Η εξάπλωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, με κυρίαρχη πλατφόρμα την Airbnb, έχει μεταμορφώσει τις πόλεις παγκοσμίως. Παρότι αναδείχθηκε ως εργαλείο ενίσχυσης του τουρισμού και της οικονομικής δραστηριότητας, η πραγματικότητα σε πολλές περιπτώσεις αποκαλύπτει μια διαφορετική όψη. Την εκτόπιση ευάλωτων πληθυσμών από τις γειτονιές τους και τη συρρίκνωση του κοινωνικού ιστού. Σε αστικές ζώνες που ιστορικά φιλοξενούσαν πρόσφυγες, μετανάστες ή φτωχότερα νοικοκυριά, η ραγδαία αύξηση των τουριστικών καταλυμάτων πυροδοτεί ένα κύμα εξώσεων, επενδυτικής υπερσυσσώρευσης και αλλαγής χρήσεων ακινήτων.
Το φαινόμενο της τουριστικοποίησης και οι συνέπειές του
Η λεγόμενη τουριστικοποίηση αφορά τη διαδικασία κατά την οποία ολόκληρες γειτονιές προσαρμόζονται στις ανάγκες του επισκέπτη και όχι των μόνιμων κατοίκων. Αυτό έχει οδηγήσει σε πλήρη επικράτηση τουριστικών χρήσεων σε βάρος της τοπικής ζωής. Μικρά εμπορικά καταστήματα και κοινωνικές υποδομές αντικαθίστανται από ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, καφέ και τουριστικές υπηρεσίες.
Advertisment
Χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ευρώπη αποτελούν η περιοχή Ραβάλ στη Βαρκελώνη, το Kreuzberg στο Βερολίνο και τα Εξάρχεια στην Αθήνα. Εκεί, το Airbnb έχει συμβάλει στην ταχεία αναδιάρθρωση του αστικού τοπίου, με την είσοδο μεγάλων επενδυτικών σχημάτων και τη σταδιακή απομάκρυνση των παραδοσιακών πληθυσμών που δεν μπορούν πλέον να ανταποκριθούν στο αυξανόμενο κόστος ζωής.
Παλαιές εργατικές γειτονιές υπό πίεση
Σε πολλές περιπτώσεις, οι περιοχές που δέχονται πίεση από τις βραχυχρόνιες μισθώσεις είναι ακριβώς εκείνες που φιλοξενούσαν πληθυσμούς με περιορισμένο εισόδημα, μετανάστες ή εσωτερικούς πρόσφυγες από παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Στην Αθήνα, σε παλαιότερες λαϊκές συνοικίες όπως τα Σεπόλια, ο Κολωνός ή η Κυψέλη, όπου παραδοσιακά στεγάζονταν εργατικές και μεταναστευτικές οικογένειες, οι κατοικίες μετατρέπονται σταδιακά σε «φιλέτα» τουριστικής αξιοποίησης. Οι κάτοικοι εκτοπίζονται καθώς αυξάνονται τα ενοίκια, αλλάζει η φυσιογνωμία των πολυκατοικιών και κυριαρχεί η βραχυχρόνια χρήση.
Αντίστοιχα, σε νησιά όπως η Λέσβος, περιοχές που επλήγησαν από τη μεταναστευτική κρίση του 2015 μετατρέπονται σήμερα σε τουριστικούς προορισμούς. Οι τοπικές αρχές πιέζουν για «εξωραϊσμό» των παραλίμνιων και παραθαλάσσιων ζωνών, αποδυναμώνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα στέγασης για ευάλωτους πληθυσμούς.
Advertisment
Οι μηχανισμοί εκτοπισμού
Η μετατροπή κατοικιών σε τουριστικά καταλύματα αφαιρεί ακίνητα από τη μακροχρόνια αγορά ενοικίασης. Το φαινόμενο αυτό αυξάνει τη ζήτηση και κατά συνέπεια το κόστος, ενώ ενισχύει τις πιέσεις προς τα φτωχότερα νοικοκυριά. Οι ιδιοκτήτες, δεχόμενοι προτάσεις αγοράς ή εκμίσθωσης από εταιρείες διαχείρισης, προτιμούν τις υψηλότερες αποδόσεις που προσφέρει ο τουρισμός.
Η νέα πραγματικότητα δεν αφορά μόνο την αγορά, αλλά και τη διαχείριση του αστικού χώρου. Σε πολλές περιπτώσεις, ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα αποκτούν αποκλειστικά τουριστική χρήση, στερώντας τις γειτονιές από μόνιμους κατοίκους, σχολεία, φαρμακεία, κοινωνικά κέντρα.
Αντιδράσεις και πολιτικές ρυθμίσεις
Σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Πράγα και το Άμστερνταμ, οι δημοτικές αρχές προχώρησαν σε περιορισμούς: είτε με ανώτατο όριο κατοικιών ανά ιδιοκτήτη, είτε με χρονικά όρια ενοικίασης. Στο Βερολίνο, οι βραχυχρόνιες μισθώσεις επιτρέπονται μόνο εφόσον αφορούν την κύρια κατοικία του ιδιοκτήτη και όχι επενδυτικά ακίνητα.
Στην Ελλάδα, τα μέτρα παραμένουν αποσπασματικά. Αν και έχει ανακοινωθεί πρόθεση φορολόγησης για ιδιοκτήτες με περισσότερα από τρία ακίνητα, δεν έχει θεσμοθετηθεί πλαίσιο για την προστασία των κατοίκων ή την ενίσχυση της κοινωνικής κατοικίας. Η απουσία ρύθμισης επιτρέπει την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του φαινομένου.
Ο ΟΗΕ έχει επανειλημμένα επισημάνει ότι η κατοικία είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Η εμπορευματοποίηση της στέγης και η αδράνεια των κρατών-μελών υπονομεύουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε αξιοπρεπείς και προσιτές κατοικίες.
Η πόλη ως κοινωνικό συμβόλαιο
Η πόλη δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται μόνο ως πεδίο επενδυτικής εκμετάλλευσης. Είναι συλλογικός τόπος ζωής. Η συνύπαρξη, η ιστορική συνέχεια των κοινοτήτων και η δυνατότητα συμμετοχής στον αστικό χώρο βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με την πρόσβαση στη στέγη.
Η τουριστική ανάπτυξη δεν είναι εκ φύσεως προβληματική· προβληματική είναι η απουσία στρατηγικής για την εξισορρόπηση των συμφερόντων. Όταν το δικαίωμα του κατοικείν τίθεται σε δεύτερη μοίρα έναντι του οικονομικού κέρδους, η κοινωνική συνοχή διαρρηγνύεται.
Πηγές
- Ινστιτούτο Friedrich Ebert Stiftung – Παράρτημα Ελλάδας. «Η στέγαση ως κοινωνικό δικαίωμα: Πρακτικές και πολιτικές για τον έλεγχο των βραχυχρόνιων μισθώσεων», 2023.
- ΟΗΕ – UN Special Rapporteur on the Right to Housing. «Guidelines for the Regulation of Digital Platforms in the Housing Market», 2021.
- Δήμος Βαρκελώνης. «Regulació dels allotjaments turístics», επίσημα δημοτικά δεδομένα, 2022.
- Υπουργείο Οικονομικών Ελλάδας. Σχέδιο ρύθμισης Airbnb και φορολογίας ακινήτων – Νομοθετικές προτάσεις, 2023.
