Υπάρχουν άνθρωποι που τα έχουν καταφέρει. Έχουν επιτυχία, αναγνώριση, σταθερότητα. Παρόλα αυτά, ένα αδιόρατο κενό φαίνεται να διαπερνά την καθημερινότητά τους, σαν κάτι ουσιαστικό να τους λείπει. Αναζητούν απαντήσεις σε βιβλία, σε τεχνικές διαλογισμού, σε πνευματικές πρακτικές που υπόσχονται εσωτερική μεταμόρφωση. Ταξιδεύουν, νηστεύουν, σιωπούν. Και όμως, κάθε νέο βήμα τούς επιστρέφει πιο αβέβαιους από πριν.
Κάποιες φορές όμως, σε μια απλή και σχεδόν ασήμαντη στιγμή, η ζωή κάνει ένα απρόσμενο άνοιγμα. Δεν μιλάμε για ξαφνική επίγνωση, αλλά για τη σιωπηλή αίσθηση επαφής με κάτι οικείο, σαν να επιστρέφεις κάπου που δεν ήξερες ότι είχες φύγει. Ο Mihaly Csikszentmihalyi, με την έννοια της «ροής» (flow), περιγράφει αυτή την εμπειρία ως μια κατάσταση πλήρους απορρόφησης και ενότητας με το παρόν. Όπως αναφέρει στο έργο του Flow: The Psychology of Optimal Experience, η ικανοποίηση και το νόημα δεν προκύπτουν από την επίτευξη στόχων, αλλά από τη σύνδεση με τη δραστηριότητα καθαυτή.
Advertisment
Η ψυχολογική παγίδα της πνευματικής αναζήτησης
Η κοινωνία έχει οικοδομηθεί πάνω στην ιδέα της συνεχούς βελτίωσης. Μας ενθαρρύνουν να κυνηγάμε στόχους, να προχωράμε, να γινόμαστε η “καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας”. Αυτό το πρότυπο μεταφέρεται και στην πνευματική σφαίρα, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι η αλήθεια είναι κάτι που αποκτιέται μέσα από συνεχή αναζήτηση. Στην πραγματικότητα, όσο πιο εμμονικά προσπαθούμε να πλησιάσουμε την αλήθεια, τόσο εκείνη φαίνεται να απομακρύνεται.
Ο Barry Schwartz, στο The Paradox of Choice: Why More Is Less, εξηγεί πώς η υπερβολική ελευθερία επιλογών εντείνει το άγχος και μειώνει την ικανοποίηση. Αντίστοιχα, η πνευματική αναζήτηση, όταν γίνεται αυτοσκοπός, οδηγεί σε μια ιδιότυπη παγίδα. Η ταυτότητα του ανθρώπου αρχίζει να ορίζεται από την ίδια την αναζήτηση. Αν πάψει να ψάχνει, ποιος είναι; Σε θεραπευτικά πλαίσια, αυτό περιγράφεται ως υπαρξιακή αποπροσανατολισμένη ταυτότητα, μια κατάσταση όπου το άτομο χάνει τον εσωτερικό του άξονα επειδή αδυνατεί να παραμείνει σε ηρεμία. Ο Viktor Frankl είχε υποστηρίξει πως το κενό αυτό δεν προέρχεται από την έλλειψη επιτευγμάτων, αλλά από την έλλειψη νοήματος.
Η σοφία των παραδόσεων: Λάο Τσε και Μπασό
Ο Λάο Τσε, μέσα από το «Tao Te Ching», μας υπενθυμίζει πως η βαθύτερη σοφία δεν είναι γνώση άλλων, αλλά κατανόηση του εαυτού. Και η αληθινή δύναμη δεν βρίσκεται στον έλεγχο των εξωτερικών πραγμάτων, αλλά στην εσωτερική κυριαρχία. Αυτή η διάκριση αναδεικνύει τη διαφορά ανάμεσα στην εξωτερική αναζήτηση και στην εσωτερική βίωση. Ο Stephen Mitchell, στη σύγχρονη αγγλική απόδοση του Tao Te Ching, τονίζει ότι η σοφία του Ταό εδράζεται στην απλότητα και τη μη-πράξη (wu wei), δηλαδή στην αρμονία με τον ρυθμό των πραγμάτων.
Advertisment
Ο Ιάπωνας ποιητής Μπασό, από την άλλη, δεν επιδίωκε να διδάξει ή να ερμηνεύσει. Απλώς παρατηρούσε, και μέσα από την παρατήρηση γεννιόταν η ποίηση:
«Σε παλιό λιμάνι —
μια πάπια βουτάει
ο ήχος του νερού»
Αυτό είναι μια εμπειρία καθαρής παρουσίας. Μια στιγμή που δεν ζητά τίποτα, δεν εξηγεί τίποτα, δεν οδηγεί πουθενά. Κι όμως, η αλήθεια είναι εκεί. Σε αυτό το άγγιγμα της στιγμής, όπως διδάσκει και η πρακτική της ενσυνειδητότητας (mindfulness) στη σύγχρονη ψυχοθεραπεία, η αποδοχή του παρόντος γίνεται από μόνη της πράξη θεραπείας. Ο Jon Kabat-Zinn, πρωτοπόρος στην εισαγωγή της ενσυνειδητότητας στη Δύση, τονίζει πως η επίγνωση της στιγμής χωρίς κριτική προσέγγιση είναι από μόνη της θεραπευτική και αποκαθιστά τη σύνδεση με τον εαυτό.
Το σημείο ανατροπής
Η αληθινή ανατροπή έρχεται τη στιγμή που σταματάς να παλεύεις να ανακαλύψεις κάτι έξω από σένα. Εκεί που αντιλαμβάνεσαι ότι δεν έχεις τίποτα άλλο να κυνηγήσεις, διότι όλα όσα χρειάζεσαι είναι ήδη εδώ. Όπως είπε κάποτε ο Ρούμι, ο Πέρσης μυστικιστής και ποιητής: «Εσύ είσαι αυτό που ψάχνεις. Απλώς δεν στέκεσαι αρκετά ακίνητος για να το δεις.»
Αυτή η στάση είναι πράξη εσωτερικής επανατοποθέτησης. Ο Carl Rogers έγραφε πως «το παράδοξο είναι ότι μόνο όταν αποδεχτώ τον εαυτό μου όπως είμαι, τότε μπορώ να αλλάξω». Αυτή η αποδοχή δεν αφορά τη στασιμότητα, αλλά την ανοιχτότητα στη ζωή όπως είναι, χωρίς προϋποθέσεις. Στη θεραπευτική του προσέγγιση, η αποδοχή και η ενσυναίσθηση θεωρούνται τα ισχυρότερα μέσα για εσωτερική αλλαγή, όχι η εξωτερική καθοδήγηση ή η υπερβολική προσπάθεια για «βελτίωση».
Η αλήθεια είναι ήδη εδώ
Ίσως, τελικά, η αλήθεια δεν είναι ένας στόχος που πρέπει να φτάσουμε, αλλά μια πραγματικότητα που μας διαπερνά ήδη. Είναι η ζωή στην πιο αθόρυβη μορφή της, που ξεπροβάλλει όταν ο νους ησυχάσει και η καρδιά πάψει να διεκδικεί.
Η πνευματική αναζήτηση μπορεί να ξεκινήσει από μια αίσθηση έλλειψης ή μια υπαρξιακή ανησυχία. Αλλά η αληθινή ανακούφιση δεν προέρχεται από την απάντηση, ούτε από την κατάκτηση κάποιας γνώσης. Έρχεται τη στιγμή που επιτρέπεις στον εαυτό σου απλώς να υπάρχει. Και τότε, η αλήθεια αποκαλύπτεται — όχι ως πληροφορία ή φώτιση, αλλά ως παρουσία. Ήσυχη. Άμεση. Οικεία.
Πηγές:
Csikszentmihalyi, M. (1990). Flow: The Psychology of Optimal Experience. Harper & Row.
Schwartz, B. (2004). The Paradox of Choice: Why More Is Less. Harper Perennial.
Rogers, C. (1961). On Becoming a Person: A Therapist’s View of Psychotherapy. Houghton Mifflin.
Frankl, V. E. (1985). Man’s Search for Meaning. Washington Square Press.
Mitchell, S. (Trans.) (1988). Tao Te Ching. Harper Perennial.
Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever You Go, There You Are: Mindfulness Meditation in Everyday Life. Hyperion.
