Το φαινόμενο της αφρικανικής σκόνης αποτελεί μια από τις πλέον χαρακτηριστικές και συχνές ατμοσφαιρικές καταστάσεις που επηρεάζουν την Ελλάδα και τις χώρες της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Εμφανίζεται πλέον αρκετές φορές κάθε χρόνο, μεταφέροντας τεράστιες ποσότητες μικροσωματιδίων από την έρημο της Σαχάρας προς τον ευρωπαϊκό ουρανό. Για δεκαετίες, η παρουσία της αντιμετωπιζόταν σχεδόν αποκλειστικά ως φυσικό γεγονός, με τις συνέπειες να περιορίζονται στη θολότητα της ατμόσφαιρας και στην αισθητική ενόχληση. Ωστόσο, σήμερα γνωρίζουμε ότι η αφρικανική σκόνη συνιστά έναν αόρατο αλλά υπαρκτό υγειονομικό κίνδυνο, ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
Από πού προέρχεται και τι περιέχει
Η αφρικανική σκόνη μεταφέρεται κυρίως από τις άνυδρες περιοχές του Τσαάντ, του Σουδάν και του Νίγηρα μέσω των νοτιοδυτικών ατμοσφαιρικών ρευμάτων. Πρόκειται για αιωρούμενα σωματίδια διαμέτρου μικρότερης των 10 ή ακόμη και των 2,5 μικρομέτρων, τα οποία μπορούν να φτάσουν σε μεγάλο υψόμετρο και να διανύσουν χιλιάδες χιλιόμετρα. Η σύστασή τους δεν περιορίζεται σε ανόργανα υλικά (όπως άργιλο, ασβέστιο, πυρίτιο), αλλά περιλαμβάνει και βαρέα μέταλλα, παθογόνους μικροοργανισμούς, γύρεις και αλλεργιογόνα.
Advertisment
Πώς επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία
Η είσοδος αυτών των σωματιδίων στο ανθρώπινο σώμα γίνεται κυρίως μέσω της εισπνοής. Τα μεγαλύτερα σωματίδια συγκρατούνται στην ανώτερη αναπνευστική οδό, ωστόσο τα PM2.5 διεισδύουν βαθύτερα, φτάνοντας μέχρι τις κυψελίδες των πνευμόνων, ενώ ενδέχεται να περάσουν και στην κυκλοφορία του αίματος. Οι επιπτώσεις είναι πολλαπλές και εξαρτώνται από τη συχνότητα και τη διάρκεια της έκθεσης:
- Άτομα με χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις (όπως άσθμα και ΧΑΠ) εμφανίζουν επιδείνωση των συμπτωμάτων, συχνότερες κρίσεις και αυξημένη ανάγκη για ιατρική υποστήριξη.
- Άτομα με καρδιολογικά νοσήματα είναι πιο επιρρεπή σε επεισόδια αρρυθμιών, υπέρτασης και σε ορισμένες περιπτώσεις, καρδιακών επεισοδίων.
- Τα αλλεργικά άτομα αντιμετωπίζουν έντονα συμπτώματα, λόγω της παρουσίας αλλεργιογόνων στοιχείων εντός της σκόνης.
- Ο γενικός πληθυσμός, ακόμη και υγιή άτομα, βιώνει συμπτώματα όπως δυσφορία, πονοκέφαλο, ερεθισμό στα μάτια και στον λαιμό.
Επιπλέον, μακροχρόνια έκθεση έχει συνδεθεί με μειωμένη πνευμονική λειτουργία, αυξημένη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά και αναπνευστικά αίτια, καθώς και πιθανούς νευρολογικούς κινδύνους.
Κοινωνικές και θεσμικές διαστάσεις
Παρά την επιστημονική τεκμηρίωση των συνεπειών της, η αφρικανική σκόνη εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται από την ελληνική πολιτεία κυρίως ως φαινόμενο καιρού. Οι μετεωρολογικές προβλέψεις ενημερώνουν για την άφιξή της, αλλά δεν συνοδεύονται συστηματικά από οδηγίες προστασίας της υγείας ή κινητοποίηση δημόσιων φορέων. Λείπουν οργανωμένες εκστρατείες ενημέρωσης, όπως και θεσμικά πρωτόκολλα ενεργειών σε περιόδους υψηλής συγκέντρωσης.
Advertisment
Η υγειονομική επίπτωση γίνεται εμφανής κυρίως στο δευτεροβάθμιο επίπεδο, με αύξηση των επισκέψεων στα επείγοντα περιστατικά και αύξηση στην κατανάλωση φαρμακευτικής αγωγής. Ωστόσο, το μεγαλύτερο κόστος είναι κοινωνικό: απουσίες από την εργασία, πτώση παραγωγικότητας, επιβάρυνση των ευάλωτων πληθυσμών (ηλικιωμένοι, παιδιά, ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα), καθώς και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.
Αντιμετώπιση και μέτρα πρόληψης
Η αφρικανική σκόνη δεν μπορεί να αποτραπεί, μπορεί όμως να αντιμετωπιστεί ως προς τις επιπτώσεις της. Η επιστημονική κοινότητα συστήνει:
- Παρακολούθηση των επιπέδων αιωρούμενων σωματιδίων μέσω των επίσημων πλατφορμών.
- Περιορισμό εξωτερικών δραστηριοτήτων τις ημέρες με υψηλά επίπεδα σκόνης.
- Χρήση κλιματιστικών με φίλτρα αέρα και καθαριστών εσωτερικού αέρα.
- Κλείσιμο παραθύρων και πορτών, ιδιαίτερα τις ώρες αιχμής ρύπανσης.
- Χρήση προστατευτικής μάσκας (τύπου FFP2 ή N95) για ευπαθείς ομάδες σε εξωτερικούς χώρους.
Ταυτόχρονα, απαιτείται ενίσχυση της θεσμικής ετοιμότητας, με καθιέρωση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, συνεργασία φορέων δημόσιας υγείας και περιβάλλοντος, καθώς και εκπαίδευση του πληθυσμού.
Η αφρικανική σκόνη δεν είναι ένα παροδικό φαινόμενο. Είναι ένα συστηματικό περιβαλλοντικό φορτίο που έχει άμεσες και έμμεσες συνέπειες στη ζωή, την εργασία και την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων. Η απάντηση δεν μπορεί να περιοριστεί σε μεμονωμένες προειδοποιήσεις, αλλά απαιτεί συντονισμένη πολιτική βούληση, διεπιστημονική συνεργασία και αλλαγή της οπτικής μας απέναντι σε φαινόμενα που δεν είναι πια «εξαιρέσεις», αλλά νέα κανονικότητα.
Πηγές
- Ygeiamou.gr, «Οι 5 παθήσεις που επιδεινώνει η επέλαση της αφρικανικής σκόνης», 2024. https://www.ygeiamou.gr
- World Health Organization (WHO), Ambient Air Pollution: Health Impacts, 2022.
- European Environment Agency, Air Quality in Europe – 2023 Report.
- Katsouyanni K. et al., “Air pollution and health: a European and North American approach”, The Lancet, 2001.
- Πανελλήνια Πνευμονολογική Εταιρεία, Οδηγός «Αναπνευστική Υγεία και Περιβάλλον», 2023.
