα το κάνουμε, εξηγεί. “Το να ξέρουμε απλώς τι είναι σωστό, ή υγιεινό, ή φιλικό προς το περιβάλλον δεν είναι πραγματικά επαρκές μοντέλο για την αλλαγή συμπεριφοράς”, λέει ο Bergquist.
Από την άλλη πλευρά, η νέα έρευνα διαπίστωσε ότι η κοινωνική πίεση είχε την ισχυρότερη επίδραση στην αλλαγή συμπεριφοράς. Η πίεση αυτή μπορεί να λάβει παθητικές μορφές, όπως η θέα ενός μεγαλύτερου αριθμού γειτόνων μας να προσθέτουν ηλιακούς συλλέκτες στα σπίτια τους ή να αγοράζουν ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ή πιο ενεργητικές, όπως οι ενεργειακές εκθέσεις για το σπίτι που συγκρίνουν την ενεργειακή μας χρήση με εκείνη των γειτόνων μας.
“Οι άνθρωποι κρίνουν τη δική τους συμπεριφορά σε σχέση με το τι κάνουν οι άλλοι. Υπάρχει μια ισχυρή τάση συμμόρφωσης με τα κοινωνικά πρότυπα”, λέει η Susan Joy Hassol, διευθύντρια του Climate Communication, ενός μη κερδοσκοπικού επιστημονικού και ενημερωτικού προγράμματος. Για παράδειγμα, “όσοι γνωρίζουν κάποιον που σταμάτησε να πετάει λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι πιο πιθανό να περιορίσουν τις δικές τους πτήσεις – και το αποτέλεσμα αυξάνεται αν πρόκειται για ένα πρόσωπο υψηλού προφίλ που σταμάτησε να πετάει”, προσθέτει η Hassol, η οποία δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη.
“Αυτή η κοινωνική μετάδοση είναι ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο σημαντικό να μιλάτε για τις δράσεις που αναλαμβάνετε για το κλίμα”.
Το διάγραμμα δείχνει τα μεγέθη επίδρασης που σχετίζονται με διάφορες κατηγορίες βιώσιμων συμπεριφορών, με τις παρεμβάσεις να έχουν τη μικρότερη επίδραση στις μεταφορές και τη μεγαλύτερη επίδραση στα απορρίμματα.
Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι ορισμένες συμπεριφορές ήταν ευκολότερο να αλλάξουν από άλλες, όπως φαίνεται στο παραπάνω γράφημα. Η συμπεριφορά που ήταν πιο πιθανό να αλλάξει ήταν τα απορρίμματα. Η μεταφορά ήταν η λιγότερο πιθανή να αλλάξει. Αλλά ακόμη και μια σχετικά μικρή αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που χρησιμοποιούν πιο φιλικές προς το κλίμα μεταφορές μπορεί να μειώσει τις εκπομπές περισσότερο από μια μεγαλύτερη αλλαγή σε συμπεριφορές όπως η ανακύκλωση, η οποία έχει μικρότερη επίδραση στις εκπομπές.
“Είναι πιο δύσκολο να πείσεις κάποιον να κάνει ποδήλατο ή να πάρει το λεωφορείο αντί να οδηγεί, σε σύγκριση με το να σβήνει τα φώτα όταν φεύγει από το δωμάτιο”, λέει ο συν-συγγραφέας της μελέτης και ψυχολόγος Μάθιου Γκόλντμπεργκ, διευθυντής της πειραματικής έρευνας στο Πρόγραμμα του Γέιλ για την Επικοινωνία της Κλιματικής Αλλαγής. “Αλλά παρόλο που η μετακίνηση είναι πολύ πιο δύσκολη, έχει πολύ μεγάλο αντίκτυπο”.
Οι Bergquist και Goldberg λένε ότι θα ήθελαν να δουν περισσότερες έρευνες σχετικά με το πώς συγκρίνονται οι διάφορες παρεμβάσεις όταν πρόκειται για την αλλαγή μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς – για παράδειγμα, πώς συγκρίνεται η κοινωνική πίεση με τα οικονομικά κίνητρα για να πείσουν τους ανθρώπους να στραφούν σε ηλεκτρικά οχήματα.
Η μελέτη τους και οι μελλοντικές έρευνες μπορούν να βοηθήσουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αποφασίσουν πώς θα ωθήσουν καλύτερα τους ανθρώπους προς πιο φιλικές προς το κλίμα συνήθειες. Και οι ερευνητές λένε ότι οι διάφορες παρεμβάσεις μπορούν να συνδυαστούν για να κινηθεί ενδεχομένως η βελόνα ακόμη περισσότερο στην αλλαγή συμπεριφοράς, ιδίως επειδή μπορούν να παρακινήσουν διαφορετικές ομάδες. “Υπάρχουν τόσες πολλές διαδρομές προς τους στόχους μας”, λέει ο Goldberg. “Και πρέπει να εκμεταλλευτούμε όλες αυτές τις διαφορετικές διαδρομές, επειδή προσεγγίζουμε διαφορετικούς ανθρώπους”.
