Το κινητό τηλέφωνο έχει εξελιχθεί σε βασικό εργαλείο της καθημερινής ζωής. Κάθε ειδοποίηση, μήνυμα και νέα ενημέρωση δημιουργούν μια αίσθηση ανάγκης για συνεχή έλεγχο της οθόνης. Αυτή η συμπεριφορά συνδέεται με έναν βαθύτερο ψηφιακό εθισμό που πηγάζει από ψυχολογικούς και νευροβιολογικούς μηχανισμούς.
Ο εγκέφαλος και το σύστημα ανταμοιβής
Ο εθισμός στο κινητό τηλέφωνο σχετίζεται στενά με τη λειτουργία του εγκεφάλου και ειδικότερα με το σύστημα ανταμοιβής. “Η συνεχής χρήση των κινητών συσκευών ενισχύει τη νευροχημική εξάρτηση μέσω της απελευθέρωσης ντοπαμίνης, καθιστώντας την ανάγκη για έλεγχο της οθόνης μια αυτόματη αντίδραση”, λέει η Dr. Anna Lembke, καθηγήτρια ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.
Advertisment
Μελέτες της Νευροεπιστήμης της Συμπεριφοράς έχουν δείξει ότι η υπερβολική χρήση των κινητών μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη δραστηριότητα του προμετωπιαίου φλοιού, μειώνοντας την ικανότητα συγκέντρωσης και αυτοελέγχου.
Ο φόβος της απώλειας πληροφορίας (FOMO)
Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι ο φόβος της απώλειας πληροφορίας ή ευκαιριών (fear of missing out – FOMO). Έρευνες της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (APA) δείχνουν ότι τα άτομα που βιώνουν υψηλά επίπεδα FOMO παρουσιάζουν αυξημένο άγχος και μειωμένη ικανοποίηση από την πραγματική ζωή. Η αδιάκοπη ροή περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργεί την αίσθηση ότι συνεχώς κάτι σημαντικό συμβαίνει. Αυτό οδηγεί στην ανάγκη για συνεχή σύνδεση, κάνοντας δύσκολη την αποχή από την οθόνη.
“Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δημιουργήσει έναν αδιάκοπο κύκλο άγχους και σύγκρισης, όπου οι χρήστες νιώθουν ότι πρέπει να είναι διαρκώς συνδεδεμένοι, υπό τον φόβο ότι χάνουν κάτι σημαντικό.” — Dr. Andrew Przybylski, Ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Advertisment
Η χρήση του κινητού ως μηχανισμός διαφυγής
Η συσκευή χρησιμοποιείται συχνά ως τρόπος αποφυγής του άγχους και της ανίας. Η άμεση πρόσβαση σε περιεχόμενο και η δυνατότητα επικοινωνίας προσφέρουν μια προσωρινή ανακούφιση από την καθημερινή πίεση. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτες του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, η συνεχής αναζήτηση ψηφιακής ψυχαγωγίας μπορεί να μειώσει τη συναισθηματική ανθεκτικότητα και να αυξήσει τα επίπεδα κατάθλιψης.
“Όταν η πραγματική ζωή γίνεται δύσκολη, οι άνθρωποι στρέφονται σε ψηφιακές αποδράσεις, γεγονός που μπορεί να μειώσει τη συναισθηματική ανθεκτικότητα και να επιδεινώσει τα υπάρχοντα ψυχολογικά προβλήματα.” — Sherry Turkle, Καθηγήτρια
Ο ρόλος των αλγορίθμων
Οι αλγόριθμοι των εφαρμογών είναι σχεδιασμένοι να διατηρούν την προσοχή για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι απεριόριστες ροές περιεχομένου, οι εξατομικευμένες προτάσεις και οι ειδοποιήσεις λειτουργούν ως παγίδες, καθιστώντας δύσκολη την αποδέσμευση από τη συσκευή. Έρευνες στην Τεχνητή Νοημοσύνη υποδεικνύουν ότι οι εφαρμογές αξιοποιούν δεδομένα χρήσης για να προβλέψουν τις προτιμήσεις των χρηστών και να προσαρμόζουν το περιεχόμενο ώστε να διατηρούν την προσοχή τους όσο το δυνατόν περισσότερο.
Οι συνέπειες της υπερβολικής χρήσης
Η υπερβολική χρήση του κινητού επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα. Προβλήματα συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου και αυξημένα επίπεδα άγχους αποτελούν μερικές από τις επιπτώσεις. Σύμφωνα με το Εθνικό Ίδρυμα Ύπνου, το μπλε φως που εκπέμπεται από τις οθόνες αναστέλλει την παραγωγή μελατονίνης, διαταράσσοντας τον κιρκάδιο ρυθμό και προκαλώντας αϋπνία. Επιπλέον, η αλληλεπίδραση με το ψηφιακό περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς η φυσική παρουσία συχνά επισκιάζεται από την εικονική επικοινωνία.
Τρόποι αντιμετώπισης
Ο καθορισμός χρονικών ορίων χρήσης, η απομάκρυνση της συσκευής από τον χώρο ύπνου και η ενασχόληση με δραστηριότητες εκτός οθόνης είναι μερικές στρατηγικές που συμβάλλουν στην ισορροπία. Επιπλέον, προγράμματα ψηφιακής αποτοξίνωσης, όπως αυτά που προτείνονται από το Κέντρο Εθισμού στην Τεχνολογία του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, δείχνουν ότι η σταδιακή μείωση της χρήσης της οθόνης μπορεί να αποκαταστήσει την ψυχική ευεξία και να βελτιώσει τις γνωστικές λειτουργίες.
Η τεχνολογία ανοίγει δρόμους επικοινωνίας και γνώσης, αλλά παράλληλα θέτει προκλήσεις. Όσο πιο βαθιά ριζώνει στην καθημερινότητά μας, τόσο πιο αναγκαία γίνεται η συνειδητή διαχείρισή της. Ας μην ξεχνάμε ότι η ζωή συμβαίνει στο τώρα, όχι στις ειδοποιήσεις.
