«Δεν αγαπάς το πρόσωπο – αγαπάς την υπόσχεση που συνεχώς καταρρέει και πάντα ελπίζεις ότι αυτή τη φορά θα κρατηθεί» – Shannon Thomas
Δεν είναι όλες οι σχέσεις που πληγώνουν απλώς «δύσκολες». Κάποιες είναι κατασκευασμένες έτσι ώστε να σε κρατούν παγιδευμένο, παρότι γνωρίζεις — ή διαισθάνεσαι — ότι σε φθείρουν. Πρόκειται για τον λεγόμενο τραυματικό δεσμό (trauma bond), έναν συναισθηματικό δεσμό που διαμορφώνεται μέσα από επαναλαμβανόμενους κύκλους κακοποίησης και εξιδανίκευσης, ελπίδας και απογοήτευσης.
Advertisment
Οι δεσμοί αυτοί γίνονται ιδιαίτερα τοξικοί όταν σχετίζονται με ναρκισσιστικά άτομα — συντρόφους που εναλλάσσονται ανάμεσα στη γοητεία και τη χειραγώγηση, στον έρωτα και τον ψυχρό έλεγχο. Η σχέση με ένα ναρκισσιστικό πρόσωπο μπορεί να μοιάζει στην αρχή με έντονο πάθος και ψυχική σύνδεση, όμως σταδιακά μετατρέπεται σε ένα πεδίο συναισθηματικής ασφυξίας και σύγχυσης.
Το ερώτημα είναι: πώς καταλαβαίνεις ότι δεν είσαι απλώς σε μια δύσκολη σχέση, αλλά βιώνεις έναν τραυματικό δεσμό;
Και το ακόμα πιο σημαντικό: τι μπορείς να κάνεις για να ξεφύγεις;
Advertisment
Η ασάφεια ως καθημερινότητα – “Περιμένουμε και Βλέπουμε”
Οι σχέσεις που βασίζονται στον τραυματικό δεσμό δεν έχουν σταθερότητα. Το άτομο με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά δημιουργεί αβεβαιότητα ως στρατηγική. Άλλοτε σε βάζει στο επίκεντρο, άλλοτε σε τιμωρεί με απόσταση. Ο εγκέφαλος — και συγκεκριμένα το σύστημα ανταμοιβής — αρχίζει να συσχετίζει την αβεβαιότητα με την ελπίδα. Έτσι, κάθε μικρή “καλή” στιγμή σε κάνει να παραμένεις, περιμένοντας το επόμενο συναισθηματικό ψίχουλο.
Η ψυχολόγος Shannon Thomas στο βιβλίο της Healing from Hidden Abuse (2016), εξηγεί ότι οι χειριστικοί σύντροφοι χρησιμοποιούν επαναλαμβανόμενους κύκλους κακοποίησης, αποστασιοποίησης και “φαινομενικής” συμφιλίωσης για να ενισχύσουν αυτόν τον δεσμό. Είναι μια δυναμική παρόμοια με αυτή που συναντάται σε περιπτώσεις κακοποίησης αιχμαλώτων — ένα σύνδρομο που μελετήθηκε εντατικά μετά τις υποθέσεις της λεγόμενης «Στοκχόλμης».
Η ευθύνη πέφτει πάντα πάνω σου
Στην καρδιά του τραυματικού δεσμού βρίσκεται το εξής μοτίβο: φταις εσύ. Εάν αντιδράς, είσαι υπερβολικός/ή. Αν απομακρυνθείς, είσαι άκαρδος/η. Αν πληγώνεσαι, δεν έχεις χιούμορ ή δεν καταλαβαίνεις. Ο ναρκισσιστής σύντροφος σπάνια θα αναλάβει ευθύνη· αντίθετα, θα μεταθέτει την ευθύνη της δυσφορίας σου επάνω σου και εσύ, χωρίς να το καταλαβαίνεις, θα αρχίσεις να πιστεύεις πως όντως κάτι δεν κάνεις σωστά.
Αυτό είναι ένα από τα πιο διαβρωτικά σημεία του δεσμού. Δεν έχεις πια μόνο έναν σύντροφο που σε πληγώνει. Έχεις και έναν εσωτερικό κριτή, που τον υπερασπίζεται.
Η ψυχοθεραπεύτρια Lori Gottlieb αναφέρει πως η συνεχής ενοχοποίηση του θύματος σε τέτοιες σχέσεις αποτελεί “μηχανισμό ελέγχου”. Είναι η σταδιακή ανακατεύθυνση της αυτοαντίληψης του άλλου, μέχρι να βλέπει τον εαυτό του μέσα από τα μάτια του κακοποιητή.
Η αποχώρηση μοιάζει συναισθηματικά αδύνατη
Ίσως το πιο καθοριστικό χαρακτηριστικό του τραυματικού δεσμού είναι αυτό: δεν μπορείς να φύγεις, ενώ ξέρεις πως πρέπει. Δεν σε κρατούν οι περιστάσεις — σε κρατά η ελπίδα. Η πεποίθηση ότι “θα αλλάξει”, ότι “βαθιά μέσα του/της είναι καλός/ή”, ότι “έτσι είναι ο έρωτας, δύσκολος”. Αυτές οι πεποιθήσεις χτίζονται πάνω στον μηχανισμό της συναισθηματικής εξάρτησης, που θυμίζει την εθιστική σχέση ουσίας και εξαρτημένου. Η “έκρηξη” αγάπης που έρχεται μετά την απόρριψη μοιάζει με παυσίπονο μετά από έντονο πόνο.
Η Dr. Patrick Carnes, πρωτοπόρος στη μελέτη της σεξουαλικής και συναισθηματικής εξάρτησης, εισήγαγε τον όρο trauma bonding για να περιγράψει αυτή την τοξική συναισθηματική σύμβαση. Όταν ένας άνθρωπος υποβάλλεται σε εναλλαγές συναισθηματικής πείνας και ψευδούς εγγύτητας, δημιουργείται ένας εθιστικός κύκλος που μοιάζει σχεδόν αδύνατο να σπάσει χωρίς βοήθεια.
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να φύγεις;
Είναι εύκολο, από την εξωτερική πλευρά, να αναρωτηθεί κανείς: “Μα γιατί μένει;” Η απάντηση βρίσκεται στο πώς λειτουργεί η ανθρώπινη ψυχή. Ο τραυματικός δεσμός δεν είναι προϊόν ανοησίας ή έλλειψης αυτοεκτίμησης, αλλά μηχανισμός επιβίωσης. Είναι η ελπίδα ότι η αγάπη θα νικήσει τη βία. Είναι η ανάγκη να μην αποτύχεις. Είναι η συνήθεια της εξάρτησης. Είναι, πολλές φορές, το παλιό τραύμα της παιδικής ηλικίας που επαναλαμβάνεται μέσα από νέες σχέσεις.
Όπως αναφέρει η ψυχολόγος Dr. Ramani Durvasula, «το να φύγεις από έναν ναρκισσιστή δεν απαιτεί μόνο απόφαση, αλλά και επανακατασκευή της εσωτερικής σου ταυτότητας — γιατί εκείνος σου την έχει σιγά-σιγά ξηλώσει».
Απελευθέρωση μέσω κατανόησης
Η έξοδος από έναν τραυματικό δεσμό δεν είναι εύκολη. Είναι όμως εφικτή. Η συνειδητοποίηση είναι το πρώτο βήμα. Όσο περισσότερο εκπαιδεύεσαι να αναγνωρίζεις τα μοτίβα, να εντοπίζεις την ψυχολογική χειραγώγηση, να συνδέεσαι ξανά με τον εσωτερικό σου πυρήνα, τόσο περισσότερο ανακτάς τη δύναμή σου.
Η υποστήριξη από ειδικούς ψυχικής υγείας, η ψυχοθεραπεία, ακόμη και ομάδες υποστήριξης επιζώντων κακοποιητικών σχέσεων μπορούν να λειτουργήσουν ως σταθερή γέφυρα για να περάσεις από τον φόβο στην αυτονομία.
Πηγές
- Thomas, S. (2016). Healing from Hidden Abuse: A Journey Through the Stages of Recovery from Psychological Abuse. South Haven Press.
- Carnes, P. (1997). The Betrayal Bond: Breaking Free of Exploitive Relationships. Health Communications, Inc.
- Durvasula, R. (2019). Don’t You Know Who I Am? How to Stay Sane in an Era of Narcissism, Entitlement, and Incivility. Post Hill Press.
- Gottlieb, L. (2012). Maybe You Should Talk to Someone. Houghton Mifflin Harcourt.
- Leonard, E. (2025). 3 Signs You Have a Trauma Bond With a Narcissistic Partner. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/peaceful-parenting/202504/3-signs-you-have-a-trauma-bond-with-a-narcissistic-partner
