Το παιδί σας είναι ένα συναρπαστικό σύνολο κινούμενων γονιδίων. Τα γονίδια αυτά επηρεάζουν κατά πόσο τα παιδιά αντιμιλούν, κατά πόσο συμμορφώνονται πρόθυμα, κατά πόσο τους αρέσει να διαβάζουν, κατά πόσο κλαίνε, ακόμα και κατά πόσο φρικάρουν στην ιδέα ότι ο Άγιος Βασίλης ήρθε στο σπίτι τους.
Ναι, καλά διαβάσατε. Η εξάχρονη ανιψιά μου τρέμει στην ιδέα ότι κάποιος μπορεί να μπει στο σπίτι τους, τόσο που τα Χριστούγεννα γράφουν ένα σημείωμα στον Άγιο Βασίλη και του ζητούν να μείνει στον κάτω όροφο (ένας συμβιβασμός που η αδελφή μου κατάφερε να κάνει μαζί της για χάρη του άλλου της παιδιού).
Advertisment
Τα γονίδια ασκούν σημαντική επίδραση στη συμπεριφορά των παιδιών μας. Αλλά πώς λειτουργεί αυτό σε πρακτικό επίπεδο;
Οι άνθρωποι έχουν μόνο γύρω στα 20.000 γονίδια, και τα περισσότερα είναι κώδικες για πράγματα όπως τα μάτια και τα αφτιά και τα χέρια και οι αρτηρίες.
Αν υπήρχε ένα γονίδιο για όλα τα μέρη της βιολογίας και της συμπεριφοράς μας, θα μας τελείωναν πολύ γρήγορα τα γονίδια. Οι μύγες έχουν περίπου 14.000 γονίδια, και τα παιδιά μας είναι πολύ πιο πολύπλοκα από τις μύγες, οπότε κάτι άλλο πρέπει να συμβαίνει.
Advertisment
Δεν υπάρχει ένα γονίδιο για την κοινωνικότητα, ή για τον φόβο, ή για τόσο έντονες κρίσεις οργής που στο σούπερ μάρκετ ανοίγουν μια ειδική πόρτα για να σας βγάλουν έξω πιο γρήγορα.
Η γενετική τάση του παιδιού σας για το άγχος (ή την παρορμητικότητα, τον φόβο ή οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά) είναι προϊόν όλων των συγκεκριμένων παραλλαγών που φέρει σε όλα αυτά τα χιλιάδες γονίδια που επηρεάζουν το άγχος.
Το γεγονός ότι οι πιο πολύπλοκες συμπεριφορές επηρεάζονται από πολλά πολλά γονίδια εξηγεί γιατί κατά μέσο όρο τα παιδιά μοιάζουν με τους γονείς τους, αλλά όχι πάντα.
Δύο ευφυείς γονείς μπορεί να έχουν ένα παιδί με μέτρια ευφυΐα. Δύο εξωστρεφείς γονείς μπορεί να έχουν ένα εσωστρεφές παιδί. Κατά μέσο όρο, τα παιδιά μοιάζουν με τους (βιολογικούς) γονείς τους, αλλά… ποτέ δεν ξέρεις!
Τα γονίδιά μας επηρεάζουν τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο είναι δομημένος ο εγκέφαλός μας, γεγονός που επηρεάζει την τάση μας για συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Αλλά αυτό είναι μόνο το πρώτο βήμα.
Ο άλλος σημαντικός λόγος για τον οποίο οι γενετικοί παράγοντες παίζουν έναν τόσο σπουδαίο ρόλο στη ζωή μας είναι ότι συνδέονται βαθιά με το περιβάλλον μας.
Αν κατανοήσουμε αυτές τις γονιδιακές-περιβαλλοντικές οδούς μέσα από τις οποίες ξεδιπλώνονται οι γενετικές επιδράσεις, θα μπορέσουμε να λειτουργήσουμε αποτελεσματικά στον ρόλο μας ως γονείς.
Τα γονίδια που κληρονομούμε μπορεί να είναι θέμα τύχης, αλλά το περιβάλλον μας δεν είναι (στο μεγαλύτερο ποσοστό) κάτι τυχαίο που απλώς μας συμβαίνει.
Με απλά λόγια, τα γονίδιά μας και τα περιβάλλοντά μας συνδέονται μεταξύ τους με όλων των ειδών τους τρόπους.
Τρόπος 1: Προκλητική και αντιδραστική συσχέτιση γονιδίων-περιβάλλοντος
Να σας συστήσω τον Άντονι. Ο Άντονι ήταν ένα κοινωνικό πλάσμα από τότε που ήταν νήπιο. Στα τρία του, του άρεσε να φοράει τη μάσκα και την κάπα του Μπάτμαν όταν πήγαινε στο σούπερ μάρκετ.
Συνήθιζε να τρέχει στους αγνώστους, να τους μιλάει για τις υπερδυνάμεις του (άσχετα που ο Μπάτμαν δεν είχε υπερδυνάμεις) και να τους ρωτάει για τις δικές τους. Ήταν ένα αξιολάτρευτο παιδί και οι άνθρωποι χαμογελούσαν και φλυαρούσαν μαζί του.
Παρότι δεν γίνονταν για αυτόν τον σκοπό, οι αλληλεπιδράσεις αυτές έδωσαν στον Άντονι την αυτοπεποίθηση να μιλάει με τους μεγάλους. Έμαθε (χωρίς να υπάρχει αυτή η πρόθεση) ότι οι περισσότεροι ενήλικες ήταν φιλικοί, και η συζήτηση μαζί τους είχε πλάκα.
Η ιδιοσυγκρασία και οι προδιαθέσεις μας επηρεάζουν μικροσκοπικές όψεις της καθημερινής μας ζωής, και στο πέρασμα του χρόνου οι όψεις αυτές έχουν αθροιστική επίδραση.
Αν είστε ένα γενικά ευερέθιστο άτομο, είναι πιο πιθανό να εκνευριστείτε με τον ταμία στο σούπερ μάρκετ που μπορεί να περνάει με αργό ρυθμό τα ψώνια και να σας καθυστερεί.
Αυτό επιβεβαιώνει την άποψή σας ότι οι άνθρωποι είναι γενικά εκνευριστικοί και σας κάνει πιο ευερέθιστους.
Ερμηνεύουμε και αντιδρούμε στον κόσμο με διάφορους τρόπους, ανάλογα εν μέρει με τη γενετική ιδιοσυγκρασία μας.
Η ιδιοσυγκρασία μας επηρεάζει τις αντιδράσεις μας στα πράγματα που συναντάμε στη ζωή μας. Αυτός είναι ο λόγος που δύο παιδιά τα οποία μεγαλώνουν στην ίδια οικογένεια με τους ίδιους γονείς, πιθανώς έχουν πολύ διαφορετικά βιώματα και διαφορετικές αναμνήσεις από τους γονείς τους.
Το «ίδιο» περιβάλλον στην πραγματικότητα δεν είναι το ίδιο, ανάλογα με τη γενετική προδιάθεση του παιδιού.
Τρόπος 2: Ενεργητική συσχέτιση γονιδίων-περιβάλλοντος
Η αδελφή μου η Ζανίν κι εγώ έχουμε δύο χρόνια διαφορά και ως ενήλικες είμαστε κοντά. Αυτό δεν συνέβαινε πάντα. Δεν άντεχα την αδελφή μου καθώς μεγαλώναμε.
Ήταν τόσο ενοχλητικά τέλεια, που με έκανε να δείχνω χειρότερη! Αυτό κορυφώθηκε στο γυμνάσιο.
Η αδελφή μου κι εγώ έχουμε πολύ διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες. Εγώ ήμουν πάντα η πιο εξωστρεφής και ριψοκίνδυνη.
Η αδελφή μου ήταν πιο εσωστρεφής και πιο αγχώδης. «Θα βρεις τον μπελά σου!» έλεγε τις σπάνιες φορές που μάθαινε τι σχεδίαζα να κάνω καθώς ετοιμαζόμουν να πάω σε ένα απαγορευμένο πάρτι. Αλλά η σκέψη ότι θα διασκέδαζα με έκανε να πάω έτσι κι αλλιώς στο πάρτι.
Αυτό μας φέρνει στον δεύτερο τρόπο με τον οποίο τα γονίδιά μας επηρεάζουν το περιβάλλον μας: αναζητούμε ενεργητικώς διαφορετικά περιβάλλοντα ανάλογα με τις
γενετικές προδιαθέσεις μας.
Οι έφηβοι που αναζητούν έντονες συγκινήσεις θέλουν να πηγαίνουν σε πάρτι. Η ιδέα ενός μεγάλου πάρτι μάλλον ακούγεται απαίσια στα αφτιά ενός εσωστρεφούς ή αγχωτικού εφήβου.
Όπως ίσως φαντάζεστε, η ενεργητική επιλογή του περιβάλλοντός μας αυξάνεται καθώς μεγαλώνουμε.
Τα παιδιά έχουν μια περιορισμένη δυνατότητα να επιλέξουν περιβάλλον. Εν πολλοίς, το νήπιό σας πηγαίνει εκεί που το πάτε εσείς. Η ικανότητα των παιδιών να διαμορφώσουν το περιβάλλον τους λειτουργεί κυρίως μέσα από τις αντιδράσεις τους απέναντι σε ορισμένα περιβάλλοντα.
Αυτό δεν ισχύει όταν μεγαλώνεις… Οι νέοι ενήλικες αποφασίζουν εκείνοι πού πάνε και με ποιον περνούν τον χρόνο τους.
Και μαντέψτε: οι επιλογές αυτές δεν είναι τυχαίες!
Οι επιλογές αυτές διαμορφώνονται από τα έμφυτα χαρακτηριστικά τους (και, ελπίζουμε, λίγο και από τα μηνύματα που έχουν πάρει από τους σημαντικούς ενήλικες της ζωής τους).
Τρόπος 3: Παθητική συσχέτιση γονιδίων-περιβάλλοντος
Ο τελευταίος τρόπος με τον οποίο μπερδεύονται ο γονότυπός μας και το περιβάλλον μας αφορά ειδικά τη σχέση γονιού- παιδιού.
Ως γονείς, έχουμε τη δική μας ιδιοσυγκρασία και τρόπους να αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο.
Η ιδιοσυγκρασία μας επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε ως γονείς και το περιβάλλον που προσφέρουμε στα παιδιά μας.
Ο γονότυπος των γονιών επηρεάζει το περιβάλλον που παρέχουν στα παιδιά τους και οι γονείς περνούν το γενετικό υλικό τους στα παιδιά τους.
Μάλλον θα έχετε ήδη συνειδητοποιήσει ότι η παθητική συσχέτιση γονιδίων-περιβάλλοντος υπάρχει μόνο όταν τα παιδιά ανατρέφονται από τους βιολογικούς συγγενείς τους.
Τα παιδιά που έχουν υιοθετηθεί και ανατρέφονται από άτομα που δεν είναι συγγενείς τους δεν έχουν απαραιτήτως περιβάλλοντα που συνδέονται με τον γονότυπό τους.
Όμως, ακόμα και χωρίς ένα οικογενειακό περιβάλλον που να συνδέεται με τον γονότυπό τους, όλα τα παιδιά επηρεάζονται σημαντικά από το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσαν.
Απόσπασμα από το βιβλίο “Κάθε παιδί είναι μοναδικό… και χρειάζεται την ανατροφή που του ταιριάζει”. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο www.dioptra.gr.
