Είτε σας είναι γνωστός είτε άγνωστος, ο όρος παρειδωλία, το σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή στην ζωή σας έχετε «βιώσει» το συγκεκριμένο φαινόμενο. Η παρειδωλία είναι το ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα δυσδιάκριτο ή ασαφές εξωτερικό ερέθισμα, εκλαμβάνεται εσφαλμένα ως ευκρινές και πλήρως αναγνωρίσιμο.
Η παρειδωλία προσώπου είναι ουσιαστικά μία ψευδαίσθηση που περιλαμβάνει την αντίληψη και παρουσία ενός προσώπου π.χ σε ένα μοτίβο από σύννεφα ή τα σημάδια καψίματος σε ένα κομμάτι ψωμιού του τοστ. Είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου συστήματος ανίχνευσης προσώπου και μία σχεδόν καθολική ανθρώπινη εμπειρία.
Advertisment
H αντίληψη αναγνωρίσιμων μοτίβων ή εικόνων από τυχαία εξωτερικά ερεθίσματα, είναι ουσιαστικά μία οπτική ψευδαίσθηση, συχνά ενός προσώπου, που προκύπτει από διφορούμενες μορφές όπως π.χ. οι βράχοι σε μία βουνοπλαγιά. Ουσιαστικά, τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά εμφανίζονται μέσα σε άψυχα αντικείμενα, δηλαδή αυτά τα αντικείμενα ανθρωπομορφοποιούνται.
Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν, την εμφάνιση της εικόνας του Ανθρώπου στη Σελήνη, την φιγούρα του Ιησού σε ένα κομμάτι φρυγανιάς κλπ.
Μόλις αντιληφθούμε αυτά τα πρόσωπα, μας είναι δύσκολο να τα αγνοήσουμε, αν και γνωρίζουμε ότι δεν είναι αληθινά.
Πειραματικά, ερευνητές, βρήκαν στοιχεία παρειδωλίας ακόμα και σε βρέφη ηλικίας 10 μηνών (Kato και Mugitani) και σε πίθηκους Rhesus, υποδηλώνοντας ότι η εσφαλμένη αντίληψη ενός προσώπου μέσα σε ένα αντικείμενο είναι ένα «καθολικό χαρακτηριστικό της ανίχνευσης προσώπου από όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά» (Alais et al, 2021).
Advertisment
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εξειδικευμένος στην επεξεργασία του προσώπου. Είμαστε έτοιμοι να ανιχνεύσουμε πρόσωπα, ίσως επειδή οι εκφράσεις είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη αλληλεπίδραση (Kato and Mugitani: Alais et al). Μπορούμε να εξαγάγουμε σημαντικές κοινωνικές πληροφορίες, όπως το φύλο, την ηλικία, την ελκυστικότητα, την διάθεση, ακόμη και την αξιοπιστία από το πρόσωπο κάποιου. Έτσι τα πρόσωπα τραβούν την προσοχή μας αυτόματα.
Επιπλέον, η ικανότητά μας να ανιχνεύουμε πρόσωπα, ακόμη και όταν υπάρχουν διφορούμενες οπτικές πληροφορίες, είναι ίσως εξαιρετικό δείγμα προσαρμοστικότητας, δεδομένης της σημασίας των προσώπων στη ζωή μας και του υψηλού κόστους που προκύπτει από την αποτυχία εντοπισμού ενός αληθινού προσώπου (Liu et al.).
Το δίκτυο του εγκεφάλου μας που περιλαμβάνει τη δεξιά ατρακτοειδή περιοχή του προσώπου, τον πρωτεύοντα οπτικό φλοιό και τον προμετωπιαίο φλοιό, εμπλέκεται στην πραγματική ανίχνευση ενός προσώπου, καθώς και στην απατηλή αντίληψη του προσώπου που χαρακτηρίζει την παρειδωλία (Liu et al). Οι μελέτες fMRI υποδηλώνουν ότι και οι δύο απαιτούν πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου από πάνω προς τα κάτω και το αντίστροφο.
Επιπλέον, αν και τα απατηλά πρόσωπα αναπαρίστανται αρχικά στον εγκέφαλο παρόμοια με τα ανθρώπινα πρόσωπα, μέσα σε λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου, η αναπαράσταση μεταμορφώνεται και γίνονται ισοδύναμα με συνηθισμένα αντικείμενα, σύμφωνα με μία γρήγορη επίλυση του σφάλματος ανίχνευσης.
Η ετυμολογία της παρειδωλίας (Pareidolia), από το ελληνικό παρά (πλάι) και είδωλον (μορφή, σχήμα ή εμφάνιση), δόθηκε για πρώτη φορά από τον Kahlbaum, έναν Γερμανό γιατρό του 19ου αιώνα, ο οποίος περιέγραψε την έννοια ως «ψευδείς αντιλήψεις, ψευδαισθήσεις ή αυταπάτες κρίσης» (Sibbald, 1867).
Οι περιγραφές της παρειδωλίας χρονολογούνται ακόμα πιο πίσω και βρίσκονται στο έργο Treatise on Painting του Leonardo Da Vinci (16ος αιώνας). Γράφει ο Da Vinci: «..πετώντας ένα σφουγγάρι εμποτισμένο με διάφορα χρώματα σε έναν τοίχο, αφήνει μερικά σημάδια πάνω του, μία ποικιλία συνθέσεων μπορεί να φανεί σε τέτοια σημεία, ανάλογα με την διάθεση του νου, όπως κεφάλια ανθρώπων, διάφορα ζώα, μάχες, βραχώδεις σκηνές, θάλασσες, σύννεφα, δάση και άλλα παρόμοια..».
Υπάρχει η αντίληψη, ότι η παρειδωλία είναι ένας δείκτης για την δημιουργία ιδεών και ένας προγνωστικός παράγοντας δημιουργικότητας, επειδή αντανακλά μία πιο ευέλικτη ενσωμάτωση διφορούμενων ερεθισμάτων, παρόμοιες με τις δημιουργικές απαντήσεις σε ένα τεστ Rorschach.
Υπάρχει επίσης η πρόταση, ότι τα απατηλά πρόσωπα της παρειδωλίας προκαλούν μία αντιληπτή ηλικία, φύλο και συναισθηματική έκφραση, και τουλάχιστον σε μία μελέτη, μία ισχυρή γνωστική προκατάληψη (4:1) να αντιλαμβάνονται και να ερμηνεύονται ως αρσενικά.
Αν και η θέαση αυτών των απατηλών προσώπων σε άψυχα αντικείμενα είναι απολύτως φυσιολογική και κοινή, υπάρχουν αναφορές παρειδωλίας σε νευροεκφυλιστικές καταστάσεις, όπως στη νόσο του Parkinson, στη νόσο Alzheimer και στην άνοια Lewy Body.
Μία μελέτη, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι οι ασθενείς με νόσο του Parkinson, ακόμη και χωρίς τις οπτικές παραισθήσεις που είναι κοινές σε αυτούς τους ασθενείς, συχνά εμφάνιζαν παρειδωλία που σχετίζεται με το άγχος (Kurumada et al). Από σαρώσεις τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET) σε αυτόν τον πληθυσμό ασθενών, διαπιστώθηκε επίσης, ότι ο αριθμός των παρειδωλικών ψευδαισθήσεων συσχετίστηκε με υπομεταβολισμό στις αμφοτερόπλευρες κροταφικές, βρεγματικές και ινιακές περιοχές του εγκεφάλου (Uchiyama et al, 2015).
Και ενώ οι παρειδωλίες στις νευρογνωστικές διαταραχές δεν αντανακλούν τις ίδιες τις οπτικές παραισθήσεις, μπορεί να αντανακλούν μία «ευαισθησία» ή «προδιάθεση» σε αυτές.
Σε αρκετές περιπτώσεις, η παρειδωλία μπορεί να είναι και αποτέλεσμα φόβου. Αναφέρεται συχνά, ότι προκύπτει σε καταστάσεις όπου το άτομο βρίσκεται μόνο σε ένα απόμακρο ή σκοτεινό σημείο, γεγονός που μπορεί να διεγείρει το αίσθημα της απειλής. Βασισμένοι σε αυτό πολλοί θιασώτες ψευδοεπιστημών, θρησκειών, αιρέσεων μπορεί να χρησιμοποιούν την παρειδωλία προς όφελός τους, μέσω χειριστικών συμπεριφορών. Έχουν αναφερθεί περιστατικά όπου αποδόθηκαν «θεϊκές ιδιότητες» σε αντικείμενα, προς χειραγώγηση του πλήθους για ωφελιμιστικούς και κερδοσκοπικούς σκοπούς.
Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, υποτιθέμενες τέτοιες θεάσεις και παραφυσικά δρώμενα εξηγούνται από το φαινόμενο της παρειδωλίας.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Alais D et al. (2021). A shared mechanism for facial expression in human faces and face pareidolia. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 288(1954): 20210966 (8 pages).
- Da Vinci L. A Treatise on Painting. J.F. Rigaud, translator, Project Gutenberg (2014): Chapter CCCXLIX Universality of Painting: A Precept, pp. 497-98. https://www.gutenberg.org/ebooks/46915 (retrieved 6/10/23).
- Kato M; Mugitani R. (2015). Pareidolia in infants. PLOS One 10(2): e0118539. (9 pages.)
- Kurumada K et al (2021). Pareidolia in Parkinson’s Disease and Multiple System Atrophy. Hindawi Parkinson’s Disease: 2704755 (6 pages.)
- Liu J et al. (2014). Seeing Jesus in toast: neural and behavioral correlates of face pareidolia. Cortex 53: 60-77.
- Uchiyama M et al (2015). Pareidolia in Parkinson’s Disease without dementia: a positron emission tomography study. Parkinsonism & Related Disorders 21(6): 603-609.
- Τα Σύνδρομα των Πόλεων: Ψυχολογικές καταστάσεις που παίρνουν το όνομά τους από διάσημες πόλεις και τι σημαίνουν - 18 Απριλίου 2024
- Οι πιο «τρομακτικές» μάσκες είναι εκείνες που δεν φαίνονται… - 14 Μαρτίου 2024
- Για «τι» θα μιλήσουμε στην ψυχοθεραπεία; - 13 Φεβρουαρίου 2024
