Από πολύ νωρίς, αναπτυσσόμαστε μέσα από το βλέμμα των άλλων. Ένα βρέφος δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη, αλλά στο πρόσωπο της μητέρας. Το χαμόγελο, το χάδι, η αποδοχή είναι οι πρώτες μορφές «καθρέφτη» μέσα από τις οποίες μαθαίνουμε ποιοι είμαστε. Η ανάγκη να αγαπηθούμε λοιπόν, είναι υπαρξιακή. Είναι το θεμέλιο της αίσθησης του εαυτού.
Μεγαλώνοντας, αυτή η ανάγκη παίρνει νέες μορφές. Αναζητάμε τον έπαινο από τους δασκάλους, την έγκριση από συνομηλίκους, την επιβεβαίωση από ερωτικούς συντρόφους. Χτίζουμε προσωπικότητες που λειτουργούν σαν μηχανισμοί εύρεσης αγάπης. Όμως, αυτή η αγάπη, όταν εξαρτάται από τη συμμόρφωση, αρχίζει να μας φυλακίζει.
Advertisment
Η ψευδαίσθηση της αγάπης μέσω συμμόρφωσης
Όταν κάποιος προσαρμόζεται διαρκώς για να είναι αποδεκτός, σταδιακά αποκόπτεται από τον αυθεντικό του εαυτό. Φορά προσωπείο για να επιβιώσει στις σχέσεις και ειρωνικά, όσο περισσότερο γίνεται αυτό που οι άλλοι θέλουν, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τη δυνατότητα αληθινής σύνδεσης. Διότι δεν αγαπιέται αυτός, αλλά η περσόνα που κατασκευάζει.
Ο Carl Jung είχε γράψει πως «το πιο τρομακτικό είναι να αποδεχτείς τον εαυτό σου πλήρως, έτσι όπως είναι». Αυτή η ρήση αποκαλύπτει το δίλημμα. Είμαι αυτός που αγαπούν ή αυτός που προσπαθώ να κρύψω; Η συμμόρφωση υπόσχεται αποδοχή, αλλά κλέβει την ελευθερία. Δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης κι όχι σύνδεσης.
Η ψυχολογία της «προσαρμοσμένης ταυτότητας» δείχνει ότι όσο περισσότερο προσπαθούμε να επιβεβαιώσουμε την αξία μας μέσω των άλλων, τόσο περισσότερο παγιδευόμαστε σε ένα φαύλο κύκλο ανασφάλειας. Το «αγαπιέμαι επειδή είμαι καλός» μετατρέπεται υπογείως σε «δεν αξίζω, αν δεν είμαι αρεστός».
Advertisment
Το σημείο καμπής – Όταν ο ρόλος αρχίζει να κουράζει
Η αληθινή αλλαγή ξεκινά όταν κάποιος κουραστεί να παίζει ρόλους. Όταν μέσα από απογοητεύσεις, απώλειες ή απλώς μια εσωτερική ώθηση, σταματήσει να ζητά αποδοχή και αρχίσει να στρέφεται προς τα μέσα. Δεν είναι απαραίτητα απόφαση — είναι περισσότερο ένα ξύπνημα. Η στιγμή που λες: «Αν είναι να μη με αγαπούν γι’ αυτό που είμαι, δεν θέλω να αγαπηθώ καθόλου».
Αυτό μπορεί να μοιάζει με ήττα, αλλά είναι λύτρωση. Γιατί τότε, και μόνο τότε, δημιουργείται ο χώρος για το θαύμα. Να σε αγαπήσουν για εκείνο που πραγματικά είσαι. Και ακόμα σημαντικότερο, να αγαπήσεις εσύ τον εαυτό σου, χωρίς όρους.
Η θεραπευτική προσέγγιση της ανεξαρτησίας (self-differentiation) τονίζει ακριβώς αυτό. Όσο περισσότερο συνδέεσαι με τον αυθεντικό σου πυρήνα, τόσο περισσότερο μπορείς να υπάρξεις σε σχέση με τους άλλους χωρίς να χάνεσαι μέσα τους.
Η ελευθερία του να αγαπάς χωρίς εξαρτήσεις
Από τη στιγμή που παύεις να έχεις ανάγκη να αγαπηθείς, ελευθερώνεσαι για να αγαπήσεις. Όχι από έλλειψη, αλλά από πληρότητα. Όχι για να πάρεις, αλλά γιατί έχεις να δώσεις. Η αγάπη τότε παύει να είναι διαπραγμάτευση και γίνεται προσφορά.
Η ψυχολογία της προσκόλλησης (attachment theory) δείχνει πως ασφαλείς άνθρωποι μπορούν να αγαπούν χωρίς να ελέγχουν ή να προσκολλώνται, γιατί δεν εξαρτώνται από τον άλλον για την αυτοεκτίμησή τους. Δεν έχουν ανάγκη να αρέσουν για να νιώθουν ότι αξίζουν κι έτσι η αγάπη τους έχει χώρο.
Ο Erich Fromm έλεγε πως «η ώριμη αγάπη λέει: σε χρειάζομαι γιατί σε αγαπώ», όχι «σε αγαπώ γιατί σε χρειάζομαι». Αυτή η αντιστροφή είναι η ουσία της ενήλικης συναισθηματικής αυτονομίας.
Η ανιδιοτελής μοναδικότητα
Μόνο όταν αποσυνδεθείς από την ανάγκη να αποδείξεις την αξία σου, μπορείς να σταθείς μέσα στη δική σου «ανιδιοτελή μοναδικότητα». Να υπάρξεις όπως ακριβώς είσαι — χωρίς εξηγήσεις, χωρίς μάσκες, χωρίς στρατηγικές επιβίωσης. Αυτό δεν σημαίνει απόσυρση από τις σχέσεις, αλλά παρουσία χωρίς προσδοκία κι επαφή χωρίς φόβο.
Αυτή η στάση είναι η σιωπηλή αυτοεκτίμηση που λέει: «Είμαι εδώ. Αν θέλεις, έλα. Αν όχι, παραμένω». Είναι η αγάπη που γεννιέται όχι από το «χρειάζομαι», αλλά από το «είμαι».
Το θαύμα δεν είναι να σε αγαπήσουν αλλά να μη σε ορίζει πια αυτό
Όταν πάψεις να διεκδικείς την αγάπη, όταν δεν επενδύεις άλλο την ταυτότητά σου στην αποδοχή, κάτι αλλάζει. Δεν χάνεις την ευαισθησία σου. Χάνεις την προσκόλληση. Και τότε, οι σχέσεις αλλάζουν. Οι άνθρωποι σε πλησιάζουν αλλιώς. Κάποιοι φεύγουν, άλλοι εμφανίζονται, αλλά εσύ — για πρώτη φορά — δεν είσαι έρμαιο τους.
Και κάπου εκεί, χωρίς να το επιδιώκεις, χωρίς να το σχεδιάζεις, συμβαίνει το θαύμα. Σε αγαπούν. Επειδή δεν τους το ζήτησες. Επειδή δεν το είχες ανάγκη. Επειδή ήσουν, απλώς, εσύ.
Πηγές:
- Jung, C. G. (1934). Modern Man in Search of a Soul. Harcourt.
- Bowen, M. (1978). Family Therapy in Clinical Practice. Jason Aronson.
- Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss: Vol. 1. Attachment. Basic Books.
- Fromm, E. (1956). The Art of Loving. Harper & Row.
- Schnarch, D. (1997). Passionate Marriage: Keeping Love and Intimacy Alive in Committed Relationships. W. W. Norton & Company.
