Το ψυχικό τραύμα μπορεί να αλλάξει τη ζωή μας, επηρεάζοντας όχι μόνο το πώς σκεφτόμαστε και νιώθουμε, αλλά και το πώς απολαμβάνουμε την καθημερινότητα. Όταν κάποιος έχει τραυματιστεί και έχει βιώσει κατακλυσμιαίες εμπειρίες στη διάρκεια της ζωής του, δυσκολεύεται να νιώσει χαρά και ικανοποίηση από απλά πράγματα, όπως μια όμορφη συζήτηση με φίλους ή ένα ωραίο γεύμα. Αυτή η αποκοπή από την απόλαυση σχετίζεται με το πώς το τραύμα επηρεάζει τον εγκέφαλο και το νευρικό μας σύστημα, κρατώντας μας σε μια μόνιμη κατάσταση «συναγερμού».
Μια από τις πιο έντονες επιδράσεις του ψυχικού τραύματος είναι η αποσύνδεση από το σώμα μας. Το τραύμα δεν αποκόπτει μόνο τον νου μας από την απόλαυση, αλλά και την ίδια την αίσθηση του σώματος ως πηγή θετικών συναισθημάτων. Όπως εξηγεί ο Peter Levine, “Το σώμα είναι ο φορέας της επούλωσης, και για να ξεπεράσουμε το τραύμα, πρέπει να επανασυνδεθούμε με αυτό.” Η αποσύνδεση από το σώμα αποτελεί μηχανισμό επιβίωσης για να μην ξαναβιώσουμε τον πόνο, αλλά αυτή η αποσύνδεση μας εμποδίζει να αισθανθούμε την πληρότητα της ζωής.
Advertisment
Η απόλαυση είναι το μονοπάτι που μας φέρνει ξανά σε επαφή με το σώμα μας, το οποίο αποτελεί τον άμεσο “φορέα” της τραυματικής επούλωσης. Μέσα από τη σωματική απόλαυση – είτε πρόκειται για απαλές κινήσεις, την αίσθηση του αέρα πάνω στο δέρμα μας, ή ακόμα και ένα γεύμα με αγαπημένα πρόσωπα – το σώμα αρχίζει να επανέρχεται στη ζωή και να αφήνει πίσω του τη ζοφερή εμπειρία της επιβίωσης.
Πώς το ψυχικό τραύμα μας αποκόπτει από την απόλαυση
Όταν βιώνουμε ένα τραύμα, το σώμα μας περνά σε κατάσταση επιβίωσης. Αυτό σημαίνει ότι το νευρικό μας σύστημα, και ειδικά το συμπαθητικό σύστημα, βρίσκεται σε διαρκή υπερδιέγερση, έτοιμο να μας προστατέψει από οποιαδήποτε απειλή. Ο εγκέφαλός μας δίνει προτεραιότητα στην επιβίωση, και έτσι η απόλαυση δεν έχει χώρο να εκφραστεί. Όπως εξηγεί ο ειδικός στην τραυματοθεραπεία, Bessel van der Kolk, “Ο τραυματισμένος εγκέφαλος ζει σε έναν κόσμο απειλής. Όταν βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση, οι χαρές της ζωής φαντάζουν μακρινές και απρόσιτες.”
Αυτός ο τρόπος λειτουργίας είναι φυσιολογικός σε στιγμές κινδύνου, αλλά όταν διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να εμποδίσει το άτομο να ξαναβρεί τη χαρά και την ηρεμία. Ο εγκέφαλος λειτουργεί υπό την επίδραση του άγχους και του φόβου και έτσι δυσκολεύεται να εστιάσει στην εμπειρία ευχάριστων συναισθημάτων. Ο προμετωπιαίος φλοιός, το μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη λήψη αποφάσεων και την εμπειρία της ευχαρίστησης, δεν λειτουργεί κανονικά όταν η αμυγδαλή, το κέντρο του φόβου, είναι διαρκώς σε εγρήγορση.
Advertisment
Η επουλωτική δύναμη της απόλαυσης
Παρόλο που το τραύμα μπορεί να αποκόψει το άτομο από την απόλαυση, η ίδια η απόλαυση αποτελεί βασικό στοιχείο της επούλωσης. Όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, το να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει χαρά και ικανοποίηση βοηθά τον εγκέφαλο να επανέλθει σε ρύθμιση, δηλαδή σε μια ισορροπημένη λειτουργία. Ο ψυχίατρος Frank Anderson αναφέρει: “Η απόλαυση δεν είναι απλώς μια πηγή ευχαρίστησης. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπείας και βοηθά το νευρικό σύστημα να επανέλθει σε μια κατάσταση ασφάλειας.”
Όταν νιώθουμε χαρά και ευδαιμονία, το παρασυμπαθητικό μας σύστημα, και ειδικά η λειτουργία του πνευμονογαστρικού νεύρου, μας ηρεμεί και μας βοηθά να αισθανθούμε ασφαλείς και συνδεδεμένοι με τους άλλους. Αυτό το μέρος του νευρικού μας συστήματος είναι υπεύθυνο για την κοινωνική μας συνδεσιμότητα και την αίσθηση ευεξίας. Μέσω της απόλαυσης, όχι μόνο αγκαλιάζουμε την ομορφιά της ζωής, αλλά βοηθάμε τον εγκέφαλο μας να ξεφύγει από την διαρκή και στρεσογόνα θέση επιβίωσης.
Ο ρόλος των τεχνών στην επανασύνδεση με την απόλαυση
Οι τέχνες, ως μέσο έκφρασης και δημιουργικότητας, παίζουν επίσης έναν ζωτικό ρόλο στην επανασύνδεση με την ανθρώπινη εμπειρία και την απόλαυση της ζωής. Η μουσική, η ζωγραφική, ο χορός και η ποίηση, όλα προσφέρουν μια ευκαιρία για να εκφράσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο, να απελευθερώσουμε συναισθήματα που έχουν κρυφτεί λόγω του τραύματος και να ξαναβρούμε την ευχαρίστηση της δημιουργίας. Μέσω της τέχνης, μπορούμε να επανασυνδεθούμε με την ανθρώπινη εμπειρία, βιώνοντας ξανά τη χαρά της αυθόρμητης έκφρασης. Σύμφωνα με τον Bessel van der Kolk, “Η τέχνη μας επιτρέπει να επεξεργαστούμε τις τραυματικές εμπειρίες με τρόπους που οι λέξεις αδυνατούν να εκφράσουν.”
Ο κίνδυνος να κολλήσουμε στο τραύμα
Υπάρχει ο σοβαρός κίνδυνος να επικεντρωθούμε τόσο πολύ στο τραύμα μας, ώστε να αγνοήσουμε το αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμά μας στην απόλαυση. Αν παραμείνουμε εγκλωβισμένοι στη συνεχή αφήγηση του πόνου μας, ανατραυματιζόμαστε και χάνουμε την ευκαιρία να επουλώσουμε τον ψυχικό πόνο μας. Όπως επισημαίνει ο ψυχολόγος Peter Levine, “Το τραύμα δεν είναι αυτό που μας συμβαίνει, αλλά αυτό που παραμένει μέσα μας. Για να θεραπευτούμε, πρέπει να δώσουμε χώρο και στην ευχαρίστηση.”
Η απόλαυση δεν είναι απλώς μια ανάπαυλα από τον πόνο. Είναι ένα θεμελιώδες εργαλείο που μας βοηθά να βγούμε από τα ζοφερά συμπτώματα του τραύματος και να επανασυνδεθούμε με τη ζωή μας. Αντί να εστιάζουμε μόνο στη δυσφορία του τραύματος, είναι απαραίτητο να στραφούμε συνειδητά προς εμπειρίες που μας γεμίζουν χαρά και αναζωογόνηση, είτε πρόκειται για μια βόλτα στη φύση είτε για ένα γεύμα με αγαπημένα πρόσωπα.
Η Αρχαία Σοφία του Διονύσου
Η δύναμη της απόλαυσης δεν είναι μια νέα ανακάλυψη. Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία και οι διονυσιακές τελετές αναδείκνυαν τη σημασία της απόλαυσης, όχι μόνο ως ένα μέσο για να ζήσουμε τη ζωή στο έπακρο, αλλά και ως δρόμο προς την ψυχική επούλωση και την υπέρβαση του πόνου. Ο Διόνυσος, θεός της χαράς, της γονιμότητας και της έκστασης, ενσάρκωνε την ένωση του ανθρώπου με τα ένστικτά του, τη φύση, και τη θεϊκή απόλαυση, υποδεικνύοντας πως η χαρά μπορεί να οδηγήσει σε μια βαθύτερη κατανόηση και θεραπεία.
Αυτή η αρχαία σοφία παραμένει ισχυρή και σήμερα. Η απόλαυση δεν είναι απλώς μια πολυτέλεια, αλλά μια αναγκαία δύναμη για την ψυχική επούλωση και την ανάπτυξη. Όπως οι τελετουργίες του Διονύσου συνδύαζαν την απόλαυση με την κάθαρση, έτσι και η σύγχρονη ψυχολογία αναγνωρίζει τη ζωτική σημασία της ευδαιμονίας στην πορεία προς τη μετατραυματική άνθιση.
Συμπέρασμα
Η απόλαυση είναι μια πανίσχυρη θεραπευτική δύναμη για όσους έχουν βιώσει ψυχικό τραύμα. Ενώ το τραύμα μάς αποκόπτει από τις χαρές της ζωής, η επανασύνδεση με την απόλαυση μπορεί να βοηθήσει το νευρικό μας σύστημα να επανέλθει σε κατάσταση ασφάλειας και ηρεμίας. Το να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει απόλαυση δεν είναι μόνο σημαντικό για την ευεξία μας, αλλά και απαραίτητο για τη θεραπεία και την μετατραυματική άνθιση.
Όπως υποστηρίζει ο Bessel van der Kolk, “Η θεραπεία δεν αφορά μόνο το να ξεπεράσουμε τον πόνο. Αφορά το να ξαναβρούμε την ικανότητά μας να απολαμβάνουμε τη ζωή.”
-Δέσποινα Πλουσίου, M.A, MFT, τραυματοθεραπεύτρια
