Υπάρχει μια βαθιά διαφορά ανάμεσα στο να ταιριάζεις και στο να ανήκεις. Το πρώτο προϋποθέτει προσαρμογή· το δεύτερο, αποδοχή. Και αυτή η διαφορά δεν είναι απλώς εννοιολογική, είναι υπαρξιακή.
Το να ταιριάζεις συχνά σημαίνει να καταπιέζεις πλευρές του εαυτού σου για να χωρέσεις σε ένα πλαίσιο που προϋπήρχε. Το να ανήκεις, όμως, σημαίνει να υπάρχεις κάπου ακριβώς όπως είσαι, και να είσαι ευπρόσδεκτος. Είναι η εμπειρία του να είσαι ορατός χωρίς να χρειάζεται να εξηγείς, να αποδεικνύεις, να μεταμφιέζεσαι.
Advertisment
Η βαθιά ανάγκη του ανήκειν αποτελεί μία από τις πιο θεμελιώδεις ανθρώπινες κινητήριες δυνάμεις. Από τις πρώτες μας εμπειρίες ως βρέφη, χτίζουμε την ψυχική μας αρχιτεκτονική πάνω στο αν και πώς θα βρούμε χώρο να υπάρξουμε μέσα στον κόσμο. Το ανήκειν είναι μια ανάγκη και χωρίς αυτό ο εαυτός δεν στερείται απλώς σχέσεων, στερείται νοήματος.
Ανήκειν vs. Ταιριάζω: Μια σιωπηλή σύγκρουση
Από νωρίς, μαθαίνουμε να διαβάζουμε τον κόσμο. Μαθαίνουμε τι μας κάνει αποδεκτούς, τι μας δίνει το «διαβατήριο» στις ομάδες, στις τάξεις, στις φιλίες. Η κοινωνικοποίηση, αναπόφευκτα, εμπεριέχει συμβιβασμούς. Ωστόσο, όταν η προσαρμογή γίνεται σταθερό μοτίβο – όταν ξανά και ξανά σιωπούμε, μικραίνουμε τον εαυτό μας ή κρύβουμε τις αλήθειες μας για να μη φανεί ότι ξεχωρίζουμε ή ενοχλούμε – τότε το «ταίριασμα» γίνεται βάρος και η ταυτότητα αρχίζει να ξεθωριάζει.
Ο εαυτός μαθαίνει πως για να είναι αποδεκτός, πρέπει να παραβλέπει την αυθεντικότητά του. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί άνθρωποι που επιφανειακά «ανήκουν» σε παρέες, χώρους εργασίας, ακόμα και σε οικογένειες, βιώνουν έντονη μοναξιά. Δεν πρόκειται για απουσία άλλων, αλλά για απουσία του ίδιου του εαυτού μέσα στη σχέση.
Advertisment
Το “ανήκειν” προϋποθέτει κάτι ριζικά διαφορετικό από την προσαρμογή – προϋποθέτει αναγνώριση. Όχι απλώς “σε δέχομαι όπως είσαι”, αλλά “σε βλέπω, σε ακούω, σε εκτιμώ για αυτό που είσαι”. Είναι ένας χώρος ψυχικός και κοινωνικός, στον οποίο μπορείς να εμφανιστείς με τις απορίες σου, τις αδυναμίες σου, την ιδιορρυθμία σου και να μην κινδυνεύσεις με απόρριψη.
Η ψυχολογία του ανήκειν
Η έννοια του ανήκειν συνδέεται βαθιά με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ταυτότητά μας και την αξία μας. Όταν ανήκουμε κάπου χωρίς να χρειάζεται να αποκρύψουμε πτυχές του εαυτού μας, τότε η εμπειρία είναι ενοποιητική. Νιώθουμε ολόκληροι, νιώθουμε εντάξει όπως ακριβώς είμαστε. Αντίθετα, όταν η αποδοχή εξαρτάται από όρους ή ρόλους, η ταυτότητα γίνεται εύθραυστη. Ζούμε με τον φόβο μήπως αποκαλυφθούμε, μήπως μας ανακαλύψουν και απορριφθούμε.
Η έλλειψη του ανήκειν δεν αφήνει μόνο συναισθηματικά κενά, αλλά δημιουργεί και ψυχικά ρήγματα. Σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, απομόνωσης και μειωμένης ψυχικής ανθεκτικότητας. Το να νιώθεις ότι δεν υπάρχει πουθενά μέρος για σένα, ή ότι το «πραγματικό σου πρόσωπο» δεν θα γίνει αποδεκτό, είναι μια εμπειρία που διαβρώνει σιωπηλά την ελπίδα και την ελευθερία.
Από την άλλη, η αίσθηση του ανήκειν μπορεί να γίνει θεραπευτική, σαν ένα αντίδοτο στην υπαρξιακή μοναξιά. Όταν ανήκουμε, τότε ξυπνά μέσα μας μια εσωτερική σταθερότητα κι η παρουσία μας αποκτά υπόσταση. Δεν χρειάζεται πια να διεκδικούμε χώρο· έχουμε ήδη χώρο να σταθούμε.
Τα στοιχεία που χτίζουν το «ισχυρό έδαφος»
Η εμπειρία του ανήκειν δεν προκύπτει από τυπικά σχήματα συμμετοχής ή κοινωνικούς τίτλους. Είναι κάτι πολύ πιο βαθύ. Είναι το βλέμμα που σου δείχνει πως σε θυμούνται, είναι το «σ’ άκουσα» χωρίς διακοπή, είναι ο χώρος που δεν απαιτεί να αποδείξεις την αξία σου για να υπάρξεις.
Αυτό το ισχυρό έδαφος χτίζεται στα εξής:
- Ειλικρινής εκτίμηση: Όχι απλώς «σε αναγνωρίζω», αλλά «εκτιμώ αυτό που φέρνεις». Η εκτίμηση δίνει ρίζες. Η αδιαφορία εξορίζει.
- Διάθεση επανόρθωσης: Όταν οι σχέσεις έχουν χώρο για λάθη και συγχώρεση, καλλιεργείται εμπιστοσύνη. Το ανήκειν δεν είναι άψογο· είναι ανθρώπινο.
- Ρουτίνα φροντίδας: Δεν αρκεί η περιστασιακή ενσωμάτωση. Ανήκειν σημαίνει να σε θυμούνται και τις Δευτέρες. Να έχει χτιστεί μέσα στην καθημερινότητα κι όχι ως «ειδική συνθήκη».
- Χώρος για ευαλωτότητα: Μόνο εκεί που μπορώ να δείξω αδυναμία χωρίς φόβο απόρριψης, αρχίζω να ανήκω πραγματικά.
Η δύναμη του να ανήκεις
Το ανήκειν, όταν είναι αυθεντικό, ενεργοποιεί την επιθυμία να προσφέρεις, να χτίσεις, να συνδημιουργήσεις. Σε κάνει συμμέτοχο. Είναι το ακριβώς αντίθετο της συμμόρφωσης που σε καθηλώνει.
Όταν νιώθεις ότι ανήκεις, ο κόσμος δεν είναι πια ένα μέρος που πρέπει να κατακτήσεις, αλλά ένας τόπος όπου μπορείς να σταθείς, να δώσεις, να μεταμορφώσεις. Η αυθεντικότητά σου είναι μέρος της ταυτότητας της σχέσης, της ομάδας, της κοινότητας.
Η πιο βαθειά αλλαγή, σε ανθρώπινο ή συλλογικό επίπεδο, ξεκινά όταν δεν αναζητούμε να «ανήκουμε στους σωστούς κύκλους», αλλά να χτίσουμε κύκλους που μας εκτιμούν όπως είμαστε.
Το ανήκειν είναι μία από τις πιο ριζικές ψυχικές ανάγκες. Δεν έχει να κάνει με εξωτερική ένταξη. Είναι το αίσθημα ότι ο εαυτός σου έχει θέση, φωνή και νόημα στον κόσμο. Ότι μπορείς να σταθείς κάπου – σε μια σχέση, σε μια κοινότητα, σε μια δουλειά – χωρίς να κόψεις τον εαυτό σου στα δύο.
Ανήκεις εκεί που δεν φοβάσαι να είσαι αληθινός. Εκεί που δεν πρέπει να “παίζεις ρόλο” για να κρατήσεις την αγάπη ή την αποδοχή. Εκεί που δεν χρειάζεται να κρύψεις τη σκιά σου.
Ανήκεις, όχι όταν πείθεις τους άλλους ότι έχεις αξία, αλλά όταν κανείς δεν σου ζητά να την αποδείξεις. Και αυτό είναι το ισχυρότερο έδαφος στο οποίο μπορεί να στηριχθεί μια ζωή.
«Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντέξει την απομόνωση· αλλά αν δεν μπορεί να υπάρξει ως ο εαυτός του, τότε η συντροφικότητα είναι εξίσου καταστροφική» – Rollo May
Πηγές
- Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The Need to Belong: Desire for Interpersonal Attachments as a Fundamental Human Motivation. Psychological Bulletin.
- Allen, K. A. (2021). Belonging: A Review of Conceptual Issues, an Integrative Framework. Psychiatry Research.
- Neel, R., & Shankar, M. U. (2019). Social Belonging: The Psychology of Inclusion. Annual Review of Psychology.
- EBSCO Research Starters. Belongingness & Sense of Belonging.
- PMC. The Psychological Impact of Social Exclusion and Inclusion on Health and Well-being.
