Η ιδέα του να ξεκινήσει κανείς «από την αρχή» δεν είναι καινούργια. Επανέρχεται σε περιόδους κρίσης, αμφιβολίας ή μετά από μεγάλες τομές όπως μια αποτυχία, μια ριζική αλλαγή, μια μακρά στασιμότητα. Δεν είναι απαραίτητα δραματική. Μπορεί να γεννιέται σαν υποψία, σαν σκέψη που επιστρέφει — όχι για να ακυρώσει το παρελθόν, αλλά για να φωτίσει το παρόν.
Αυτή η φαντασίωση μπορεί να μοιάζει με ευχή, με παράπονο ή και με σχέδιο. Έχει, όμως, ψυχολογική λειτουργία: δείχνει πως το άτομο διατηρεί ένα εσωτερικό κριτήριο προσανατολισμού. Θυμάται, έστω και ασαφώς, κάτι πιο αυθεντικό, κάτι πιο “δικό του”. Κι αυτό έχει αξία, όχι επειδή αναγκαστικά οδηγεί σε μεγάλες αλλαγές, αλλά επειδή μας επιτρέπει να διαβάσουμε τον εαυτό μας.
Advertisment
Κάτι που δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά και το παρόν
Όταν κάποιος πει «Αν μπορούσα να ξεκινήσω από την αρχή…», δεν περιγράφει απλώς μετάνοια για το παρελθόν. Περιγράφει μια ενόχληση με το παρόν του.
Η φαντασίωση αυτή δεν έχει να κάνει τόσο με τις επιλογές που κάναμε, όσο με το ποιοι νιώθουμε ότι είμαστε σήμερα. Πίσω από αυτή την επιθυμία κρύβεται η αίσθηση πως έχουμε χαθεί μέσα σε μονοπάτια που δεν μας εκφράζουν. Πως κάτι από το “εγώ” μας θάφτηκε κάτω από ρόλους, συνήθειες, φόβους, ή απλώς ρυθμούς ζωής που μας παρέσυραν.
Γι’ αυτό και η φαντασίωση αυτή μπορεί να λειτουργήσει σαν καμπανάκι: “Μήπως ζω μια ζωή που δεν με εκφράζει πια;”
Advertisment
Η λειτουργία της φαντασίωσης: Καθρέφτης και καταφύγιο
Η φαντασίωση του «να ξεκινούσα από την αρχή» δεν είναι απαραίτητα ψευδαίσθηση. Είναι ένας ψυχικός μηχανισμός με δύο λειτουργίες:
- Καθρέφτης: Μας αποκαλύπτει τι μάς λείπει. Όταν ονειρευόμαστε μια “νέα αρχή”, συνήθως φανταζόμαστε μια ζωή με λιγότερες εξαρτήσεις, περισσότερη ελευθερία, περισσότερη αλήθεια. Αυτό μάς λέει κάτι για το τι χρειαζόμαστε τώρα.
- Καταφύγιο: Μας προσφέρει στιγμιαία ανακούφιση. Δεν αναιρεί την ευθύνη, αλλά δημιουργεί έναν χώρο εσωτερικής διαφυγής, όπου η ζωή μπορεί να ξαναγραφτεί όπως την ονειρευτήκαμε.
Το πρόβλημα ξεκινά όταν αυτός ο ψυχικός χώρος γίνεται εθιστικός — όταν μένουμε εκεί, αντί να τον χρησιμοποιήσουμε ως αφετηρία επαναπροσδιορισμού.
Ζώντας μέσα σε «πρέπει», συγκρίσεις και υπερφόρτωση πληροφορίας, η σκέψη του να ξεκινήσεις από την αρχή μοιάζει με πράξη ψυχικής αποτοξίνωσης. Η αρχή, στην ψυχολογία, συμβολίζει την καθαρότητα, τη δυναμική, την ελευθερία επιλογών.
Η φαντασίωση αυτή φέρει μέσα της την ανάγκη για ουσιαστικό νόημα. Δεν αρκεί να ξεφύγουμε από τα λάθη του παρελθόντος, αλλά να επιστρέψουμε σε κάτι πιο γνήσιο, πιο δικό μας.
Μια ψευδαίσθηση με χρήσιμη αλήθεια
Το να φαντάζεσαι ότι μπορείς να ξαναξεκινήσεις είναι —φυσικά— ψευδαίσθηση. Δεν μπορείς να σβήσεις εμπειρίες, σχέσεις, μνήμες. Αλλά μέσα σε αυτήν την ψευδαίσθηση υπάρχει μια αλήθεια:
Μπορείς να αναπροσδιορίσεις. Όχι από την αρχή. Από το τώρα. Με όσα κουβαλάς, με όσα έμαθες, με όσα δεν άντεξες. Ο άνθρωπος δεν είναι πίνακας που χρειάζεται σβήσιμο. Είναι κείμενο που μπορεί να ξαναγραφεί, χωρίς να σβήσει την προηγούμενη παράγραφο.
Η αλήθεια δεν είναι ότι ξεκινάς από το μηδέν, αλλά ότι επιτρέπεις στον εαυτό σου να αλλάξει κατεύθυνση.
Η δύναμη της ενδιάμεσης συνειδητοποίησης
Ανάμεσα στο «ήμουν» και στο «θα γίνω», υπάρχει μια λεπτή αλλά ισχυρή στιγμή: το «είμαι τώρα». Οι πιο γόνιμες αποφάσεις γεννιούνται, όχι όταν φανταζόμαστε μια άλλη ζωή, αλλά όταν βλέπουμε τη σημερινή με καινούρια μάτια.
Η φαντασίωση της αρχής γίνεται τότε χρήσιμο εργαλείο γιατί λειτουργεί σαν ερώτηση: Αν ξεκινούσα τώρα, πώς θα διάλεγα να ζω; Και το πιο σημαντικό: Ποιο κομμάτι αυτής της απάντησης μπορώ να ξεκινήσω, έστω και λίγο, σήμερα;
Πολλοί εύχονται να μπορούσαν να διαγράψουν τα λάθη τους. Όμως η επιθυμία για “νέα αρχή” μπορεί να κρύβει κι έναν μη αποδεκτό εαυτό. Όταν νιώθεις πως μόνο μια νέα εκδοχή του εαυτού σου αξίζει, στην ουσία απορρίπτεις ό,τι είσαι σήμερα.
Η αποδοχή όμως είναι αφετηρία. Αν μπορέσεις να κοιτάξεις τη διαδρομή σου με κατανόηση, χωρίς ενοχή, τότε η φαντασίωση δεν χρειάζεται να γίνει πραγματικότητα, γιατί αρχίζεις να μετακινείσαι μέσα στην ίδια σου τη ζωή.
Ένα νέο είδος “αρχής”
Μπορεί τελικά να μην θέλουμε να ξεκινήσουμε από την αρχή. Να θέλουμε να νιώσουμε αρχάριοι ξανά, με εκείνο το φρέσκο βλέμμα, τη χαρά της ανακάλυψης, το θάρρος της δοκιμής. Αυτό δεν είναι ψευδαίσθηση. Είναι απολύτως εφικτό και κυρίως είναι ζωντανό.
Γιατί η νέα αρχή δεν είναι σημείο στο χρόνο, αλλά στάση.
Καμία αρχή δεν χάνεται. Κάθε παρόν που τολμά να δει καθαρά, μπορεί να γίνει νέα αρχή.
Πηγές:
- Prochaska, J. O., & DiClemente, C. C. (1983). Stages of Change Model
- Baumeister, R. F. (1998). The self and the life
- Frankl, V. E. (1946). Man’s Search for Meaning
- Mezirow, J. (1991). Transformative Dimensions of Adult Learning
- Frontiers in Psychology (2020). The role of life reappraisal in adult development and identity reinvention.
