Ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα της εποχής μας είναι η εμμονική παρακολούθηση αρνητικών ειδήσεων. Γιατί, όμως, οι άνθρωποι αισθάνονται την ανάγκη να εστιάζουν σε γεγονότα που προκαλούν άγχος, φόβο ή θλίψη; Η απάντηση βρίσκεται στη διασταύρωση της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής και της κοινωνιολογίας, ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία εκμεταλλεύονται αυτή την ανθρώπινη τάση για δικούς τους σκοπούς.
Η ψυχολογική και ψυχιατρική εξήγηση
Η τάση μας να επικεντρωνόμαστε σε αρνητικά γεγονότα εξηγείται από την έννοια της “αρνητικής μεροληψίας” (negativity bias). Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εξελιχθεί ώστε να δίνει μεγαλύτερη προσοχή σε απειλές και κινδύνους, καθώς αυτή η ικανότητα συνδεόταν με την επιβίωση. Από την εποχή των πρώτων ανθρώπων, το να εστιάζουμε στους κινδύνους του περιβάλλοντος μας βοηθούσε να αποφεύγουμε επικίνδυνες καταστάσεις.
Advertisment
Η σύγχρονη νευροεπιστήμη έχει δείξει ότι οι αρνητικές ειδήσεις διεγείρουν την αμυγδαλή, την περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την αντίδραση στο στρες και στον φόβο. Παράλληλα, η συνεχής έκθεση σε τέτοιες ειδήσεις μπορεί να προκαλέσει υπερδιέγερση του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, οδηγώντας σε χρόνια αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες. Αυτό συνδέεται με προβλήματα άγχους, κατάθλιψης και ψυχοσωματικών διαταραχών.
Η κοινωνιολογική διάσταση
Από κοινωνιολογική σκοπιά, η τάση κατανάλωσης αρνητικών ειδήσεων μπορεί να εξηγηθεί μέσα από τη θεωρία της “καλλιέργειας” (cultivation theory), η οποία υποστηρίζει ότι η συνεχής έκθεση στα μέσα ενημέρωσης διαμορφώνει την αντίληψή μας για την πραγματικότητα. Όταν βλέπουμε διαρκώς δυσάρεστα γεγονότα, αρχίζουμε να πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι πιο επικίνδυνος απ’ ό,τι πραγματικά είναι, κάτι που έχει περιγραφεί ως “σύνδρομο του φοβισμένου κόσμου” (mean world syndrome).
Ταυτόχρονα, η ανάγκη για κοινωνική σύγκριση παίζει ρόλο: η θέαση αρνητικών γεγονότων μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα για τη δική μας ζωή, αφού δεν βιώνουμε εμείς τις τραγωδίες που βλέπουμε να εκτυλίσσονται στην οθόνη μας. Επιπλέον, η κοινή ανησυχία για αρνητικά γεγονότα ενισχύει τους κοινωνικούς δεσμούς, καθώς οι άνθρωποι τείνουν να συζητούν και να μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες.
Advertisment
Η φιλοσοφική προσέγγιση
Από φιλοσοφική σκοπιά, το φαινόμενο της “παρακολούθησης του πόνου” μπορεί να συνδεθεί με την υπαρξιακή θεώρηση της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο Σαρτρ και ο Καμύ έχουν αναφερθεί στην ιδέα ότι η συνειδητοποίηση της δυστυχίας των άλλων μας υπενθυμίζει τη δική μας θνητότητα και μας φέρνει αντιμέτωπους με την έννοια του παραλογισμού της ζωής. Επιπλέον, η παρακολούθηση αρνητικών ειδήσεων μπορεί να λειτουργεί ως μέσο αυτοεπιβεβαίωσης, υπενθυμίζοντάς μας ότι, παρά τα προβλήματα, εμείς εξακολουθούμε να υπάρχουμε και να έχουμε επιλογές.
Η πολιτική εκμετάλευση των αρνητικών ειδήσεων
Σύμφωνα με τη θεωρία του “σοκ” της Ναόμι Κλάιν, οι κυβερνήσεις και τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να χρησιμοποιήσουν διαρκείς κρίσεις και φόβο για να διατηρούν τον πληθυσμό σε κατάσταση αβεβαιότητας, διευκολύνοντας την εφαρμογή πολιτικών που υπό άλλες συνθήκες θα αντιμετώπιζαν έντονη αντίσταση. Επίσης, η υπερβολική εστίαση σε αρνητικές ειδήσεις μπορεί να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη από σημαντικά πολιτικά ζητήματα, δημιουργώντας ένα κλίμα διαρκούς φόβου και ανασφάλειας.
Τα μέσα ενημέρωσης και ο ρόλος τους
Τα ΜΜΕ γνωρίζουν πολύ καλά αυτήν την ανθρώπινη τάση και την εκμεταλλεύονται για εμπορικούς σκοπούς. Οι ειδήσεις που προκαλούν φόβο και σοκ τραβούν περισσότερη προσοχή, γεγονός που αυξάνει τα ποσοστά τηλεθέασης, τα “κλικ” σε ειδησεογραφικά άρθρα και, κατά συνέπεια, τα διαφημιστικά έσοδα. Όπως λένε οι επαγγελματίες του χώρου, “αν ματώνει, πουλάει” (“if it bleeds, it leads”).
Επιπλέον, οι ειδήσεις που προκαλούν άγχος κάνουν τους ανθρώπους πιο επιρρεπείς στην κατανάλωση. Το αυξημένο στρες οδηγεί σε μεγαλύτερη ανάγκη για παροδική ανακούφιση, είτε μέσω αγορών, είτε μέσω άλλων μορφών κατανάλωσης (αλκοόλ, φαγητό, ψυχαγωγία), κάτι που συμφέρει το διαφημιστικό σύστημα.
Πώς μπορούμε να προστατευτούμε;
Αν και η κατανάλωση ειδήσεων είναι αναπόφευκτη, υπάρχουν τρόποι να περιορίσουμε την αρνητική τους επίδραση:
- Επιλεκτική ενημέρωση: Να επιλέγουμε πηγές που παρέχουν ισορροπημένη κάλυψη της επικαιρότητας.
- Χρονικός περιορισμός: Να αποφεύγουμε τη συνεχή έκθεση σε ειδήσεις, ιδίως πριν τον ύπνο.
- Εστίαση σε λύσεις: Να αναζητούμε ειδήσεις που δεν αναφέρονται μόνο στο πρόβλημα, αλλά και στις προσπάθειες επίλυσής του.
- Ψυχική ανθεκτικότητα: Η καλλιέργεια στρατηγικών διαχείρισης του άγχους (όπως ο διαλογισμός, η σωματική άσκηση και η κοινωνική υποστήριξη) μπορεί να μειώσει την επίδραση των αρνητικών ειδήσεων στην ψυχική μας υγεία.
Η “παρακολούθηση του πόνου” είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που ριζώνει βαθιά στην ανθρώπινη ψυχολογία και στη δομή της σύγχρονης κοινωνίας. Η κατανάλωση αρνητικών ειδήσεων είναι ένα προϊόν της εξελικτικής μας κληρονομιάς, των κοινωνικών μας αναγκών και των στρατηγικών των ΜΜΕ. Με το να είμαστε επιλεκτικοί σε αυτά που βλέπουμε κι ακούμε και κυρίως αναγνωρίζοντας τους μηχανισμούς πίσω από την υπερπροβολή της “ματωμένης” ενημέρωσης, μπορούμε να μειώσουμε, αν όχι να εξαλείψουμε, την επιρροή που ασκούν πάνω μας, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
