Έπειτα από μια τρομακτική εμπειρία ενδεχομένως είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς αν ένα παιδί έχει υποστεί τραύμα. Ορισμένοι γονείς μπορεί να θεωρήσουν ότι το μονίμως κυκλοθυμικό δωδεκάχρονο παιδί τους τα πηγαίνει μια χαρά μετά την πυρκαγιά που κατέστρεψε το σπίτι της οικογένειας, επειδή η μοναδική εμφανής αλλαγή στη συμπεριφορά του είναι ότι μοιάζει λίγο πιο συγκρατημένο.
Στην πραγματικότητα, αυτό το αγόρι μπορεί να υποφέρει σιωπηλά. Αντίστοιχα, ένας γονέας μπορεί να υποθέσει ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά με ένα μικρότερης ηλικίας παιδί που έχει εφιάλτες και αποφεύγει να κοιμηθεί την εβδομάδα μετά από ένα αυτοκινητικό ατύχημα, ενώ τέτοιου είδους συμπτώματα μπορεί να είναι απολύτως φυσιολογικά έπειτα από μια δυνητικά τραυματική εμπειρία και να μην αποτελούν ένδειξη προβλημάτων ψυχικής υγείας. Αυτό το κεφάλαιο θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τη σύγχυση των ημερών, εβδομάδων και μηνών έπειτα από ένα δυνητικά τραυματικό γεγονός, ώστε να καταλάβετε καλύτερα τι είναι πιθανό να βιώνει το παιδί σας.
Advertisment
Η πορεία του μετατραυματικού στρες
Αν και φυσικά κάθε παιδί είναι μοναδικό, μετά από μια δυνητικά τραυματική εμπειρία οι άνθρωποι συχνά επιδεικνύουν παρόμοια μοτίβα συμπεριφοράς. Η κατανόηση αυτών των μοτίβων θα σας βοηθήσει να καταλάβετε τι περνάει το παιδί σας, τις βαθύτερες αιτίες της συμπεριφοράς του, και τι μπορείτε να κάνετε για να το βοηθήσετε.
Οι ενήλικες που πάσχουν από μετατραυματικό στρες συνήθως ακολουθούν μια από τις εξής τέσσερις βασικές τροχιές: ανθεκτικότητα, ανάκαμψη, καθυστερημένη εμφάνιση συμπτωμάτων και χρόνια συμπτώματα.
- Τροχιά ανθεκτικότητας: Μετά την έκθεση σε ένα δυνητικά τραυματικό γεγονός τα άτομα εμφανίζουν ήπια ή καθόλου συμπτώματα, τα οποία υποχωρούν γρήγορα.
- Τροχιά ανάκαμψης: Αρχικά τα άτομα εμφανίζουν σημαντικά επίπεδα έντονων συμπτωμάτων (εμφανίζονται ξαφνικά και είναι σχετικά σοβαρά), αλλά με σταδιακή αποκατάσταση.
- Τροχιά καθυστερημένης εμφάνισης συμπτωμάτων: Τα άτομα βιώνουν χαμηλά επίπεδα έντονων συμπτωμάτων αμέσως μετά την έκθεση, αλλά με την πάροδο του χρόνου παρουσιάζουν επιδεινούμενα συμπτώματα μετατραυματικού στρες.
- Τροχιά χρόνιων συμπτωμάτων: Τα άτομα εμφανίζουν υψηλά επίπεδα τόσο έντονων όσο και συνεχιζόμενων συμπτωμάτων.
Αυτές οι τροχιές αποτελούν σχετικά νέα ανακάλυψη στον τομέα της ψυχικής υγείας. Προσδιορίστηκαν πρώτη φορά σε ενήλικο πληθυσμό το 2004 από τον ψυχολόγο Τζορτζ Μπονάνο (George Bonanno) στο άρθρο του «Loss, Trauma, and Human Resilience: Have We Underestimated the Human Capacity to Thrive after Extremely Aversive Events?».
Advertisment
Ωστόσο, τα παιδιά δεν είναι ενήλικες, και αρκετές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι δεν ακολουθούν ακριβώς τις ίδιες πορείες. Στην πλειοψηφία των ερευνών αυτών διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά τείνουν να ακολουθούν μόνο τρεις από τις παραπάνω προσδιορισμένες τροχιές: ανθεκτικότητας, ανάκαμψης και χρόνιων συμπτωμάτων.
Μία από τις μελέτες αυτές, η οποία διεξήχθη από τη Ρόμπιν Λε Μπροκ (Robyne Le Brocque) και τους συνεργάτες της στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ το 2010, παρακολούθησε παιδιά ηλικίας έξι ως δεκαέξι ετών, τα οποία είχαν τραυματιστεί σε ατύχημα. Τα περισσότερα παιδιά ακολούθησαν την τροχιά της ανθεκτικότητας. Εμφάνισαν ελάχιστα συμπτώματα άγχους μετά τον τραυματισμό τους και την εισαγωγή τους στο νοσο- κομείο. Το ένα τρίτο ακολούθησε την πορεία της ανάκαμψης και υπέφερε από σημαντικά συμπτώματα μετατραυματικού στρες, τα οποία τελικά υποχώρησαν τους επόμενους μήνες. Τέλος, ένα μικρό ποσοστό –μόνο το 10%– χαρακτηρίστηκε από χρόνια συμπτώματα και επέδειξε συνεχές μετατραυματικό στρες ακόμη και μήνες αργότερα.
Μεταγενέστερες έρευνες εντόπισαν τις ίδιες τρεις τροχιές σε άλλους τύπους δυνητικά τραυματικών γεγονότων, συμπε- ριλαμβανομένων των φυσικών καταστροφών. Σε αντίθεση με τους ενήλικες, στις περισσότερες μελέτες δεν καταγράφηκε ομάδα παιδιών με καθυστερημένη έναρξη συμπτωμάτων. ( Ένας μικρός αριθμός μελετών διαπίστωσε ότι κάποια παιδιά εμφανίζουν καθυστερημένη έναρξη των συμπτωμάτων του τραύματος, αλλά, ακόμη και σε αυτές τις μελέτες, η κατηγορία περιλάμβανε ελάχιστα παιδιά σε σύγκριση με άλλες ομάδες.)
Δεν υπάρχει ακόμη καμία έρευνα η οποία να εξηγεί αυτή την ασυμφωνία μεταξύ ενηλίκων και παιδιών, αλλά ως θεραπεύτρια μπορώ να πω ότι συχνά τα δεινά των παιδιών –και ιδιαίτερα των παιδιών μικρής ηλικίας– είναι εμφανή. Οι αμυντικοί μηχανισμοί τους δεν είναι πάντα τόσο εξελιγμένοι και βαθιά ριζωμένοι όσο των ενηλίκων, οι οποίοι είναι ειδικοί στο να καταπνίγουν τις οδυνηρές σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Αυτό ουσιαστικά καθιστά το έργο σας ευκολότερο – δεν χρειάζεται να ανησυχείτε τόσο πολύ για το αν θα σκάσει η ωρολογιακή βόμβα του μετατραυματικού στρες τις επόμενες εβδομάδες.
Συνολικά, αυτή η έρευνα προσφέρει μερικά βασικά μαθήματα για τους φροντιστές.
Πρώτον, τα παιδιά είναι πιο ανθεκτικά απ’ όσο νομίζετε. Πολλά συμπτώματα που εμφανίζονται μετά από δυσμενή γεγονότα συχνά μειώνονται φυσικά με την πάροδο του χρόνου, χωρίς καμία παρέμβαση από επαγγελματία. Δεύτερον, τα περισσότερα παιδιά που βιώνουν άγχος μετά από ένα δυσμενές γεγονός συνήθως ανακάμπτουν σταδιακά και επιστρέφουν στα επίπεδα υγιούς λειτουργίας που είχαν πριν από το γεγονός. Αυτά τα παιδιά θα μπορούσαν να επωφεληθούν από κάποια υποστηρικτική θεραπεία, αλλά δεν την έχουν απόλυτη ανάγκη.
Τέλος, ορισμένα παιδιά βιώνουν χρόνιο στρες και χρειάζονται οπωσδήποτε επαγγελματική βοήθεια. Προφανώς και δεν είναι κακό να έχει κανείς ανάγκη και να λαμβάνει τέτοιου είδους φροντίδα. Ένα παιδί που ανήκει σε αυτή την κατηγορία δεν είναι λιγότερο δυνατό, έξυπνο ή ικανό από τους συνομηλί- κους του. Είτε λόγω γενετικής προδιάθεσης, είτε λόγω των συγκεκριμένων συνθηκών του τραύματος, είτε λόγω διάφορων άλλων προστατευτικών παραγόντων και παραγόντων κινδύνου που συζητήθηκαν στο Κεφάλαιο 1, τα παιδιά αυτά σίγουρα θα επωφεληθούν από κατευθυνόμενες θεραπευτικές παρεμ- βάσεις με επίκεντρο το τραύμα.
Ωστόσο, ανεξάρτητα από την τροχιά που ακολουθεί το παιδί σας, οι δεξιότητες και οι έννοιες που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο θα σας βοηθήσουν να υποστηρίξετε την πορεία του προς την ανάρρωση.
Πώς εκδηλώνεται πρακτικά η κάθε τροχιά;
Παιδιά που βιώνουν την ίδια τραυματική εμπειρία μπορεί να ακολουθήσουν διαφορετικές τροχιές. Δείτε το ακόλουθο παράδειγμα:
Ο Κένι, ο Σεμπάστιαν, ο Μπράιαν και ο Μάρκους ήταν κολλητοί φίλοι και μόλις είχαν τελειώσει την έκτη δημοτικού. Πριν αποχωριστούν για το καλοκαίρι, γράφουν ο καθένας στα σχολικά βιβλία του άλλου πόσο υπέροχα θα περάσουν στην έβδομη τάξη, την καλύτερη χρονιά της ζωής τους. Λίγο πριν από την έναρξη της σχολικής χρονιάς, όμως, ο Μάρκους αυτοκτονεί. Ο Κένι, ο Σεμπάστιαν και ο Μπράιαν, οι οποίοι δεν είχαν κρατήσει επαφή κατά τη διάρκεια των τρίμηνων διακοπών, σοκαρίστηκαν από τον θάνατο του φίλου τους. Στην προσπάθειά του να στηρίξει τους μαθητές, το σχολείο έστειλε έναν ψυχολόγο να μιλήσει με τους τρεις φίλους.
Κένι: ομάδα ανθεκτικότητας
Όταν η μητέρα του Κένι τού ανακοίνωσε τον θάνατο του Μάρκους, εκείνος δεν την πίστεψε και επαναλάμβανε συνέχεια ότι του κάνει κάποιο «αρρωστημένο αστείο». Χρειάστηκε αρκετές ώρες για να αποδεχτεί τη θλιβερή πραγματικότητα. Στις συναντήσεις του με τη σχολική ψυχολόγο ο Κένι εξέφρασε κάποια συναισθήματα σοκ και θλίψης, αλλά, αφού έχυσε μερικά δάκρυα, η ζωή του επανήλθε στο φυσιολογικό. Κατά τη διάρκεια της τρίτης συνεδρίας του με την ψυχολόγο, λίγες μόλις εβδομάδες αφότου έμαθε για την αυτοκτονία του Μάρκους, αναρωτήθηκε: «Γιατί έρχομαι ακόμη και βλέπω αυτή την κυρία;».
Σεμπάστιαν: όμάδα ανάκαμψης
Μετά τα νέα για την αυτοκτονία ο Σεμπάστιαν φαινόταν να περνάει πραγματικά δύσκολα. Η μητέρα του ανησυχούσε κυρίως για τη μειωμένη όρεξή του και τους συχνούς εφιάλτες του. Όταν επέστρεψε στο σχολείο, όλοι οι καθηγητές συμφώνησαν ότι ο Σεμπάστιαν δεν ήταν ο εαυτός του. Στις πρώτες συναντήσεις με τη σχολική ψυχολόγο ο Σεμπάστιαν κατάφερε να επεξεργαστεί τα συναισθήματα θυμού, σύγχυσης και θλίψης για την απώλεια του φίλου του και εξέφρασε την απορία του σχετικά με τις αιτίες που οδήγησαν τον Μάρκους στην αυτοκτονία. Με την πάροδο του χρόνου ο Σεμπάστιαν εξακολουθούσε να βιώνει κάποια θλίψη σχετικά με την απώλεια του φίλου του, αλλά οι εφιάλτες του άρχισαν να μειώνονται και η όρεξή του επέστρεφε σιγά σιγά. Λίγους μήνες μετά τη νέα σχολική χρονιά η μητέρα του ανέφερε ότι ένιωθε πως ο γιος της ήταν και πάλι ο εαυτός του.
Μπράιαν: ομάδα χρόνιων συμπτωμάτων
Όταν έμαθε για τον Μάρκους, ο Μπράιαν ήταν συντετριμμένος. Άρχισε αμέσως να απομονώνεται από την οικογένεια και τους φίλους του. Στο σπίτι περνούσε πολλές ώρες στο δωμάτιό του, ενώ στο σχολείο, με την πρώτη ευκαιρία, φορούσε ακουστικά. Πήγαινε στις συναντήσεις του με τη σχολική ψυχολόγο, αλλά ήταν πολύ κλειστός και οι συνεδρίες συχνά κυλούσαν σε απόλυτη σιωπή. Μεγάλοι μαύροι κύκλοι εμφανίστηκαν κάτω από τα μάτια του και έλεγε στους γονείς του ότι δεν μπορούσε να κοιμηθεί. Οι βαθμοί του έπεσαν σε σχέση με το προηγούμενο έτος και οι καθηγητές του παρατήρησαν ότι έδινε την εντύπωση πως δεν ενδιαφερόταν για κανένα από τα μαθήματα.
Ο Κένι, ο Σεμπάστιαν και ο Μπράιαν πήγαιναν στο ίδιο σχολείο και ανήκαν στην ίδια παρέα, ωστόσο είχαν διαφορετικές αντιδράσεις στο ίδιο τραυματικό γεγονός. Καθένας τους χρειαζόταν βοήθεια με τον δικό του τρόπο.
Απόσπασμα από το βιβλίο “Είναι καλά το παιδί μου;” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. Δείτε περισσότερα εδώ.
