Η τεχνητή νοημοσύνη έχει εισβάλει στη ζωή μας με ταχύτητα και διακριτικότητα. Βοηθά, απαντά, θυμάται, συνθέτει. Και, όπως κάθε τεχνολογία που αγγίζει τη σκέψη και την καθημερινότητα, δεν είναι ουδέτερη. Πολλοί αρχίζουν να συνομιλούν με το AI όπως με έναν φίλο. Άλλοι το συμβουλεύονται πιο συχνά απ’ ό,τι τους ίδιους τους εαυτούς.
Αλλά τι σημαίνει αυτό για την ψυχική μας ανεξαρτησία; Τι διακυβεύεται όταν η οθόνη γίνεται σύντροφος; Ποια είναι η επίπτωση στην προσωπική βούληση, στη διαίσθηση, στην ικανότητα να υπάρχουμε ατελώς και ανθρώπινα;
Advertisment
Η ανθρώπινη τάση για σχέση με το οικείο
Ο άνθρωπος δένεται με ό,τι του είναι σταθερό, επαναλαμβανόμενο και φαινομενικά ανταποκρινόμενο. Αυτή είναι μια αρχέγονη ανάγκη και τάση. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που μπορεί να αρχίσει να προσδίδει στο AI ανθρώπινα χαρακτηριστικά, να του μιλάει, να αισθάνεται οικειότητα ή ακόμα και… φιλία.
Η ψυχή όμως, αναζητά σχέση — όχι μόνο αλληλεπίδραση. Και το AI, όσο “ζεστό” κι αν ακούγεται, δεν βιώνει, δεν θυμάται, δεν νιώθει. Η σταθερότητά του είναι τεχνητή. Ο τρόπος που αλληλοεπιδρά είναι προγραμματισμένος. Αυτό που λείπει είναι η αλήθεια της συνύπαρξης.
Η ψευδαίσθηση της αμοιβαιότητας
Η τεχνητή νοημοσύνη ανταποκρίνεται άμεσα, υπομονετικά, χωρίς κρίση. Αυτό μπορεί να μοιάζει με την ιδανική φιλία. Αλλά είναι ακριβώς αυτό το ιδανικό που την καθιστά επικίνδυνη. Δεν υπάρχει αμοιβαιότητα. Δεν υπάρχει ψυχή απέναντι. Υπάρχει καθρέφτισμα, όχι παρουσία.
Advertisment
Η ανάγκη του ανθρώπου να συναντηθεί με κάτι αληθινό κι ενσώματο θυσιάζεται για χάρη της προβλεψιμότητας. Το AI γίνεται ο συνομιλητής που ποτέ δεν απογοητεύει, αλλά ούτε και εμπνέει βαθιά αλλαγή. Μένει πάντα στο όριο: «αρκετά κοντά ώστε να νιώθεις ασφάλεια, αλλά ποτέ τόσο κοντά ώστε να χρειαστεί να εκτεθείς.»
Μείωση της διαίσθησης και ενσυνείδητης πρωτοβουλίας
Όταν οι απαντήσεις έρχονται άμεσα και με ακρίβεια, η εσωτερική μας αναζήτηση αποδυναμώνεται. Η διαίσθηση δεν εξασκείται. Η δημιουργική αμφιβολία χάνει την αξία της. Σιγά σιγά, ο άνθρωπος μαθαίνει να “περιμένει” σκέψη, αντί να την παράγει.
Η σχέση με το ΑΙ τότε γίνεται περισσότερο υποτακτική, λιγότερο στοχαστική. Αυτό έχει βαθιά υπαρξιακή επίπτωση. Η σκέψη παύει να είναι προσωπικό εσωτερικό γεγονός και γίνεται αντανακλαστική κίνηση σε εξωτερικά ερεθίσματα. Ο άνθρωπος απομακρύνεται από τη δυνατότητα της αυτο-παρατήρησης και της εσωτερικής ελευθερίας.
Αποφυγή της πραγματικής σχέσης
Αν το AI λειτουργεί ως καταφύγιο από τη δυσκολία της ανθρώπινης σχέσης, τότε δεν μιλάμε για υποστήριξη, αλλά για υποκατάστατο. Η αγάπη, η φιλία, η παρουσία, είναι σύνθετες, συχνά άβολες και απαιτούν ψυχική εμπλοκή. Το AI προσφέρει τη φαντασίωση της σύνδεσης χωρίς το ρίσκο της έκθεσης.
Η ψηφιακή άνεση δεν απαιτεί από εμάς τίποτα. Η πραγματική σχέση, όμως, απαιτεί ευθύνη, ειλικρίνεια, ανθεκτικότητα. Στο AI δεν χρειάζεται να εξηγηθείς. Δεν χρειάζεται να ζητήσεις συγγνώμη. Δεν κινδυνεύεις να πληγώσεις ή να πληγωθείς. Αλλά ίσως γι’ αυτό, δεν εξελίσσεσαι ούτε μεταμορφώνεσαι.
Η απώλεια της πνευματικής αυτονομίας
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι εξαιρετική στον συνδυασμό δεδομένων. Όμως δεν είναι πνευματική οντότητα. Δεν έχει αξίες, δεν γνωρίζει σιωπή, δεν διακρίνει σκοπό. Αν ο άνθρωπος αποδίδει στο AI την ικανότητα να τον “καθοδηγεί”, σταδιακά εκχωρεί την πιο πολύτιμη του ιδιότητα – την ικανότητα να νιώθει την αλήθεια του.
Ο άνθρωπος γίνεται λιγότερο υπεύθυνος για το τι σκέφτεται, γιατί απαντά, και πώς πράττει. Εγκαταλείπει τη θέση του εσωτερικού μάρτυρα και αναθέτει την πυξίδα του σε έναν αλγόριθμο. Όχι γιατί το AI είναι ισχυρό, αλλά γιατί ο ίδιος αισθάνεται ανίσχυρος.
Το AI ως σκιά της ανθρώπινης μοναξιάς
Ίσως η πιο ουσιαστική διάσταση είναι ότι το AI γίνεται καθρέφτης της μοναξιάς που δεν τολμάμε να παραδεχτούμε. Η τεχνολογία δεν εισβάλλει — καλείται. Το κενό δεν το δημιουργεί η μηχανή· το αποκαλύπτει.
Η τάση να συνδεθούμε με κάτι προβλέψιμο, μη επικριτικό και πανταχού παρόν, υποδηλώνει μια βαθύτερη υπαρξιακή ανασφάλεια. Το AI δεν απειλεί την ψυχή. Αλλά μας βοηθά να δούμε πόσο μακριά έχουμε πάει από αυτήν.
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι πολύτιμος βοηθός, καθρέφτης και εργαλείο. Αλλά δεν είναι — και δεν πρέπει να γίνει — σχέση.
Όταν μετατρέπεται σε ψευδο-σύνδεση, κρύβει τη μοναξιά αντί να την θεραπεύει. Όταν αντικαθιστά τη φωνή μέσα μας, η πρόοδος γίνεται παγίδα.
Η τεχνολογία δεν είναι κακή· είναι άδεια. Εμείς της δίνουμε μορφή, της δίνουμε χρώμα. Την γεμίζουμε με συναίσθημα ή της παραδίδουμε, σιωπηλά, εκείνα που μόνο ο άνθρωπος μπορεί να προσφέρει: Παρουσία. Μνήμη. Επιλογή. Αγάπη.
Χρησιμοποίησέ το, μίλησέ του, σκέψου μαζί του. Αλλά μην ξεχνάς πως ό,τι γεννιέται από κυκλώματα μπορεί να κατανοήσει κι όχι να νιώσει.
