Η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να κατανοούμε το πώς αισθάνεται ένας άλλος άνθρωπος, όχι θεωρητικά αλλά βιωματικά. Δεν περιορίζεται στη συμπάθεια ή στην καλοπροαίρετη πρόθεση, αλλά βασίζεται στην ακριβή, λεπτή παρατήρηση και στην ψυχική εγγύτητα. Εκφράζεται με λέξεις όταν χρειάζεται, όμως στην ουσία της είναι ένας τρόπος να είσαι παρών με τρόπο που ο άλλος νιώθει πως γίνεται κατανοητός, χωρίς να χρειάζεται να εξηγήσει τον εαυτό του.
Η ενσυναίσθηση δεν περιορίζεται στο τι λέμε. Εκφράζεται στον τρόπο που κοιτάμε, στον ρυθμό της αναπνοής μας, στην ποιότητα της σιωπής που προσφέρουμε. Αυτό που μένει τελικά δεν είναι οι λέξεις, αλλά οι στιγμές που κάποιος στάθηκε αληθινά παρών.
Advertisment
Η μη λεκτική επικοινωνία αποτελεί βασικό κομμάτι της ανθρώπινης επαφής. Ο τρόπος που κάποιος στέκεται, κοιτάζει ή αντιδρά σωματικά όταν ακούει κάτι δύσκολο, δημιουργεί αίσθηση κατανόησης. Ο Daniel Stern έχει επισημάνει ότι η συναισθηματική σύνδεση ξεκινά από τέτοιες απλές, αυθόρμητες αποκρίσεις, πολύ πριν διατυπωθούν λόγια.
Η σιωπηρή ενσυναίσθηση καλλιεργείται μέσα από την εμπειρία και την πρόθεση να δώσουμε χώρο στον άλλον χωρίς να παρέμβουμε. Δεν πρόκειται για απλή απουσία λόγου αλλά για μια ενεργή μορφή ακρόασης, στην οποία το σώμα, η στάση, το βλέμμα και η ρύθμιση της έντασης συνιστούν ουσιαστικά εργαλεία επικοινωνίας.
Παρουσία που λειτουργεί υποστηρικτικά
Σε θεραπευτικά πλαίσια, ένας θεραπευτής που παραμένει ήρεμος, διαθέσιμος και ανοιχτός, επιτρέπει στον συνομιλητή του να βιώσει αυτό που φέρει χωρίς πίεση. Το σώμα του μεταφέρει σταθερότητα. Η σιωπή του δημιουργεί χώρο για επεξεργασία. Ο τρόπος που κάθεται, που αναπνέει, που δεν βιάζεται, λειτουργεί σαν καθρέφτης για τον ρυθμό του άλλου.
Advertisment
Η σταθερή και ήρεμη παρουσία δημιουργεί ένα είδος συναισθηματικής αγκύρωσης. Ο συνομιλητής δεν χρειάζεται να «κερδίσει την προσοχή» ή να εξηγεί διαρκώς τι αισθάνεται. Η ύπαρξη ενός άλλου προσώπου που παραμένει συντονισμένο και διαθέσιμο προσφέρει ασφάλεια. Η ενσυναίσθηση δεν βρίσκεται στα λόγια κατανόησης, αλλά στην ικανότητα να μείνεις δίπλα σε κάποιον χωρίς να αποτραβηχτείς από την έντασή του.
Σε μια προσωπική σχέση, η αίσθηση του «είμαι εδώ» δεν χρειάζεται να προφέρεται. Εκφράζεται όταν ακούμε χωρίς να παρεμβαίνουμε, όταν μένουμε κοντά σε κάποιον που δυσκολεύεται, όταν αφήνουμε τον χρόνο να κυλήσει χωρίς να προσθέτουμε ερμηνείες. Η ενσυναίσθηση ενισχύεται όταν η παρουσία είναι πλήρης, χωρίς προσπάθεια εντυπωσιασμού ή ελέγχου.
Αυτή η μορφή στήριξης γίνεται ιδιαίτερα σημαντική σε καταστάσεις όπου η ένταση, η λύπη ή η αμηχανία δεν χωρούν εύκολα σε λέξεις. Η ικανότητα να αναγνωρίζεις τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου και να ρυθμίζεις τον εαυτό σου για να τον υποδεχτείς όπως είναι, αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο αυτής της στάσης.
Στιγμές χωρίς λόγια στην καθημερινότητα
Ένα παιδί που στέκεται σιωπηλό μετά από μια απογοήτευση. Ένας φίλος που αποσύρεται για λίγο. Ένας σύντροφος που δεν βρίσκει λέξεις να μιλήσει. Αυτές είναι ευκαιρίες για σιωπηρή στήριξη μέσω απλής φυσικής παρουσίας. Το ότι κάποιος βρίσκεται εκεί με τρόπο ήπιο, χωρίς να απαιτεί, χωρίς να γεμίζει τον χώρο, γίνεται ο πιο ξεκάθαρος δείκτης σύνδεσης.
Η σωματική στάση, η σταθερότητα στον τόνο της φωνής, ακόμα και η επιλογή να μην μιλήσεις αμέσως, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ασφαλούς πλαισίου. Το σώμα ακούει. Όταν ο συνομιλητής νιώσει ότι γίνεται αποδεκτός όπως είναι, ότι δεν αξιολογείται ούτε πιέζεται να ανταποκριθεί, η ασφάλεια αυξάνεται. Και όταν νιώσει ασφάλεια, τότε μπορεί να μιλήσει, αν το θελήσει.
Αυτή η εμπειρία δεν είναι μοναδική στις σχέσεις φροντίδας. Εμφανίζεται και στις πιο απλές στιγμές της καθημερινότητας: στο πλάι κάποιου σε μια διαδρομή χωρίς κουβέντα, στο να προσφέρεις ένα ποτήρι νερό χωρίς σχόλιο, στο να μείνεις κοντά σε κάποιον που μόλις έλαβε μια δύσκολη είδηση. Η μη λεκτική απάντηση μεταφέρει ένα ξεκάθαρο μήνυμα: σε βλέπω, είμαι εδώ.
Ενσυναίσθηση μέσα από φυσική ρύθμιση
Η παρουσία κάποιου που έχει ρυθμίσει το σώμα του σε κατάσταση ηρεμίας και προσοχής προσφέρει ένα μοντέλο για το νευρικό σύστημα του άλλου. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται «συναισθηματική συγχρονικότητα» και επιτρέπει στο άτομο που βιώνει ένταση ή δυσκολία να ρυθμίσει σταδιακά την εσωτερική του κατάσταση.
Το πώς στεκόμαστε, τι αποπνέουμε, τι επιτρέπουμε, μεταφέρει μήνυμα. Δεν χρειάζεται να μεταφραστεί. Όταν η παρουσία είναι σταθερή, χωρίς ένταση, χωρίς άγχος για απαντήσεις, προσφέρει ανακούφιση. Η ενσυναίσθηση τότε δεν χρειάζεται να δηλωθεί. Είναι ήδη ενεργή μέσα στο βλέμμα, στην απόσταση, στη σιωπή που δεν πιέζει.
Η σιωπηρή ενσυναίσθηση είναι μια μορφή ουσιαστικής εγγύτητας που σέβεται τον ρυθμό και την εσωτερική διαδικασία του άλλου. Χωρίς να στοχεύει στην επίλυση ή στην ερμηνεία, κατανοεί κι αυτό εκφράζεται με την ίδια την παρουσία.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Stern, D. N. (1985). The Interpersonal World of the Infant. Basic Books.
- Rogers, C. (1961). On Becoming a Person. Houghton Mifflin.
- Porges, S. (2017). The Pocket Guide to the Polyvagal Theory. Norton.
