Τρεις νέες προσεγγίσεις σε τρεις διαφορετικούς τομείς της επιστήμης οδηγούν σε μια πιθανότητα που τραβάει το έδαφος κάτω από τα πόδια μας: Ο κόσμος όπως τον ξέρουμε δεν υπάρχει πραγματικά και ουσιαστικά ζούμε στην πραγματικότητα μέσα σε μια προσομοίωση ενός υπολογιστή.
Η επιστήμη είναι μια συνεπής παράδοση ανακαλύψεων, η καθεμία εκ των οποίων μας δείχνει, με τον δικό της τρόπο, ότι η πραγματικότητα είναι ριζικά διαφορετική από τον τρόπο που εμείς την αντιλαμβανόμαστε. Η φυσική είναι η πιο εξελιγμένη θεωρία συνωμοσίας. Από τη μια άποψη για παράδειγμα, νομίζαμε ότι η Γη ήταν επίπεδη, γιατί έτσι μοιάζει. Το ίδιο πειστήκαμε από το κριτήριο της φαινομενικής εμφάνισης ότι ο πλανήτης μας βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και ότι τα αστέρια περιφέρονται γύρω από αυτό. Ή τόσο πολύπλοκα όργανα όπως τα φτερά και τα μάτια δεν αναπτύχθηκαν τυχαία. Οι μεγάλες γνώσεις της επιστήμης έρχονται επανειλημμένα σε αντίθεση με την δική μας κοινή λογική.
Advertisment
Επιπλέον, όσο περισσότερα γνωρίζουμε, τόσο πιο οξύ γίνεται το ανόητο. Σύμφωνα με τη σύγχρονη επιστήμη, η στερεή ύλη είναι στην πραγματικότητα άδεια, ενόσω ένα σωματίδιο μπορεί να πηδήξει από ένα σε ένα άλλο χωρίς να περάσει καν από αυτό που βρίσκεται ανάμεσα, κι υπάρχουν επιρροές που έρχονται από το μέλλον στο παρόν, και ούτω καθεξής και ούτω καθεξής.
Τρεις νέες προτάσεις – που προέρχονται από τη μελέτη της γνωστικής επιστήμης, από τη θεωρητική φυσική και από τη φιλοσοφία της επιστήμης – τεντώνουν μέχρι το όριο τον αντιληπτικό μας ορίζοντα.
Η μία υποστηρίζει ότι η πραγματικότητα είναι αναγκαστικά διαφορετική από τον τρόπο με τον οποίο εμείς την αντιλαμβανόμαστε. Η δεύτερη, ότι οι ίδιοι οι νόμοι της φύσης είναι μόνο μια εφεύρεση και σύμφωνα με την τρίτη πραγματικότητα οι νόμοι της φύσης και εμείς επίσης, δεν υπάρχουμε καν. Ενδείκνυται να κρατιέστε σφιχτά ενώ διαβάζετε – μόνο που φαίνεται να μην υπάρχει τίποτα από όπου να κρατηθείτε!
Advertisment
Η Συνειδητότητα ως Διεπαφή
Σε μια σειρά επιστημονικών άρθρων που είχαν μεγάλη απήχηση, ξεκινώντας από το 2015, ο ερευνητής της γνωστικής νοήσεως Donald Hoffman από το Πανεπιστήμιο Irvine της Καλιφόρνια, (σε συνεργασία με τον μαθηματικό Chetan Prakash) πρότεινε ένα μοντέλο που ονομάζεται «θεωρία διεπαφής της αντίληψης». Σύμφωνα με την θεωρία, τίποτα στην πραγματικότητα δεν μοιάζει καθόλου με την αντίληψή μας γιατί η αντίληψή μας δεν είναι προσανατολισμένη στην πραγματικότητα. Η αποδεκτή υπόθεση είναι ότι ένας οργανισμός με φτωχή αντίληψη της πραγματικότητας έχει λιγότερες προοπτικές μετάδοσης στα γονίδιά του. Αναλόγως το κάθε αντιληπτικό σύστημα ανά τους αιώνες έχει αναπτυχθεί έτσι ώστε αυτό που συλλαμβάνει να ταιριάζει σε μεγάλο βαθμό με αυτό που πραγματικά υπάρχει. Το πραγματικό είναι και το χρήσιμο, σκέφτηκαν οι βιολόγοι. Αλλά αποδεικνύεται ότι αυτό είναι κάτι που σχεδόν ποτέ δεν συμβαίνει.
Ο Χόφμαν και ο Πράκας έτρεξαν εκατοντάδες χιλιάδων προσομοιώσεων στον υπολογιστή για την εξέταση των μονοπατιών της εξελικτικής ανάπτυξης σε φανταστικούς κόσμους. Βρήκαν ότι οι στρατηγικές αντίληψης που είναι προσανατολισμένες στην πραγματικότητα είναι εξαιρετικά σπάνιες και ακόμα κι αν προκύψουν τυχαία, είναι συνήθως κάτι που γρήγορα σβήνει. Κάθε φορά που ένα στοιχείο πληροφοριών υφίσταται επεξεργασία από το αντιληπτικό σύστημα, συνεπάγεται μια επένδυση χρόνου και ενέργειας από τον οργανισμό.
Επομένως απλά και γρήγορα αντιληπτικά συστήματα που προσανατολίζονται άμεσα στην επιβίωση και την αναπαραγωγή έχουν πλεονέκτημα έναντι εκείνων που μεταδίδουν «πραγματικές» πληροφορίες –για την πραγματικότητα ακριβώς όπως είναι– επειδή πολλές από τις «πραγματικές» πληροφορίες δεν είναι σχετικές για αυτούς τους σκοπούς.
Η φυσική επιλογή προτιμά κατηγορηματικά τις αντιληπτικές στρατηγικές που είναι προσανατολισμένες στη φυσική κατάσταση και όχι εκείνες που είναι προσανατολισμένες προς αντικειμενικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος.
Ο Χόφμαν το απεικονίζει αυτό μέσω του υπολογιστή και της διεπαφής χρήστη, ένα πρότυπο με βάση το οποίο ονόμασε και τη θεωρία του. Αν έπρεπε να παρατηρήσετε τι πραγματικά συμβαίνει μέσα στον υπολογιστή με το κάθε πάτημα στο πληκτρολόγιο ή με μια κίνηση του ποντικιού μας, τότε η εργασία θα ήταν φρικτά αναποτελεσματική. Πολλές ώρες θα χρειάζοταν για να πληκτρολογήσετε έστω και ένα γράμμα, ή ολόκληρες ημέρες για την προσθήκη έστω κι ενός Like. Εξ ου και η δημιουργία της διεπαφής χρήστη, η οποία χρησιμοποιεί σύμβολα. Ένα εικονίδιο στην επιφάνεια εργασίας, για παράδειγμα, βελτιστοποιεί την εργασία σε μεγάλο βαθμό. Εάν δεν το πιστεύετε, προσπαθήστε να βρείτε ένα αρχείο στον υπολογιστή σας χωρίς αυτό. Το εικονίδιο, λοιπόν, είναι εξαιρετικά χρήσιμο, αλλά –και αυτό είναι το κρίσιμο σημείο– δεν είναι «πραγματικό».
Το εικονίδιο αντιπροσωπεύει το αρχείο, αλλά αυτά που αντιλαμβανόμαστε ως ιδιότητες – τη θέση του, τη μορφή του, τα χρώματά του – σε καμία περίπτωση δεν αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές ιδιότητες του αρχείου, καθώς τα αρχεία στερούνται τόσο χρώματος, όσο και μορφής, ενώ φυσικά δεν χρειάζονται μια καλά καθορισμένη τοποθεσία. Στην πραγματικότητα, μια από τις κύριες απαιτήσεις της διεπαφής, που προσπαθούν να επιτύχουν οι προγραμματιστές και οι γραφίστες, είναι ότι κρύβει την αλήθεια από εμάς τους χρήστες.
Εξάλλου δεν θέλουμε να ξέρουμε οτιδήποτε για το κουβάρι των γεγονότων στα ηλεκτρικά κυκλώματα και μαγνητικά πεδία, το αποτέλεσμα των οποίων είναι η εμφάνιση δύο σημαδιών ελέγχου (όπως ακριβώς όταν στέλνουμε ένα μήνυμα μέσω WhatsApp). Το μόνο ενδιαφέρον μας είναι αυτά τα δύο σημάδια και κατά προτίμηση σε πράσινο χρώμα. Ο σκοπός της διεπαφής είναι να επιτρέπει στον χρήστη να εργάζεται με τη συσκευή όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά, ενώ παραμένει όσο το δυνατόν σε άγνοια της δομής της συσκευής ή των νόμων που διέπουν τη λειτουργία της.
Ομοίως, υποστηρίζει ο Χόφμαν, το αντιληπτικό μας σύστημα αναπτύχθηκε όχι για να συλλάβει την πραγματικότητα, αλλά, αντίθετα: για να μας την κρύψει στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Ο χώρος και ο χρόνος, που μας φαίνονται απαραίτητα τμήματα της φύσης της πραγματικότητας, είναι μονάχα η επιφάνεια εργασίας, το «desktop» της αντιληπτικής μας διεπαφής και όλα τα αντικείμενα που αντιλαμβανόμαστε συμπεριλαμβανομένων και των νευρικών κυττάρων μέσω των οποίων εμφανίζεται η αίσθηση και η σκέψη είναι απλά εικονίδια πάνω της.
Εξέλιξη της φυσικής
Ο Πλάτωνας ήδη μας παρομοίασε με κατοίκους μιας σπηλιάς που βλέπουν μόνο τις σκιές της πραγματικότητας και ο Ιμάνουελ Καντ υποστήριξε ότι ο κόσμος από μόνος του (το «νοούμενο», όπως τον αποκαλούσε) θα μπορούσε να είναι για πάντα πέρα από το κάθε επίτευγμά μας και ότι έχουμε πρόσβαση μόνο στον κόσμο των εμφανίσεων (στα «φαινόμενα»), μέσω των ανθρωπίνων κατηγοριών της αντίληψης – ιδίως μέσα από τις κατηγορίες που αντιλαμβανόμαστε εμείς ως ο χώρος και ο χρόνος. Η επιστήμη είναι πλέον σε θέση να προσφέρει μια εξήγηση του γιατί αυτό είναι έτσι: Το αντιληπτικό μας σύστημα, το οποίο εξελίχθηκε μέσω της φυσικής επιλογής, έχει σκοπό να ενισχύσει την επιβίωσή μας και δεν έχει σχεδιαστεί απαραίτητα για μια ακριβή αναφορά στην πραγματικότητα. Η Εξέλιξη απλώς δεν έχει κανένα κίνητρο να μάθουμε εμείς «τι υπάρχει εκεί».
Ωστόσο, πρέπει να υπάρχει κάτι «εκεί», έξω από τη σπηλιά, ακόμα κι αν βλέπουμε μόνο τις σκιές της. Το νοούμενο έχει τους δικούς του νόμους, ακόμα κι αν ποτέ δεν μάθουμε ποιοι είναι. Δεν είναι έτσι; Ίσως όχι. Σε άρθρο στο New Scientist, ο συγγραφέας Philip Ball ανέφερε μια νέα θεωρία, σύμφωνα με την οποία οι ίδιοι οι νόμοι της φυσικής θα μπορούσαν να είναι προϊόν της δραστηριότητας της συνείδησής μας. Αυτή η θεωρία αναπτύχθηκε το 2017 από τον Markus Mueller, από το Ινστιτούτο Κβαντικής Οπτικής και Κβαντικής Πληροφορίας, που συνδέεται με την Ακαδημία Επιστημών της Αυστρίας, στη Βιέννη.
Λαμβάνοντας ως αφετηρία του ότι δεν υπάρχουν νόμοι της φύσης, προσπάθησε να εξετάσει τι θα κάνει ο κόσμος αν μοιάζει με αφηρημένες, προσομοιωμένες οντότητες που τον παρατηρούν. Αν μια συγκεκριμένη οντότητα είχε φερειπείν την εμπειρία Α, ποιες είναι οι προοπτικές ότι αυτή η οντότητα θα είχε στη συνέχεια εμπειρίες τύπου Β ή Γ και ούτω καθεξής; Ο Mueller χρησιμοποίησε την αλγοριθμική θεωρία πληροφοριών, έναν κλάδο των μαθηματικών που ασχολείται με ερωτήσεις αυτού του είδους.
Ο Mueller έτρεξε μαθηματικά μοντέλα εμπειριών οντοτήτων διαχρονικά, στα οποία αντιπροσώπευε την εμπειρία της καθεμιάς από αυτές σε κάθε δεδομένη στιγμή με τη μορφή αφηρημένης πληροφορίας – αναπαριστώμενη από μηδενικά και μονάδες. Η θεωρία το καθιστά δυνατό, στη βάση όλων των στοιχείων πληροφοριών που βιώθηκαν στο παρελθόν, για να προτείνει μια πρόβλεψη για την επόμενη εμπειρία. Με τον καιρό, ο Mueller ανακάλυψε, ότι το απολύτως τυχαίο στις αλληλουχίες πληροφοριών των διαφορετικών οντοτήτων συνενώνεται σε ένα μοντέλο, σαν να καθοδηγείται από έναν αλγόριθμο.
Ως αποτέλεσμα, οι οντότητες πιθανότατα θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μια πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από μόνιμους νόμους που συνδέουν κάθε εμπειρία με την επόμενη. Με άλλα λόγια, η τυχαιότητα δημιουργεί αυθόρμητα έναν εξωτερικό κόσμο που φαίνεται να λειτουργεί με βάση μόνιμους νόμους για τους οποίους συμφωνούν οι διαφορετικοί παρατηρητές.
Προς έκπληξή του, ο Mueller ανακάλυψε ότι το μοντέλο που δημιουργήθηκε στις προσομοιώσεις που έτρεξε περιελάμβανε χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν την κβαντομηχανική (παρόμοια, για παράδειγμα, με τα σωματίδια που εμφανίζουν ιδιότητες κυμάτων). Δηλαδή μέσα από τις ελάχιστες προϋποθέσεις, χωρίς νόμους και μόνο επί της βάσης των εμπειριών των οντοτήτων, η εικόνα ενός συνόλου προέκυψε ως ένας κόσμος, παρόμοιος με τον δικό μας.
Το Σύμπαν ως σκέψη
Το συμπέρασμα που συνάγεται από αυτό είναι απολύτως ριζικό. Η πραγματικότητα όπως γίνεται αντιληπτή απλά δεν υπάρχει ως τέτοια. Οι νόμοι του προκύπτουν από τις εμπειρίες των παρατηρητών του χώρου και του χρόνου είναι μόνο μια διεπαφή. Τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια δεν είναι κάτι περισσότερο από απλά “εικονίδια” και τα αντικείμενα, όταν δεν παρατηρούνται, δεν κατέχουν «φυσικές» ιδιότητες. Όσο τραβηγμένο κι αν ακούγεται αυτό, είναι συνεπές με τις συμβατικές ερμηνείες της Κβαντικής Μηχανικής.
Όπως έγραψε κι ο διακεκριμένος φυσικός John Archibald Wheeler στο βιβλίο του “At Home in the Universe” το 1994: «Τίποτα δεν είναι πιο εκπληκτικό σχετικά με την κβαντική μηχανική από το να επιτρέψει κανείς να σκεφτεί σοβαρά… ότι το σύμπαν δεν θα ήταν τίποτα χωρίς παρατηρητές». Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ήταν κάποιος που γνώριζε επίσης αυτήν τη δυνατότητα. «Είναι βασικό για τη φυσική αυτό ότι κάποιος υποθέτει έναν πραγματικό κόσμο που υπάρχει ανεξάρτητα από οποιαδήποτε πράξη αντίληψης. Αλλά αυτό δεν το γνωρίζουμε», παραδέχτηκε σε ένα γράμμα του 1955 σε έναν δύσπιστο φίλο.
Αν οι νόμοι της φύσης, κι ο χώρος, ο χρόνος και τα αντικείμενα μέσα στον χώρο και τον χρόνο δεν έχουν ανεξάρτητη ύπαρξη – δηλαδή, μια ύπαρξη που είναι ανεξάρτητη από την αντίληψή μας – τότε τι υπάρχει; Η απάντηση, σύμφωνα με τον Ντόναλντ Χόφμαν, είναι η συνείδηση. Αυτό που υπάρχει δεν είναι κουάρκ και κβάζαρ, αλλά συνειδήσεις, που αποτελούν τη βάση για την ύπαρξη όλων αυτών των πραγμάτων – δηλαδή για το σύμπαν μας, συμπεριλαμβανομένων των νόμων της συμπεριφοράς του. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, γνωστή ως «συνειδητός ρεαλισμός», το μόνο πραγματικό πράγμα στον κόσμο είναι οι συνειδητές οντότητες. Σωματίδια, τα οποία αποτελούν τον αντιληπτό κόσμο της ύλης, δεν είναι προϊόν δονούμενων χορδών (όπως υποθέτει δηλαδή η θεωρία των χορδών), αλλά των δονήσεων που δημιουργούνται από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συνειδήσεων.
Αυτή η πρόταση, τώρα λαμβάνει ερευνητική υποστήριξη μετά τις εξελίξεις στην τεχνολογία των υπολογιστών και προβλήθηκε από εξέχοντες φυσικούς εδώ και πολύ καιρό. Ο νομπελίστας Μαξ Πλανκ, για παράδειγμα, είπε το 1931, “Θεωρώ τη συνείδηση ως το θεμελιώδες και την ύλη ως παράγωγο από τη συνείδηση. Δεν μπορούμε να μείνουμε πίσω από τη συνείδηση. Όλα όσα εμείς λέμε για όλα όσα θεωρούμε ως υπάρχοντα, υποθέτουν τη συνείδηση.”
Ωστόσο, το μοντέλο του Χόφμαν είναι εξελικτικό. Αν υπάρχει κάτι και είναι μόνο συνειδήσεις, τότε τι περιορίζει την επιβίωσή τους; Για τι συναγωνίζονται; Αυτό που μας προτείνει αφορά στην πληροφορία. Αυτός είναι ο περιορισμένος πόρος επάνω στον οποίον βασίζεται ο αγώνας του φυσικού κόσμου. Αυτή η πρόταση υποστηρίζεται από ορισμένους ερευνητές και από μιαν άλλη μελέτη, επαναστατική από μόνη της, που διεξήχθη από μια ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Τόκιο, η οποία έδειξε για πρώτη φορά ότι οι πληροφορίες είναι μετατρέψιμες σε ενέργεια.
Δηλαδή η αγκινάρα μπροστά μου υπάρχει μόνο για όσο καιρό εγώ τη γνωρίζω και όταν την «τρώω», απορροφώ ενέργεια, δηλαδή τη μορφή της πληροφορίας. Όλοι μπορούμε να θεωρηθούμε ότι είμαστε κάτι σαν Pac-Mans που συσσωρεύουν εμπειρίες και εντυπώσεις! Μερικές προσθέτουν «πόντους ζωής» σε εμάς («θρεπτικές» πληροφορίες), άλλες πάλι αφαιρούν πόντους ζωής («επιβλαβείς» πληροφορίες). Οι ιδιότητες που αποδίδουμε στον εαυτό μας – εμφάνιση, μαλλιά χρώμα, ύψος, μαζί με το IQ, το φύλο, τις σεξουαλικές ή γαστρονομικές προτιμήσεις, τα πάντα – αντικατοπτρίζουν ποιοι είμαστε ακριβώς με τον τρόπο που η πορτοκαλί αλεπού με την υπέροχη ουρά στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή μου αντικατοπτρίζει το πρόγραμμα περιήγησής μου – δηλαδή δεν μας αντικατοπτρίζουν καθόλου. Δεν είμαστε παρά είδωλα κάτι που βρίσκεται πίσω όλα, για τα οποία δεν έχουμε ιδέα, παρόλο που είμαστε εμείς.
Το σύμπαν ως προσομοίωση
Εδώ διασταυρώνεται η θεωρία της διεπαφής της αντίληψης με την πιο ριζοσπαστική ιδέα όλων: την υπόθεση της προσομοίωσης.
Το επιχείρημα, που προτάθηκε από τον φιλόσοφο της Οξφόρδης Nick Bostrom, είναι πολύ απλό. Μέχρι πριν από 40 χρόνια τα παιχνίδια στον υπολογιστή δεν υπήρχαν. Σήμερα υπάρχουν πλατφόρμες εικονικής πραγματικότητας στις οποίες συμμετέχουν εκατομμύρια παίκτες από όλο τον κόσμο και τρέχουν χαρακτήρες που ανταποκρίνονται στις επιλογές τους. Εκτιμάται ότι με τον τρέχοντα ρυθμό τεχνολογικής προόδου, σύντομα θα φτάσουμε σε μια «μετα-ανθρώπινη» κατάσταση που θα μπορούμε να τρέξουμε προσομοιώσεις τόσο προχωρημένες ώστε τα «όντα» των παιχνιδιών του υπολογιστή σε αυτά θα είναι προικισμένα με τεχνητή νοημοσύνη που θα δημιουργήσει την αίσθηση ότι έχουν συνείδηση και ελεύθερη βούληση να ελέγχουν τη μοίρα τους.
Αντίστοιχα, η «υπόθεση προσομοίωσης» υποθέτει ότι μία από τις ακόλουθες προτάσεις πρέπει να είναι αληθής:
- Το ανθρώπινο είδος θα εξαφανιστεί πριν φτάσει στο «μετα-ανθρώπινο» στάδιο.
- Είναι απίθανο να τρέξουν μετα-ανθρώπινοι πολιτισμοί προσομοιώσεις.
- Ζούμε σχεδόν σίγουρα σε μια προσομοίωση υπολογιστή.
Πράγμα που θα πει, ότι αν δεν εξαφανίζονται απαραίτητα οι πολιτισμοί πριν φτάσουν σε ένα αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο έχουν τη δυνατότητα να προγραμματίζουν προσομοιώσεις που κατοικούνται από όντα που αισθάνονται ότι διαθέτουν συνείδηση και αν επίσης αυτό είναι ένα στάδιο που τους ενδιαφέρει να τρέξουν προσομοιώσεις (όπως μας ενδιαφέρει τώρα), είναι πολύ πιθανό να ζούμε σε μια προσομοίωση υπολογιστή – καθώς είναι λογικό ότι ο αριθμός των όντων που «ζουν» σε προσομοιώσεις υπερβαίνει ανεκτίμητα τον αριθμό των όντων στον πολιτισμό που τα προγραμμάτισε.
Επιπλέον, μπορεί κάλλιστα να ζούμε σε μια προσομοίωση μιας προσομοίωσης, γιατί αν επιβιώσουμε, πιθανότατα θα αναπτύξουμε προσομοιώσεις αυτού του είδους, αν ζούμε σε μια προσομοίωση, οι οποίες θα είναι προσομοιώσεις μιας προσομοίωσης. Από αυτό προκύπτει ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν πολλαπλά επίπεδα ύπαρξης Εκεί είναι που βρίσκεται ο πολιτισμός καταγωγής, όπου λίγοι ζουν και κάτω από αυτόν υπάρχουν περισσότεροι και περισσότερα επίπεδα προσομοιώσεων.
Αυτή η έννοια δεν είναι αποκλειστική ιδιοκτησία των φιλοσόφων. Η Τράπεζα της Αμερικής η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα στις Ηνωμένες Πολιτείες και η 13η μεγαλύτερη εταιρεία στον κόσμο, η οποία είναι απαιτητική αναφορικώς με τις πληροφορίες για τις δυνητικά σημαντικές επιχειρηματικές δυνατότητες και για τη διασύνδεση με επενδύσεις σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας της Τεχνητής Νοημοσύνης, έστειλε στους πελάτες της ένα έγγραφο που δηλώνει ότι οι πιθανότητες να ζούμε σε ένα εύρος προσομοίωσης υπολογιστή κυμαίνονται μεταξύ 20 τοις εκατό και 50 τοις εκατό. Από την πλευρά του ο Μπόστρομ εκτίμησε ότι αυτή η πιθανότητα είναι μία στις τρεις. Αυτές είναι προσεκτικές εκτιμήσεις. Ο υπερ-επιχειρηματίας Έλον Μασκ,για παράδειγμα, πιστεύει ότι η πιθανότητα ότι δεν ζούμε σε μια προσομοίωση είναι “μία στα δισεκατομμύρια”.
Ακόμη και η μικρή πιθανότητα μιας στις τρεις ή στις πέντε πιθανότητες ότι εμείς ζούμε μέσα σε μια μήτρα – Matrix- έχει τεράστιες συνέπειες. Σύμφωνα με τον ανώτερο επιστήμονα της NASA Richard Terrile, η προσομοίωση είναι μια υπόθεση εφάμιλλη με την Κοπερνίκεια Επανάσταση, η οποία αναθεώρησε ολόκληρη την αντίληψη της ανθρωπότητας για το σύμπαν. Άλλοι επιστήμονες, όπως ο βραβευμένος με Νόμπελ αστροφυσικός George Smoot, υποστηρίζουν την ιδέα και αναζητούν τρόπους να την αποδείξουν εμπειρικά. Έχουν μια σειρά από βαριά και ισχυρά επιχειρήματα.
Πρώτον, η υπόθεση της προσομοίωσης προσφέρει μια εξήγηση για ένα βασικό φαινόμενο της κβαντικής μηχανικής που έχει προβληματίσει τους φυσικούς για δεκαετίες – δηλαδή, ότι τα κβαντικά σωματίδια αποκτούν μια καθορισμένη ποιότητα μόνο όταν μετρώνται. Μέχρι εκείνην τη στιγμή, όπως φαίνεται, διαθέτουν μια σειρά από ιδιότητες ταυτόχρονα, μερικές εκ των οποίων είναι αντιφατικές.
Αυτό είναι ένα πολύ παράξενο φαινόμενο, αλλά αν το σύμπαν μας είναι απλώς μια προσομοίωση, γίνεται πιθανό και ακόμη και λογικό.
Είναι λογικό να προγραμματίσει μια προσομοίωση που παρέχει ακριβείς ορισμούς για κάθε σωματίδιο μόνο στις πολύ σπάνιες περιπτώσεις που υπάρχει μια συνείδηση που αναζητά τέτοιους ορισμούς και σε όλα τα άλλα μέρη παρέχει μια πολύ πρόχειρη εκτίμηση. Ένας υπερυπολογιστής που εκτελεί μια τέτοια προσομοίωση θα απαιτούσε σχεδόν άπειρη ισχύ προκειμένου να υπολογιστούν όλες οι παράμετροι κάθε κβαντικού σωματιδίου στο σύμπαν.
Επιπροσθέτως ολόκληρος ο κόσμος που γίνεται αντιληπτός από εμάς – όλα τα αξιοθέατα και οι ήχοι, τα συναισθήματα και οι γεύσεις, οι σκέψεις και τα συναισθήματα – όλα δημιουργούνται μέσω αδιάκοπης δραστηριότητας από νευρώνες, οι οποίοι έχουν μόνο τη δυνατότητα να ενεργοποιούνται ή να απενεργοποιούνται, προκειμένου για να στείλετε ένα σήμα ή για να μην το στείλετε: μηδέν ή ένα. Ακούγεται οικείο;
«Κάθε στοιχείο του φυσικού κόσμου έχει στο κάτω μέρος μια άυλη πηγή και εξήγηση», έγραψε ο John Wheeler. «Αυτό που εμείς αποκαλούμε ως την πραγματικότητα προκύπτει σε τελευταία ανάλυση από την τοποθέτηση του ναι-όχι σε ερωτήσεις και στην καταχώριση απαντήσεων που προκαλούνται από τις απαντήσεις ανάλογα με τον εξοπλισμό· εν ολίγοις, όλα τα φυσικά πράγματα είναι θεωρητικές πληροφορίες”.
Μια άλλη θεωρία που υποστηρίζεται από διάφορους φυσικούς που συνάδει με την υπόθεση της προσομοίωσης είναι ότι παράλληλα με στο σύμπαν στο οποίο ζούμε, υπάρχουν αμέτρητα περισσότερα σύμπαντα (η υπόθεση των πολυσυμπάντων). Αν υπάρχει κάποιος υπερ-πολιτισμός δηλαδή αυτός που εκτελεί την προσομοίωση στην οποία ζούμε, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήδη τρέχουν ταυτόχρονα πρόσθετες προσομοιώσεις, που για εμάς είναι απρόσιτα «παράλληλα σύμπαντα».
Διαλύοντας τον κόσμο
Σύμφωνα με το αρχαίο, μυστικιστικό εβραϊκό βιβλίο «Σεφέρ Γετζιρά» (το Βιβλίο της Δημιουργίας), ολόκληρο το σύμπαν δημιουργήθηκε με γράμματα. Ή για να το θέσουμε καλύτερα με σύγχρονους όρους: μέσω ενός κώδικα. Σε όλες τις γενιές, οι διανοούμενοι το ζητούσαν πάντα να αφαιρέσουμε το πέπλο της ψευδαίσθησης από τα μάτια μας. Είναι δυνατόν αυτές οι έννοιες του Πλάτωνα για την ανάδυση από το σπήλαιο, η βουδιστική έννοια της απελευθέρωσης από τη σαμσάρα (από τον κύκλο της γέννησης και του θανάτου) ή την Εβραϊκή Έξοδο από την Αίγυπτο στην πραγματικότητα να αναφέρονται στην έξοδο από τη «μήτρα» (Matrix);
Και αν ναι, τι σημαίνει αυτό το «ξέσπασμα»; «Δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από έναν πνευματικό κόσμο», συνειδητοποίησε ο μεγάλος μύστης Φραντς Κάφκα, χωρίς να χρειάζεται εξελικτικά, ρυθμικά και μαθηματικά μοντέλα αλγορίθμησης ή λογική τριβή. Και συνέχισε λέγοντας ότι: «αυτό που ονομάζουμε κόσμος των αισθήσεων είναι το Κακό μέσα στον πνευματικό κόσμο και αυτό που ονομάζουμε κακό είναι απλώς μια αναγκαιότητα, δηλαδή μια στιγμή στην αιώνια εξέλιξή μας». Αυτός ο κόσμος, των αισθήσεων – δηλαδή, ο υλικός κόσμος – μπορεί να διαλυθεί μέσω του ισχυρότερου δυνατού φωτός, υποστήριξε ο Κάφκα, στα “ Οκτώ Μπλε Τετράδια”. Μόνο μπροστά στα αδύναμα μάτια ο κόσμος γίνεται στερεός, ενώ για «ασθενέστερα μάτια ακόμα, μεγαλώνει σε γροθιές».
Εάν αυτό που υπάρχει, είναι απλώς ένα δίκτυο συνειδήσεων ή μια προσομοίωση ενός σύμπαντος που περιέχει νοήμονα όντα, τότε είναι σαφές ότι η αντίληψή μας για την πραγματικότητα είναι πολύ εσφαλμένη. Τα μάτια μας είναι αδύναμα. Αλλά αν προβάλλουμε φως στον κόσμο, το φως μιας αφυπνισμένης συνείδησης, ίσως αυτό να είναι δυνατόν να διαλύσει την ψευδαίσθηση.
Τα δεινά αυτού του κόσμου, που είναι άφθονα, είτε του σώματος, λόγω τραυματισμού, γήρατος ή ασθένειας ή καρδιάς και μυαλού, όλα τα αιτία πληγών, απόρριψης ή χωρισμού – αυτά τα δεινά είναι απλώς γροθιές που χτυπούν εκείνους με αδύναμα μάτια, αυτούς που δεν αντιλαμβάνονται πραγματικά τη φύση της πραγματικότητας. Αν είμαστε σε θέση να δυναμώσουμε τα μάτια μας, για να παρατηρήσουμε τα πάντα με ήρεμη επίγνωση του παρόντος που αναγνωρίζει τι είναι και τι δεν είναι, τότε οι γροθιές θα ανοίξουν σε φιλόξενες παλάμες, απλωμένες στην ειρήνη.
Πρέπει να θυμόμαστε, όπως άλλωστε το έγραψε έτσι κι ο Κάφκα στο βιβλίο του: “Τα Οκτώ Μπλε Τετράδια”: «Κανείς δεν δημιουργεί εδώ περισσότερα από την πνευματική βάση της ζωής του. Το γεγονός ότι φαίνεται σαν να δούλευε για το φαγητό του, τα ρούχα του και ούτω καθεξής, είναι εκτός θέματος, γιατί μαζί με κάθε ορατή μπουκιά λαμβάνει επίσης μια αόρατη, με κάθε ορατό ένδυμα επίσης ένα αόρατο ένδυμα, κ.ο.κ. Αυτή είναι η δικαίωση κάθε ανθρώπου».
Ο Δρ. Gid’on Lev, είναι κλινικός ψυχολόγος και φιλόσοφος και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ και στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan. Είναι ο συγγραφέας του “Llove” (Matar, 2015; Εβραϊκά) και «Αλήθεια, Αγάπη, Πίστη: Μια Ψυχοαναλυτική και Ιστορική ματιά στο νόημα της ζωής» (Carmel, 2018, Εβραϊκά)
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Στεργιόπουλος
