«Η σιωπή δεν είναι η απουσία κάποιου πράγματος, αλλά η παρουσία όλων.» — Γκόρντον Χέμπτον
Υπάρχουν στιγμές που δεν ζητούν ανάλυση ή εξήγηση, αλλά χώρο και παρουσία. Στιγμές όπου οι λέξεις αποσύρονται γιατί κάτι πιο βαθύ ζητά να τις υπερβεί. Αυτές οι στιγμές δεν προκύπτουν από κάποια ιδιαίτερη συνθήκη. Μπορεί να σε βρουν μπροστά σε ένα παράθυρο, ενώ κοιτάς τον πρωινό ουρανό, στο τέλος μιας κουραστικής μέρας, στο ενδιάμεσο μιας ανάσας. Είναι τα λεπτά εκείνα που ο νους παρατηρεί κι ο χρόνος κυλά. Εκεί γεννιέται η σιωπή ως ποιότητα εμπειρίας.
Advertisment
Η σιωπή μεταμορφώνει επειδή απευθύνεται σε μια βαθύτερη νοημοσύνη που προϋπάρχει της γλώσσας. Δε χρειάζεται να εξηγήσει ή να πείσει. Απλά επιτρέπει κι αποκαλύπτει. Στον χώρο που γεννιέται όταν παύει η εξωτερική δραστηριότητα, η ύπαρξη επανέρχεται στον ρυθμό της. Εκεί ανασαίνει όχι ο εαυτός που προσπαθεί, αλλά ο εαυτός που γνωρίζει. Η σιωπή δεν αναβάλλει τη ζωή· την ξεγυμνώνει από περιττά στρώματα και φανερώνει την ουσία της.
Η ποιότητα της παύσης ως συνθήκη αφομοίωσης
Ο σύγχρονος νους εναλλάσσει εικόνες, λέξεις, μουσικές, σκέψεις με εντυπωσιακή ταχύτητα. Μέσα σε αυτόν τον αδιάκοπο παλμό, η αφομοίωση μετατρέπεται σε πρόκληση. Η σιωπή όμως, προσφέρει τη δυνατότητα στα πράγματα να κατακαθίσουν. Η εμπειρία οργανώνεται, το συναίσθημα μεταβολίζεται, η σκέψη διαυγάζει.
Σε αυτόν τον χώρο της παύσης, ο εγκέφαλος ενσωματώνει πληροφορίες, εμπειρίες και βιώματα με τρόπο που επανασυνδέει τη σκέψη με το αίσθημα. Η νευρωνική δραστηριότητα επιβραδύνεται, το νευρικό σύστημα επαναπροσδιορίζει τις ισορροπίες του.
Advertisment
Εκεί όπου πριν υπήρχε πυκνότητα, εμφανίζεται χώρος. Ο εσωτερικός χώρος, όταν γίνεται αντιληπτός, προσφέρει όχι μόνο ελευθερία, αλλά και δομή. Η εσωτερική συγκρότηση δεν αναδύεται από τη λογική ακρίβεια, αλλά από τη δυνατότητα παραμονής σε κατάσταση μη-παρέμβασης. Αυτό που δεν χειραγωγείται, αυτοσυγκροτείται. Και αυτό είναι το δώρο της παύσης. Ένας εαυτός που δεν επινοείται, αλλά ανακαλύπτεται.
Καθώς ο οργανισμός μαθαίνει να εμπιστεύεται το αίσθημα ακινησίας, η σωματική και πνευματική ευθυγράμμιση γίνονται βαθμιαία αναγνωρίσιμες. Το σώμα παύει να βρίσκεται σε εγρήγορση και αποκτά ρυθμό ανάπαυσης. Η σκέψη χαμηλώνει τον τόνο της, οι εικόνες γίνονται πιο διάφανες και η προσοχή δεν κατακερματίζεται. Σε αυτή τη συνθήκη, η μνήμη λειτουργεί ως χώρος ενσωμάτωσης: το παρελθόν ενσωματώνεται με το παρόν και γεννιέται μια νέα μορφή παρόντος, πιο συνεχής, πιο διευρυμένη.
Η σιωπή ως πεδίο πνευματικής καλλιέργειας
Οι παραδόσεις της Ανατολής, αλλά και των ασκητικών γραμμών της Δύσης, δεν επέλεξαν τη σιωπή ως περιορισμό, αλλά ως είσοδο. Ο διαλογισμός, η vipassana, τα retreats σιωπής δεν υπηρετούν την απομόνωση, αλλά το άνοιγμα – εκείνο το σημείο δηλαδή που “όλα ακούγονται”.
Όταν η γλώσσα παύει να καθοδηγεί, το σώμα αρχίζει να μιλά. Οι εσωτερικές μετατοπίσεις αποκτούν υφή. Οι ανεπαίσθητες διαθέσεις αποκτούν ρυθμό. Κάθε τι εξελίσσεται, απλώς σε άλλη ταχύτητα. Η αργή κίνηση του νου γίνεται αισθητή. Και μέσα σε αυτήν την επίγνωση, ξεπροβάλλει κάτι πιο κοντινό στην αλήθεια του εαυτού.
Σε αυτό το πεδίο δεν κυριαρχεί η προσδοκία. Αντίθετα, καλλιεργείται η ακινησία ως γνώση. Η ικανότητα να μένει κανείς σε ένα συναίσθημα χωρίς να το εξηγήσει ή να το διορθώσει, συνιστά πράξη βαθιάς εμπιστοσύνης. Εκεί διαμορφώνεται το θεμέλιο της εσωτερικής σοφίας: όχι στη γνώση για τον εαυτό, αλλά στη γνώση μέσω του εαυτού. Η σιωπή προσφέρει αυτή την πρόσβαση ανεμπόδιστα και άμεσα.
Καθώς το σώμα ησυχάζει, ο νους απεκδύεται το ρόλο του ελεγκτή. Σε αυτή την πνευματική ακινησία, το εσωτερικό κέντρο βαραίνει, αποκτά ρίζωμα και η εμπειρία παύει να κυλά βιαστικά στην επιφάνεια. Αντί να παρασύρεται από τις εξωτερικές μορφές, η ύπαρξη αρχίζει να βιώνει τη διάρκεια του μέσα χρόνου – τον χρόνο της ωρίμανσης.
Η σιωπή και η εσωτερική φλυαρία
Η σιωπή προσφέρει την ευκαιρία για συνάντηση με τη φωνή που προϋπήρχε κάθε λέξης. Όταν αποσύρονται τα εξωτερικά ερεθίσματα, αποκαλύπτεται η συνεχής εσωτερική δραστηριότητα. Ο νους δεν ησυχάζει αμέσως. Παράγει, οργανώνει, επαναλαμβάνει, σχεδιάζει. Όμως αυτή η ροή δεν συνιστά εμπόδιο.
Κάθε σκέψη, κάθε φαντασιακή συνομιλία ή μνήμη, αποκαλύπτει ένα κομμάτι του ψυχικού χάρτη. Παρατηρώντας τον, ο άνθρωπος αναγνωρίζει τα εσωτερικά του μοτίβα. Στην επιμονή μιας φράσης, διακρίνει φόβο. Στην ασυνέχεια μιας εικόνας, κατανοεί επιθυμία. Η σιωπή δημιουργεί τον χώρο στον οποίο η σκέψη γίνεται αντικείμενο παρατήρησης και η παρατήρηση μετατρέπεται σε κατανόηση.
Ο παρατηρητής δεν στέκεται απέναντι από τον νου. Γίνεται μέρος του ρυθμού, χωρίς να παρασύρεται από αυτόν. Έτσι η φλυαρία σταδιακά χάνει τον χαρακτήρα του επείγοντος. Το εσωτερικό πλήθος, από φωνές που διεκδικούν, μετατρέπεται σε ψίθυρο που ξεθωριάζει στον ορίζοντα. Και μέσα σε αυτό το βάθος, η σιωπή βιώνεται.
Αυτό το πέρασμα από τον διάχυτο στοχασμό στην εστιασμένη παρουσία δεν επιβάλλεται με βία. Όπως το νερό παίρνει το σχήμα του δοχείου, έτσι και η προσοχή βρίσκει τη μορφή της μέσα στη σιωπή. Αυτή η σιωπή είναι κατοικημένη και δεν αποτελεί διάλειμμα από τον εαυτό, αλλά επιστροφή σε αυτόν.
Όταν η σιωπή αποκαλύπτει – διαύγεια και καθοδήγηση
Μέσα στον ρυθμό της σιωπής, η διαίσθηση έχει το περιθώριο να εκφραστεί και να υπάρχει. Και όσο λιγότερο παρεμβαίνει η σκέψη, τόσο πιο αισθητή γίνεται. Δεν λειτουργεί ως λογική πρόταση. Εμφανίζεται ως βεβαιότητα χωρίς απόδειξη. Όπως μια γνώση που προηγείται της σκέψης και ακολουθείται από πράξη.
Όταν επιτρέπεται στο σώμα να συγχρονιστεί με αυτή την αίσθηση, ο άνθρωπος βιώνει τον εαυτό του ως σύνολο – νους, ψυχή, ένστικτο και παρουσία. Οι αποφάσεις τότε, αναδύονται ως φυσική συνέχεια της εσωτερικής ευθυγράμμισης. Γι’ αυτό και η σιωπή λειτουργεί ως πεδίο καθοδήγησης καθώς επιτρέπεται στην αλήθεια να πάρει σχήμα.
Η αλήθεια, όταν εμφανίζεται μέσα στη σιωπή, αναδύεται με την ίδια απλότητα που γεννιέται μια αναπνοή κι η αναγνώρισή της δεν στηρίζεται στην ανάλυση, αλλά στην πληρότητα του αισθήματος. Σε αυτό το πεδίο, η σιωπή φανερώνει.
Οι σιωπές της καθημερινότητας – μικρές πύλες επιστροφής
Η σιωπή δεν ανήκει αποκλειστικά στους στοχαστές ή στους μοναχούς. Κατοικεί και στις πιο απλές κινήσεις – στο πρωινό φως που διαχέεται σε ένα δωμάτιο, στο άγγιγμα ενός ποτηριού, στο βήμα που ακολουθεί τη ρυθμική ανάσα. Κάθε στιγμή έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει βάθος, όταν της προσφέρεται η προσοχή που της αντιστοιχεί.
Ένα λεπτό χωρίς οθόνη. Μια βόλτα χωρίς μουσική. Μια παύση ανάμεσα σε δύο σκέψεις. Αυτές οι μικρές σιωπές χωρίς να αλλάζουν το περιβάλλον, αλλάζουν τη συνείδηση. Και όταν η συνείδηση επιστρέφει στον εαυτό της, το περιβάλλον αποκτά άλλη βαρύτητα. Αυτή η επιστροφή, μας επανασυνδέει με το ουσιώδες, φέρνοντάς μας κοντά στην εσωτερική μας αλήθεια.
Η σιωπή τελικά είναι στάση. Αναβλύζει μέσα από τη συνειδητή παρουσία και διαποτίζει την καθημερινότητα με ποιότητες που δεν χρειάζονται λέξεις. Σε κάθε στιγμή, προσφέρει έναν τρόπο να είσαι σε επαφή με το παρόν, με την εσωτερική σου αλήθεια.
«Μέσα στη σιωπή, συναντάμε εκείνο το μέρος του εαυτού που μιλά χωρίς λέξεις, μόνο με αλήθεια.» — Τάρα Μπραχ
Πηγές:
- Thich Nhat Hanh, “Silence: The Power of Quiet in a World Full of Noise”
- Tara Brach, “Radical Acceptance”
- Jon Kabat-Zinn, “Wherever You Go, There You Are”
- Joseph Goldstein, “Mindfulness: A Practical Guide”
- Eckhart Tolle, “Stillness Speaks”
- Susan Cain, “Quiet”
- Pico Iyer, “The Art of Stillness”
