Η διαμόρφωση μιας συνήθειας είναι η διαδικασία κατά την οποία μια συμπεριφορά σταδιακά γίνεται όλο και πιο αυτόματη, μέσω της επανάληψης. Όσο περισσότερο επαναλαμβάνετε μια δραστηριότητα, τόσο η δομή του εγκεφάλου σας αλλάζει για να φέρνει σε πέρας αυτή τη δραστηριότητα. Οι νευροεπιστήμονες ονομάζουν αυτή τη διαδικασία μακροπρόθεσμη δυνητικότητα και αφορά την ενίσχυση των συνδέσεων των νευρώνων του εγκεφάλου μέσα από πρόσφατα μοτίβα δραστηριότητας. Με κάθε επανάληψη, το σήμα που περνάει από κύτταρο σε κύτταρο βελτιώνεται και οι νευρικές συνάψεις ισχυροποιούνται.
Πρώτος περιέγραψε αυτή τη διαδικασία ο νευροψυχολόγος Ντόναλντ Χεμπ το 1949, διατυπώνοντας τον Νόμο του Χεμπ: «Οι νευρώνες που πυροδοτούνται ταυτόχρονα, συνδέονται μεταξύ τους». Η επανάληψη μιας συνήθειας οδηγεί σε ξεκάθαρες δομικές αλλαγές στον εγκέφαλό μας. Στους μουσικούς η παρεγκεφαλίδα, που είναι καίρια για τις κινήσεις του σώματος όπως το να τραβήξουν τη χορδή της κιθάρας ή για να παίξουν βιολί με το δοξάρι, είναι μεγαλύτερη σε σχέση με την παρεγκεφαλίδα όσων δεν είναι μουσικοί. Από την άλλη, οι μαθηματικοί έχουν αυξημένη φαιά ουσία στον κατώτερο βρεγματικό λοβό, που παίζει βασικό ρόλο για τους υπολογισμούς.
Advertisment
Το μέγεθός της συνδέεται άμεσα με τον χρόνο που έχει αφιερώσει κάποιος σ’ αυτήν την επιστήμη. Όσο πιο μεγάλος και έμπειρος είναι ο μαθηματικός, τόσο μεγαλύτερη είναι η αύξηση της φαιάς ουσίας του. Όταν οι επιστήμονες εξέτασαν τον εγκέφαλο των οδηγών ταξί του Λονδίνου, παρατήρησαν ότι ο ιππόκαμπος —περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την πλοήγηση στον χώρο— είναι πολύ μεγαλύτερος από τον ιππόκαμπο των ατόμων που δεν ήταν οδηγοί ταξί. Αξιοσημείωτο ήταν το γεγονός ότι το μέγεθος του ιππόκαμπου συρρικνωνόταν, όταν οι οδηγοί συνταξιοδοτούνταν.
Όπως ανταποκρίνονται οι μύες μας στις τακτικές προπονήσεις με βάρη, κατά τον ίδιο τρόπο ενισχύονται συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου μας όσο ασχολούμαστε με κάποια δραστηριότητα και ατροφούν όταν την εγκαταλείψουμε. Βέβαια η σημασία της επανάληψης στην καθιέρωση των συνηθειών αναγνωρίστηκε πολύ πριν αρχίσουν οι νευροεπιστήμονες να καταπιάνονται με το θέμα.
Το 1860, ο Άγγλος φιλόσοφος Τζορτζ Χένρι Λιούις παρατήρησε: «Όταν μαθαίνω να μιλάω μια ξένη γλώσσα, να παίζω ένα μουσικό όργανο ή να κάνω ασυνήθιστες κινήσεις για μένα, αντιμετωπίζω μεγάλη δυσκολία γιατί τα κανάλια, μέσω των οποίων μεταδίδεται κάθε αίσθηση, δεν έχουν ακόμη καθιερωθεί. Σύντομα όμως, η τακτική επανάληψη θα χαράξει τις οδούς και η δυσκολία θα χαθεί. Οι ενέργειες θα γίνουν τόσο αυτόματες, που θα εκτελούνται ενώ ο νους θα απασχολείται με κάτι άλλο».
Advertisment
Η κοινή λογική και οι επιστημονικές αποδείξεις συμφωνούν στο εξής: η επανάληψη είναι μια μορφή αλλαγής. Κάθε φορά που επαναλαμβάνετε μια ενέργεια, ενεργοποιείτε ένα συγκεκριμένο νευρικό κύκλωμα που σχετίζεται μ’ αυτή τη συνήθεια. Αυτό σημαίνει ότι απλώς και μόνο με την επανάληψη, έχετε κάνει το πιο σημαντικό βήμα για να κωδικοποιήσετε μια νέα συνήθεια. Γι’ αυτόν τον λόγο οι φοιτητές που τράβηξαν πολλές φωτογραφίες βελτίωσαν τις δεξιότητές τους, ενώ όσοι περιορίστηκαν στις θεωρίες για την τέλεια φωτογραφία δεν βελτιώθηκαν. Η μία ομάδα αφοσιώθηκε στην ενεργή εξάσκηση και η άλλη στην παθητική μάθηση. Η μία ανέλαβε δράση και η άλλη σημείωσε κινητικότητα.
Όλες οι συνήθειες ακολουθούν την ίδια πορεία, από την απαιτητική εξάσκηση μέχρι την αυτόματη συμπεριφορά, μια διαδικασία που είναι γνωστή ως αυτοματοποίηση. Η αυτοματοποίηση είναι η ικανότητα να εφαρμοστεί μια συμπεριφορά χωρίς να χρειάζεται σκέψη σε κάθε βήμα και συμβαίνει όταν πλέον αναλάβει την εφαρμογή της το μη συνειδητό.
Απόσπασμα από το βιβλίο του James Clear «Ένα Τίποτα μπορεί ν’ αλλάξει Τα Πάντα» από τις εκδόσεις Ιβίσκος
