Η οικονομική ενοχή είναι μια σιωπηλή δύναμη που βαραίνει τις αποφάσεις και την αίσθηση της αξίας μας και μπορεί να εκφραστεί με αμέτρητους τρόπους: από τη δυσκολία στο να ξοδέψει κανείς χρήματα για τον εαυτό του, ακόμη και για βασικές ανάγκες, έως την αμηχανία που νιώθει όταν προσπαθεί να διεκδικήσει μια προαγωγή ή έναν μισθό που ανταποκρίνεται στις επαγγελματικές του ικανότητες.
Ας φανταστούμε τον Δημήτρη, έναν νέο επαγγελματία που αγωνίζεται να ισορροπήσει τις επιθυμίες του για μια άνετη ζωή με την ενστικτώδη του αντίδραση να αποταμιεύει έναν μικρό ποσοστό του εισοδήματός του, ακόμα και αν αυτό σημαίνει να ζει εξαιρετικά λιτά. Ή τη Μαρία, μια ικανή επιχειρηματία που διστάζει να επενδύσει σε μια ευκαιρία που θα μπορούσε να επιφέρει μεγάλη ανάπτυξη στην επιχείρησή της, φοβούμενη ότι η επιτυχία της θα γίνει αντικείμενο κριτικής. Η οικονομική ενοχή δεν αναγνωρίζει κοινωνική τάξη, ή εισόδημα – αντιθέτως, είναι μια βαθιά ριζωμένη συναισθηματική απόκριση που συχνά διαμορφώνεται από την παιδική ηλικία και ενισχύεται από τις κοινωνικές προσδοκίες. Ακόμα χειρότερα, είναι πολύ πιθανό την οικονομική ενοχή να τη κληρονομήσαμε από τους γονείς μας.
Advertisment
Κληρονομούμενη ενοχή
Η οικονομική ενοχή δεν αποτελεί μια αυθύπαρκτη συναισθηματική κατάσταση, αλλά κάτι που συχνά μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά, σαν μια αόρατη κληρονομιά. Τα πρώτα μαθήματα για την αξία του χρήματος και τη χρήση του ξεκινούν στην αγκαλιά της οικογένειας, όπου οι αντιλήψεις περί αποταμίευσης, δαπανών και πλούτου αποτυπώνονται στην ανθρώπινη ψυχή. Παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου η σπατάλη αντιμετωπίζεται σαν μείζον ατόπημα ή όπου οι γονείς εκφράζουν συχνά ανησυχίες για τα οικονομικά, μπορεί να ενστερνιστούν την ιδέα ότι η επιδίωξη υλικής ευημερίας είναι κάτι που πρέπει να αποφεύγεται ή ακόμα και να ενοχοποιείται ωσάν αν είναι αμαρτία.
Δεν είναι λίγες εξάλλου οι εκφράσεις που έχουμε “Για να γίνεις πλούσιος πρέπει να πατήσεις επί πτωμάτων”, “Χρήματα με τίμια δουλειά δεν γίνονται”, “Τα χρήματα δεν φέρνουν την ευτυχία”, “Μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες” και πολλές άλλες.
Οικονομικός αναλφαβητισμός
Ωστόσο, εκτός από το οικογενειακό πλαίσιο, η εκπαίδευση και η κοινωνική ένταξη παίζουν επίσης ρόλο. Πολλά σχολεία και κοινωνικές ομάδες δεν διδάσκουν ουσιαστικά πώς να διαχειριστούμε τα οικονομικά μας, αφήνοντας ένα κενό που γεμίζεται από τα μέσα ενημέρωσης και τις κοινωνικές προσδοκίες. Είμαστε πραγματικά οικονομικά αναλφάβητοι.
Advertisment
Θρησκευτική ενοχή
Αυτές οι δυναμικές συχνά πυροδοτούν βαθιές προκαταλήψεις που διαμορφώνουν την αυτοεικόνα και τη σχέση μας με την προσωπική πρόοδο και την αυτοπραγμάτωση. Αντί για τη διαμόρφωση μιας υγιούς σχέσης με το χρήμα, όπου το χρήμα είναι ένα μέσο για την επίτευξη στόχων και την προσφορά στον κόσμο, πολλοί αισθάνονται ότι πρέπει να ζουν κάτω από συγκεκριμένα πρότυπα συνετής διαβίωσης, φοβούμενοι την κρίση των άλλων ή ακόμα και την κρίση του Θεού.
.Ας δούμε τι λένε οι εκκλησίες του κόσμου:
Χριστιανισμός: “Ευκοπώτερον εστίν κάμηλον διά τρύπης ραφίδος διελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν.” (Ματθαίος 19:24)
Ισλάμ: “Αν έχεις πολύ, δώσε από την περιουσία σου; αν έχεις λίγο, δώσε από την καρδιά σου.”
Βουδισμός: “Ο πλούτος αποτελεί δεσμό για τον κόσμο, η αποστροφή από αυτόν αποτελεί την ελευθερία.”
Ιουδαϊσμός: “Όποιος αυξάνει τον πλούτο του με τόκο και υπερβολή, τα συγκεντρώνει για εκείνον που θα ελεεί τους πτωχούς.” (Παροιμίες 28:8)
Ο Χριστιανισμός προειδοποιεί ότι ο πλούτος θα “δυσκολέψει” το πέρασμά μας στον παράδεισο κι ας κατείχαν οι Χριστιανικές χώρες μεχρι πρόσφατα το 99% του παγκόσμιου πλούτου.
Ακόμα και σήμερα επιβιώνουν ιδέες όπως “δωρεάν λάβατε, δωρεάν δώσατε”. Πολλοί για παράδειγμα κατακρίνουν τους ιερείς που αμοίβονται διότι “αυτό που κάνουν δεν είναι εργασία αλλά λειτούργημα”. Με το ίδιο σκεπτικό και η εργασία του ιατρού, του πολιτικού, του δικαστικού αποτελούν λειτούργημα και άρα δεν θα έπρεπε να αμοίβεται κανένας. Ο ρόλος που παίζει η θρησκεία στη διαμόρφωση αυτού του συναισθήματος είναι πολύπλοκος και πολυεπίπεδος. Αναμφίβολα, οι θρησκευτικές διδασκαλίες και οι προεκτάσεις τους στην κοινωνική ηθική και συμπεριφορά έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση των προτύπων για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον πλούτο και την οικονομική επιτυχία έχοντας ενσωματώσει συχνά μια εσωτερική σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας για προσωπική ευημερία και της τάσης για απόκτηση κοινωνικά αποδεκτής “αρετής”, που πολλές φορές σημαίνει αποποίηση του πλούτου ή έστω την επίδειξή του.
Το Οικονομικό DNA και η ψυχολογία
Η ψυχολογία της οικονομικής συμπεριφοράς είναι ένα πεδίο που διερευνά τα μοτίβα, τις πεποιθήσεις και τις συνήθειες που διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αλληλεπιδρούμε με τα χρήματα. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της είναι η μετάδοση αυτών των οικονομικών μοντέλων σκέψης από γενιά σε γενιά.
Ερευνητικές μελέτες υποδεικνύουν ότι τα οικονομικά μοτίβα και οι στάσεις απέναντι στο χρήμα δεν είναι απλώς αποτέλεσμα ατομικών επιλογών ή καταστάσεων αλλά κληρονομούνται και διαμορφώνονται μέσω της οικογενειακής επιρροής και της μίμησης. Για παράδειγμα, μια μελέτη από τo Πανεπιστήμιο της Μινεσότα που δημοσιεύτηκε στο Journal of Consumer Research (2011), έδειξε ότι οι συνήθειες δαπάνης των παιδιών επηρεάζονται άμεσα από τις συνήθειες των γονιών τους, ενισχύοντας τη θεωρία ότι το “οικονομικό DNA” μεταβιβάζεται από τη μια γενιά στην επόμενη.
Επιπλέον, η ψυχολογική έρευνα αναδεικνύει το φαινόμενο του ‘επαναλαμβανόμενου προτύπου’, όπου τα άτομα τείνουν να αναπαράγουν τα οικονομικά μοτίβα συμπεριφοράς που έχουν μάθει στην παιδική τους ηλικία, ακόμα και αν αυτά δεν είναι βέλτιστα. Αυτό υποστηρίζεται από μια μελέτη του 2012 στο Journal of Economic Psychology, η οποία βρήκε ότι τα άτομα με γονείς που έχουν αναπτύξει ένα σταθερό και υγιές σχέδιο διαχείρισης χρημάτων τείνουν να είναι πιο οικονομικά συνετά.
Οι κληρονομημένες αυτές συμπεριφορές και πεποιθήσεις μπορούν είτε να ενισχύσουν την οικονομική επιτυχία είτε να δημιουργήσουν εμπόδια. Σε ένα πολιτισμικό επίπεδο, αυτά τα μοτίβα είναι έντονα ενσωματωμένα και δύσκολα αλλάζουν, καθώς οι κοινωνικές αξίες και οι πεποιθήσεις ενισχύονται συνεχώς μέσα από την οικογενειακή διάδοση και την κοινωνική αποδοχή.
Υπέρβαση της Οικονομικής Ενοχής
Οι εποχές έχουν αλλάξει. Η παραγωγή του πλούτου, σήμερα, αποσυνδέεται από το “κακό”. Στην Ελλάδα έχουμε δει πλέον πολλά success stories με startups που έχουν πουληθεί από λίγες εκατοντάδες χιλιάδες έως και δισεκατομμύρια ευρώ δημιουργώντας πλούτο από μια έξυπνη ιδέα. Η υπέρβαση της οικονομικής ενοχής, συνεπώς, είναι ένα κρίσιμο βήμα στην προσωπική ανάπτυξη. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικοί τρόποι για να την αντιμετωπίσετε και να υπερβείτε αυτό το συναίσθημα:
Αναγνώριση και Αποδοχή:
Αρχίστε αναγνωρίζοντας και αποδεχόμενοι την ενοχή ως ένα συναίσθημα που δεν εξυπηρετεί κάποιον θετικό σκοπό. Καταλάβετε πού βασίζεται αυτή η ενοχή: Είναι η προσωπική σας ιστορία, οι κοινωνικές προσδοκίες, ή ίσως μια παρεξήγηση της αξίας του χρήματος;
Στόχευση και Σχεδιασμός:
Θέστε σαφείς προσωπικούς και οικονομικούς στόχους που αντικατοπτρίζουν τις αξίες σας. Κατανοήστε τι θέλετε να επιτύχετε με τα χρήματα και δημιουργήστε ένα σχέδιο που θα σας βοηθήσει να φτάσετε εκεί με ευθύνη και συνείδηση.
Εκπαίδευση και Ανάπτυξη νέων συνηθειών:
Μάθετε περισσότερα για τη διαχείριση των χρημάτων. Η εκπαίδευση είναι η βάση για τη δημιουργία υγιών συμπεριφορικών προτύπων. Η κατανόηση των βασικών οικονομικών αρχών μπορεί να σας δώσει τη δύναμη να λάβετε ενημερωμένες αποφάσεις.
Ενσυνείδητη Κατανάλωση:
Εξετάστε τις αγοραστικές σας συνήθειες και αναζητήστε τρόπους να καταναλώνετε πιο ενσυνείδητα. Αυτό μπορεί να σημαίνει αγορές που στηρίζουν βιώσιμες επιχειρήσεις, ή απλά να ξοδεύετε χρήματα σε εμπειρίες και αντικείμενα που πραγματικά προσθέτουν αξία στη ζωή σας.
Αυτοσυμπόνια:
Να είστε ευγενικοί με τον εαυτό σας. Η αυτοσυμπόνια μπορεί να είναι ένα ισχυρό αντίδοτο στην ενοχή. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να κάνει λάθη και να μαθαίνει από αυτά, αντί να εγκλωβίζεστε σε αυτοκριτική.
Αναζήτηση Υποστήριξης:
Εξετάστε την αναζήτηση υποστήριξης από ειδικούς, όπως οικονομικοί σύμβουλοι, επενδυτές, ψυχολόγοι, ή ομάδες προσωπικής ανάπτυξης. Ένας επαγγελματίας μπορεί να σας βοηθήσει να εξερευνήσετε τις ρίζες της ενοχής και να αναπτύξετε στρατηγικές για την διαχείριση της.
Δημιουργία Νέων Πεποιθήσεων:
Αντικαταστήστε παλιές πεποιθήσεις που προάγουν την ενοχή με νέες, πιο υγιείς και ισορροπημένες πεποιθήσεις για το χρήμα και την αξία σας ως άτομο. Διαβάστε βιβλία, μπορείτε να βρείτε μερικά στη λίστα με τα 50 κορυφαία βιβλία προσωπικής ανάπτυξης που αξίζει να διαβάσεις ή παρακολουθήστε εκπαιδευτικά σεμινάρια από Έλληνες ή ξένους ειδικούς.
Δέσμευση για Συνεχή Ανάπτυξη:
Αντιληφθείτε ότι η προσωπική ανάπτυξη είναι ένα διαρκές ταξίδι. Είναι σημαντικό να δεσμευτείτε για συνεχή μάθηση και αυτοβελτίωση, γνωρίζοντας ότι η κάθε μικρή αλλαγή συμπεριφοράς μπορεί να κάνει μια μεγάλη διαφορά στην ποιότητα της ζωής σας.
Η υπέρβαση της οικονομικής ενοχής μέσω της προσωπικής ανάπτυξης απαιτεί χρόνο, υπομονή και επιμονή. Η υιοθέτηση νέων συνηθειών και η αλλαγή των σκέψεων και των πεποιθήσεων σας για το χρήμα μπορεί να μην είναι εύκολη, αλλά είναι ένα επιβραβευτικό ταξίδι που μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ικανοποίηση και πληρότητα στη ζωή σας.
