Ποιο είναι άραγε το σημαντικότερο μήνυμα που πέρασαν στην Ελληνική κοινωνία οι Θεσμοί και τα ΜΜΕ τις τελευταίες κρίσιμες εβδομάδες για την χώρα; Μάλλον απλά επιβεβαίωσαν την γνωστή ρήση του Μπέντζαμιν Φράνκλιν ότι «ο χρόνος είναι χρήμα», και μάλιστα, ότι στην αρένα των μεγάλων χρηματοπιστωτικών συμφερόντων, ο χρόνος μπορεί να είναι μεγάλος εχθρός, μπορεί να κυλήσει εκβιαστικά, να πιέσει αποφάσεις, αλλά και ανατρέψει ισορροπίες τη στιγμή μηδέν.
Σε αυτό το πλαίσιο, των ληξιπρόθεσμων συμβάσεων και του αβάσταχτου άγχους, του εργατικού οκταώρου και των στιγμιαίων τηλεπικοινωνιών, όπου ο χρόνος έχει γίνει αυστηρός ρυθμιστής της καθημερινότητάς μας, η εμφάνιση μιας ‘Τράπεζας Χρόνου’, μοιάζει σχεδόν σκανδαλώδης. Τι είναι μια Τράπεζα Χρόνου, τι επιτόκιο έχει και γιατί έχει εξαπλωθεί σιωπηλά σε όλη την Ελλάδα;
Advertisment
Η Τράπεζα Χρόνου είναι μια συμβατική ονομασία για έναν θεσμό που σκοπό έχει να καλλιεργήσει στα μέλη τoυ την ιδέα της ανταλλακτικής οικονομίας. Στην Τ.Χ. πιστώνεσαι με ώρες εθελοντικής εργασίας και με τις μονάδες σου, μπορείς να “αγοράσεις” εθελοντική εργασία από άλλους. Η Τ.Χ. υποστηρίζει την ανταλλαγή υπηρεσιών μεταξύ των μελών της τράπεζας, κοστολογώντας κάθε υπηρεσία με βάση την ώρα που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί. Μία ώρα κηπουρικών εργασιών μπορεί να εξισωθεί με μία ώρα μαθήματος ισπανικών ή γιόγκα.
Τα μέλη δεν είναι υποχρεωμένα να “αγοράσουν” υπηρεσίες από το μέλος στο οποίο πρόσφεραν εθελοντικά εργασία, αλλά μπορούν να εξαργυρώσουν τις μονάδες χρόνου που κέρδισαν χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες οποιουδήποτε άλλου μέλους. Οι μονάδες χρόνου ή καλύτερα τα ΤΕΜ (Τιμή Εθελοντικής Μονάδας) είναι το ιδιότυπο εικονικό νόμισμα που χρησιμοποιούν πολλές Τράπεζες Χρόνου, ως βασικό ρυθμιστή των συναλλαγών. Συνεννόηση για την εύρεση και προσφορά υπηρεσιών, γίνεται με την μορφή εσωτερικών αγγελιών στην ιστοσελίδα της εκάστοτε Τ.Χ..
Ζούμε σε μια καπιταλιστική κοινωνία στην οποία η Τράπεζα Χρόνου, δυστυχώς, δεν μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες, μπορεί ωστόσο, να βοηθήσει στην μετάβαση σε μια κοινωνία που θα έχει για κέντρο της τον άνθρωπο και όχι την κερδοσκοπία.
Advertisment
Οι απαρχές του θεσμού της Τράπεζας Χρόνου δεν είναι ακριβείς. Ενώ η ανταλλαγή υπηρεσιών αλλά και προϊόντων είναι πρακτική που συναντάται από τις απαρχές του πολιτισμού, η οργανωμένη μορφή της, με την πίστωση χρόνου, αποδίδεται μάλλον στο σύστημα λειτουργίας των πρώτων εργατικών συνεταιρισμών στην Αγγλία του 18ο αιώνα, ενώ άλλοι, βρίσκουν τις ρίζες της πρακτικής σε ένα Ιαπωνικό ασφαλιστικό σύστημα της ίδιας περιόδου.
Αυτό στο οποίο, όλοι συμφωνούν είναι ότι η Τράπεζα Χρόνου καθιερώθηκε επίσημα από τον Edgar Cahn στην Αμερική, πριν περίπου τριάντα χρόνια, ως ένα σύστημα που θα βοηθούσε στο χτίσιμο της Αμερικάνικης κοινότητας, θα αναδείκνυε αναξιοποίητα χαρίσματα και δεξιότητες και θα ενθάρρυνε τον κόσμο να προσφέρει εθελοντικά στα πλαίσια ενός ανταποδοτικού συστήματος. Στην Ελλάδα, η συγκεκριμένη πρακτική εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Αγία Βαρβάρα το 1999 ενώ αντίστοιχης λογικής ήταν η Τράπεζα Χρόνου του Δικτύου Γυναικών Ευρώπης που εμφανίστηκε το 2004.
Μαρία Κατσούλη: Η Τράπεζα Χρόνου είναι ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί και πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει. Τίποτα δεν συγκρίνεται με το να βοηθάς τον συνάνθρωπο σου και να βλέπεις στο πρόσωπό του την ευχαρίστηση και την γαλήνη.
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO
Στην Ελλάδα αυτή την στιγμή μπορεί κανείς να συναντήσει περίπου πενήντα Τράπεζες Χρόνου. 33 από αυτές αποτελούν πρωτοβουλία που υλοποιήθηκε από το υπουργείο εργασίας και το Ευρωπαϊκό κοινωνικό ταμείο για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι υπόλοιπες, ωστόσο, είναι Τ.Χ. που οργανώθηκαν από πολίτες, με ή χωρίς την συνδρομή Μη-Κυβερνητικών οργανώσεων.
Η Αθήνα διαθέτει μια από τις μεγαλύτερες και πλέον δραστήριες Τ.Χ. στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια ιδιάζουσα περίπτωση, μια και η οργάνωση ξεπήδησε τον Μάιο του 2011 από τις συναντήσεις των Αγανακτισμένων στην πλατεία Συντάγματος και αναπτύχθηκε με κινηματική μορφή. Όπως μας εξήγησε η Χριστίνα Παπαδοπούλου, ιδρυτικό μέλος της Τ.Χ. Αθήνας, «το δίκτυο δεν λειτουργεί με γνώμονα το όφελος και όποιος εμπλέκεται με αυτό τον σκοπό γρήγορα θα απογοητευτεί. Σκοπός του δικτύου είναι η αλληλεγγύη και η κοινωνικοποίηση των μελών, το δέσιμο και η δημιουργία μιας κοινότητας ανθρώπων».
Αυτή την στιγμή η οργάνωση μετρά 3.000 εγγεγραμμένους χρήστες, εκ των οποίων οι 700 δραστηριοποιούνται ενεργά. Παρ’ ότι η Τ.Χ. Αθήνας δεν επιδίωξε την προβολή της από τα μέσα ενημέρωσης, η λειτουργία της μαθεύτηκε στόμα με στόμα και έχει φτάσει να αυξάνει σταθερά τον πληθυσμό της, σημειώνοντας περίπου 15 εγγραφές νέων μελών κάθε εβδομάδα.
Αναστασία Μαργέλη: Αν στην τράπεζα χρόνου εμπλέκονταν όλο και περισσότερα άτομα με διάφορες ειδικότητες ή δυνατότητα παροχής αγαθών, τότε θα αποτελούσε μία ενδιαφέρουσα συμπληρωματικη οικονομική αλληλεπίδραση.
Φωτό: Κατερίνα Φαρφαρά / LIFO
Η Αναστασία Μαργέλη, είναι διαιτολόγος στο επάγγελμα και συμμετέχει εδώ και χρόνια στην Τ.Χ. Αθήνας. Όπως μας εξηγεί, έμαθε για την Τ.Χ., τυχαία από ένα φυλλάδιο, παρακολούθησε μερικές συναντήσεις και στην συνέχεια ξεκίνησε να συμμετέχει ενεργά. «Μου άρεσε η φιλοσοφία των αχρήματων συναλλαγών και η εξίσωση των εργασιών είτε αυτές είναι χειρωνακτικές είτε είναι πνευματικές. Για εμένα αυτό αντικατοπτρίζει την ισότητα των ανθρώπων.
Στο δίκτυο προσφέρω κυρίως ως διαιτολόγος αναλαμβάνοντας περιστατικά παχυσαρκίας, διατροφικής υποστήριξης σε ασθένειες και διατροφή παιδιών. Έχει τύχει να φανώ χρήσιμη και με άλλους τρόπους, όπως να βοηθήσω σε πακετάρισμα σε μετακόμιση. Αντίστοιχα, έχω δεχθεί υπηρεσίες ηλεκτρολόγου, γραφίστα για την εταιρική μου κάρτα και καθηγήτριας αγγλικών για ‘φρεσκάρισμα’ στα αγγλικά μου. Επίσης έχω δεχθεί βοήθεια στην μεταφορά μεγάλων αντικειμένων με αυτοκίνητο και στην επισκευή του ηλεκτρoνικού μου υπολογιστή».
Συζητώντας με την Χριστίνα και την Αναστασία σχετικά με το αν θα μπορούσε η Τ.Χ. να αποτελέσει ευρύτερο παράδειγμα κοινωνικής οργάνωσης αλλά και διεξόδου στο τέλμα της οικονομικής κρίσης, φάνηκαν συγκρατημένα αισιόδοξες. «Ζούμε σε μια καπιταλιστική κοινωνία στην οποία η Τράπεζα Χρόνου, δυστυχώς, δεν μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες», μου εξηγεί η Χριστίνα, «μπορεί ωστόσο, να βοηθήσει στην μετάβαση σε μια κοινωνία που θα έχει για κέντρο της τον άνθρωπο και όχι την κερδοσκοπία. Η Τράπεζα Χρόνου σε συνεργασία με άλλες κοινωνικές δομές όπως οι κολλεκτίβες εργασίας και οι οικοκοινότητες, θα μπορούσαν όλες μαζί να αποτελέσουν ένα ενδιαφέρον παράδειγμα και εναλλακτική, μιας ζωής με περισσότερη ισότητα, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη».
Βασίλης Κουβούσης: Η συγκέντρωση της ομάδας είναι ένα αγκάλιασμα και με κάνει να αισθάνομαι όμορφα. Υπάρχει πολλή αποξένωση εκεί έξω, ακόμα και η εκκλησία είναι ψεύτικη. Μόνο σε αυτή την ομάδα βλέπεις ανθρώπους που σου χαρίζουν το χαμόγελο.
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO
Σε συνέχεια της γνωριμίας μας με την Τ.Χ. της Αθήνας, οδηγηθήκαμε σε μια δημοτική Τράπεζα Χρόνου, αυτή του δήμου Διονύσου. Εκεί μας υποδέχτηκαν άτομα από το διοργανωτικό κομμάτι του εγχειρήματος αλλά και διάφοροι χρήστες, που ήταν πρόθυμοι να διηγηθούν την ιστορία τους. Η Τ.Χ. Διονύσου, λειτουργεί εδώ και δυόμισι χρόνια, ανοιχτή σε όλους, δίχως εισοδηματικά ή άλλα κριτήρια εισόδου, με σκοπό να χτίσει ένα δίκτυο ανταλλαγής υπηρεσιών και προϊόντων αλλά και μια δεμένη κοινότητα προσφοράς.
Όπως μας εξήγησε η Ελένη Δεσποτοπούλου από τον οργανισμό, η Τ.Χ. Διονύσου διοργανώνει διάφορες δραστηριότητες, από παζάρια ανταλλαγής και φιλανθρωπίας, μέχρι γιορτές, ομιλίες και εργαστήρια, προκειμένου να προσελκύσει τον ντόπιο πληθυσμό. Η επικοινωνία των μελών γίνεται κυρίως μέσω facebook και email αλλά και μέσω τηλεφώνου, για εκείνους, όπως ο κύριος Βασίλης Κουβούσης, που δεν έχουν ακούσει στην ζωή τους τη λέξη Facebook.
Ο κύριος Βασίλης ανακάλυψε την Τράπεζα Χρόνου πριν δύο χρόνια, σε μια περίοδο που είχε οικονομικά προβλήματα και χρειαζόταν να κάνει διακανονισμούς με τον δήμο. Τότε ήταν που ένας υπάλληλος της Τ.Χ. προσφέρθηκε να του κάνει μαθήματα υπολογιστή, ώστε να καταφέρει με αυτό τον τρόπο να βρει δουλειά στο μέλλον. «Όταν ήρθε ο Νίκος και προσφέρθηκε να μου κάνει τα μαθήματα, μου φάνηκε λες και ήρθε απόστολος, σαν να ήταν άγγελος. Από τότε δεν έχω σταματήσει τα μαθήματα, αλλά νοιώθω άσχημα, νοιώθω ότι δεν έχω κάτι να προσφέρω. Οι γνώσεις μου είναι λίγο απ’ όλα.
Ήμουν γουναράς, βοηθός υδραυλικού, βοηθός ηλεκτρολόγου, αλλά δεν έχω καμία ειδική γνώση. Μπορώ όμως, να ξύσω τοίχους, να βάψω σπίτια, να κουβαλήσω και να φτιάξω τον κήπο. Κάθε φορά περιμένω να με καλέσουν να κάνω κάτι». Αν και φαίνεται μπερδεμένος με το σύστημα πίστωσης χρόνου και όπως με ενημερώνουν δεν χειρίζεται ο ίδιος τον λογαριασμό του, αλλά υπάλληλοι της Τ.Χ., ο ίδιος φαίνεται να απολαμβάνει την κοινωνική διάσταση του δικτύου: «Η συγκέντρωση της ομάδας είναι ένα αγκάλιασμα και με κάνει να αισθάνομαι όμορφα. Υπάρχει πολλή αποξένωση εκεί έξω, ακόμα και η εκκλησία είναι ψεύτικη. Μόνο σε αυτή την ομάδα βλέπεις ανθρώπους που σου χαρίζουν το χαμόγελο».
Πέγκυ Τσομίδη: Η ανθρωπιά που εισέπραξα από την Μπλέρτα όταν έκανα μάθημα στο παιδί της, ήταν κάτι που δεν είχα ζήσει ποτέ. Θυμάμαι μια φορά, έτυχε να κάτσω μισή ώρα παραπάνω, και εκείνη από ευγνωμοσύνη, μου έδωσε ένα ρόδι και μια σοκολάτα.
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO
Στην ίδια λογική κινούνται και άλλα μέλη της ομάδας, όπως για παράδειγμα η Πέγκυ Τσομίδη, με σπουδές στην συμβουλευτική ψυχολογία, η οποία τον τελευταίο ένα χρόνο παραδίδει μαθήματα Ελληνικών για τέσσερις ώρες κάθε εβδομάδα στον εννιάχρονο Φράνκλιν, γιο της Μπλέρτα από την Αλβανία. «Όταν είσαι σε ανεργία, σε κατάθλιψη, σε απομόνωση, πρέπει να βρεις κάτι να σε ενεργοποιήσει», μου εξηγεί η Πέγκυ.
«Έχω κάνει και στο παρελθόν μαθήματα σε παιδιά, έναντι πληρωμής, όμως η ανθρωπιά που εισέπραξα από την Μπλέρτα όταν έκανα μάθημα στο παιδί της, ήταν κάτι που δεν είχα ζήσει ποτέ. Θυμάμαι μια φορά, έτυχε να κάτσω μισή ώρα παραπάνω, και εκείνη από ευγνωμοσύνη, μου έδωσε ένα ρόδι και μια σοκολάτα. Το θεώρησα απίστευτο. Άλλες γυναίκες θα μετρούσαν τα ευρώ και θα μου έκαναν παζάρια, σαν να μην εκτιμούσαν την δουλειά μου. Υπάρχει άλλη επιβράβευση που είναι πιο σημαντική από το χρήμα».
Οι Τράπεζες Χρόνου που συντηρούνται με κρατικά/ευρωπαϊκά κονδύλια, συνεχίζουν να λειτουργούν στα πλαίσια ολιγόμηνων παρατάσεων. Με τον κίνδυνο να κλείσουν οριστικά στο κοντινό μέλλον, η ανάγκη να μεριμνήσουν για την συνέχισή τους με άλλους τρόπους στο μέλλον, μοιάζει επιτακτική. Όπως μου εξήγησαν η Ελένη Δεσποτοπούλου και η Σέβη Χόνδρου από την Τ.Χ. Διονύσου, αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα για τον οργανισμό.
«Γενικά, προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε τα μέλη μας στην νοοτροπία της Τράπεζας προκειμένου να γίνουν αρωγοί της προσπάθειας στο μέλλον. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει κάποια συντονισμένη κίνηση για την ‘επόμενη μέρα’. Άλλωστε, ποιος θέλει να μιλάει για τον θάνατό του; Χρειάζεται πιο συντονισμένη προσπάθεια και ειλικρινής επικοινωνία, ώστε στο μέλλον η Τ.Χ. να υιοθετηθεί από την κοινωνία των πολιτών. Προς το παρόν όμως, απέχουμε πολύ από αυτό το σημείο».
Κλείνοντας, την συζήτηση μου με τις Τ.Χ. Αθήνας και Διονύσου, αναπόφευκτα αναφέρθηκα στο παράδοξο της ονομασίας του εγχειρήματος: Πώς είναι δυνατόν μια ‘τράπεζα’ να σώσει την Ελλάδα; «Καταρχήν, όλες αυτές τις μέρες ήμασταν η μόνη τράπεζα που έμεινε ανοιχτή», λέει παιγνιωδώς η Ελένη και η Χριστίνα την συμπληρώνει. «Ο όρος ήταν κάτι το αναπόφευκτο, μιας και χρησιμοποιείται παγκοσμίως. Ωστόσο, θέλουμε να πιστεύουμε, ότι η τράπεζά μας είναι ‘η καλύτερη τράπεζα’. Η Τράπεζα Χρόνου δείχνει πώς θα έπρεπε να λειτουργεί κανονικά μια τράπεζα: με μηδενικό επιτόκιο, χωρίς πρόθεση για κερδοσκοπία. Η τράπεζα για εμάς είναι ένα τραπέζι κοινό, στο οποίο καθόμαστε ίσοι και παίρνουμε ομαδικά αποφάσεις».
Μπλέρτα Φράνκλιν: Στην αρχή δεν κατάλαβα πως λειτουργεί η Τράπεζα, τώρα όμως ξέρω: Πρέπει να προσφέρεις για να σου προσφέρουν. Ακόμα δεν έχω προσφέρει κάτι συγκεκριμένο και γι’ αυτό αισθάνομαι λίγο άσχημα.
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO”
