Μπορεί να νομίζουμε ότι ελέγχουμε πλήρως τις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας. Αλλά η κοινωνική ψυχολογία έχει διαφορετική άποψη. Η επιστήμη της κοινωνικής ψυχολογίας διερευνά το πώς σκεφτόμαστε, επηρεαζόμαστε και σχετιζόμαστε με τους γύρω μας. Είμαστε κοινωνικά όντα και αλληλεπιδρούμε σε κάθε τομέα της ζωής μας. Για την ακρίβεια, περνάμε το 70-80% των ωρών που είμαστε ξύπνιοι σε κάποιο είδος επικοινωνίας. Κατά μέσο όρο, το 30% της ημέρας είμαστε πομποί και το 45% δέκτες.
Ένα σημαντικό μάθημα που έχουμε διδαχθεί από την κοινωνική ψυχολογία είναι η επιρροή που έχουν οι άλλοι πάνω μας. Οι έρευνες υποδεικνύουν ότι δεν ελέγχουμε τις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας τόσο όσο πιστεύουμε. Λαμβάνουμε ερεθίσματα από το περιβάλλον μας, ειδικά από άλλα άτομα, στο πώς να δρούμε.
Advertisment
Πώς μας επηρεάζουν οι ομάδες;
Ας αναλογιστούμε λίγο την έννοια της συλλογικής πόλωσης. Σημαίνει ότι τα μέλη μιας ομάδας ενισχύουν μεταξύ τους τις κοινές απόψεις και ιδέες τους. Η συλλογική πόλωση με αυτό τον τρόπο ενισχύει τη δυναμική της ομάδας και ενώνει περισσότερο τα μέλη της. Σε μια έρευνα που πραγματοποίησαν οι Γάλλοι ψυχολόγοι Serge Moscovici και Marisa Zavalloni, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να εκφράσουν την άποψη τους για τον Γάλλο πρόεδρο. Ύστερα, τους ζητήθηκε να μιλήσουν για τη στάση τους προς τους Αμερικάνους. Μετά το πέρας των συνεντεύξεων, τα ίδια θέματα συζητήθηκαν σε συνθήκες ομάδας.
Μετά τη συζήτηση, οι ομάδες που είχαν μια πιο διστακτική άποψη κινήθηκαν σε πιο ακραία επίπεδα. Για παράδειγμα, υπήρχαν συμμετέχοντες που είχαν μια ελαφρώς θετική στάση προς τον Γάλλο πρόεδρο. Αλλά οι απόψεις τους μετά την ομαδική συζήτηση μεγεθύνθηκαν. Όσοι συμμετέχοντες επίσης είχαν ελαφρώς αρνητική στάση απέναντι στους Αμερικάνους, κινήθηκαν προς πιο ακραίες στάσεις, αφού άκουσαν περισσότερες απόψεις για εκείνους.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι η επιρροή της ομάδας φαίνεται να προκαλεί μια αλλαγή στάσεων, κατά την οποία τα υποκείμενα είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν μια πιο ακραία οπτική. Όταν οι αβέβαιες απόψεις μας αντανακλώνται πίσω σε εμάς, οι πεποιθήσεις μας ενδυναμώνονται. Μάλιστα, απολαμβάνουμε ιδιαιτέρως να συναναστρεφόμαστε με άτομα που έχουν παρόμοιες ή ίδιες απόψεις και πεποιθήσεις με εμάς.
Advertisment
«Αν το κάνουν οι άλλοι, τότε αυτό είναι το σωστό»
Υπάρχει μια μέθοδος που οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε για να προσδιορίσουμε τι πρέπει να κάνουμε, να σκεφτούμε και να αγοράσουμε: είναι η αρχή της κοινωνικής απόδειξης. Για να μάθουμε ποιο είναι το σωστό, κοιτάμε τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι. Στο βιβλίο του Influence: The psychology of persuasion, ο ψυχολόγος Robert Cialdini αναφέρει ότι: «Είτε η ερώτηση είναι για το τι να κάνουμε με ένα άδειο κουτί popcorn στο σινεμά, είτε το πόσο γρήγορα να τρέξουμε στο δρόμο, ή ακόμα και το πώς να φάμε το πιάτο που μας σέρβιραν σε ένα τραπέζι, οι πράξεις εκείνων που μας περιτριγυρίζουν είναι αυτές που θα καθορίσουν και την απάντηση». Η κοινωνική απόδειξη αποτελεί τον εύκολο δρόμο ρύθμισης της συμπεριφοράς μας.
Οι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει την αρχή της κοινωνικής απόδειξης για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τους φόβους τους. Σε μια έρευνα, ο Albert Bandura και οι συνεργάτες του εργάστηκαν με μια ομάδα μικρών παιδιών που φοβόντουσαν τους σκύλους. Τα παιδιά παρακολούθησαν ένα αγοράκι 4 χρονών να παίζει χαρούμενα με έναν σκύλο για 20 λεπτά τη μέρα για 4 μέρες. Μετά από αυτές τις 4 μέρες, το 67% των παιδιών ήταν πια πρόθυμο να μπει σε ένα πάρκο για σκύλους, για να παίξει μαζί τους. Όταν οι ερευνητές συνάντησαν μετα από ένα μήνα τους ίδιους συμμετέχοντες, διαπίστωσαν ότι το ίδιο ποσοστό ήταν ακόμα πρόθυμο να πλησιάσει έναν σκύλο για παιχνίδι. Η συμπεριφορά του μικρού παιδιού τελικά ήταν η παρέμβαση που χρειαζόταν για την καταπολέμηση της φοβίας των παιδιών.
Γιατί οι άλλοι μας επηρεάζουν τόσο πολύ;
Είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι οι άλλοι επηρεάζουν κατά πολύ τη συμπεριφορά μας. Ένας λόγος γι’ αυτό το φαινόμενο είναι ο πολύπλοκος κόσμος στον οποίο ζούμε. Χρησιμοποιούμε τις αποφάσεις των άλλων ως κατευθυντήριες γραμμές και ως μια «νοητική συντόμευση», ώστε να κινηθούμε στη ζωή μας με μεγαλύτερη ευκολία. Ο Άγγλος φιλόσοφος και μαθηματικός Alfred North Whitehead έγραψε ότι «Ο πολιτισμός αναπτύσσεται, επεκτείνοντας τον αριθμό των λειτουργιών που μπορούμε να επιτελέσουμε, χωρίς να τις σκεφτούμε».
Ο Cialdini στο βιβλίο του χρησιμοποιεί το παράδειγμα των διαφημιστών, οι οποίοι θέλουν να μας πληροφορήσουν ότι ένα προϊόν αξίζει την αγορά μας. Δε χρειάζεται να μας πείσουν για τις ιδανικές του ιδιότητες. Αυτό που έχουν να κάνουν είναι μόνο να μας πουν ότι οι άλλοι το έχουν αγοράσει και έχουν πειστεί για την ποιότητά του. Έτσι, ο Cialdini τονίζει ότι οι καταναλωτές συχνά χρησιμοποιούν αυτή την απλή μέθοδο: ό,τι είναι δημοφιλές, είναι και καλό.
Ακολουθώντας το πλήθος, μπορούμε να λειτουργούμε μέσα σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον, αφού οι περισσότεροι δε διαθέτουμε τον απαραίτητο ελεύθερο χρόνο για να ενημερωθούμε σε βάθος για τα πάντα και να αξιολογήσουμε το καθετί γύρω μας. Αντιθέτως, βασιζόμαστε σε σημάδια όπως η δημοτικότητα. Αν όλοι οι άλλοι το αγοράζουν, είναι πιο πιθανό αυτό το αντικείμενο να είναι καλό, οπότε αξίζει την προσοχή μας.
Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος που οι άλλοι μας επηρεάζουν είναι ότι η κοινωνική μας φύση. Έχουμε επιβιώσει λόγω της ικανότητας μας να ενώνουμε τις δυνάμεις μας. Οι πρώτοι άνθρωποι που λειτουργούσαν ομαδικά ήταν πιο πιθανό να επιβιώσουν. Αυτό το χαρακτηριστικό έχει επηρεάσει την ψυχολογία μας. Η προσαρμοστική συμπεριφορά διευκολύνει κάποιον να γίνει αποδεκτός από την ομάδα και έτσι αυξάνει την πιθανότητα επιβίωσης του.
Στο εξελικτικό μας παρελθόν, οι πρόγονοί μας βρίσκονταν υπό συνεχή απειλή. Η κοινή, συλλογική γνώση ήταν αυτή που τους βοηθούσε τελικά να επιβιώσουν μέσα σε έναν επικίνδυνο και αβέβαιο κόσμο. Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουμε κληρονομήσει τέτοιες προσαρμοστικές συμπεριφορές.
Το σίγουρο πάντως είναι ότι η επίγνωση και η ανάλυση του φαινομένου της κοινωνικής επιρροής μπορεί να μας οδηγήσει σε μια βαθύτερη γνώση του εαυτού μας και των κοινωνικών μας σχέσεων. Μπορούμε να μάθουμε πότε αυτή μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος μας και πότε πρέπει να έχουμε την επιλογή να διαχωριστούμε από τους άλλους και να διαμορφώνουμε μια διαφορετική αντίληψη, στάση και συμπεριφορά.
