Απόσπασμα από το βιβλίο “Κρισναμούρτι Η απελευθέρωση απ’ το άγνωστο” Εκδόσεις Καστανιώτη 1985
Ο φόβος είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στη ζωή. Ο νους που είναι μπλεγμένος μέσα στο φόβο, ζει μέσα σε σύγχυση, σε συγκρούσεις , και άρα είναι βίαιος, σπασμωδικός, διαστρεβλωμένος και επιθετικός Δεν τολμάει να απομακρυνθεί από τα πρότυπα σκέψεις του, και αυτό γεννάει υποκρισία. Μέχρι να ελευθερωθούμε από το φόβο, ακόμα κι αν ανέβουμε στο πιο ψηλό βουνό, ακόμα κι αν δημιουργήσουμε κάθε είδους θεό, θα παραμείνουμε πάντα στο σκοτάδι.
Advertisment
Ζώντας σε μια τέτοια διεφθαρμένη και ηλίθια κοινωνία, όπως αυτή που ζούμε, μ’ αυτή την ανταγωνιστική εκπαίδευση που παίρνουμε, που γεννά το φόβο, όλοι μας φέρουμε το βάρος κάποιου φόβου. Και ο φόβος είναι ένα φοβερό πράγμα που περιτυλίγει, παραμορφώνει και αποβλακώνει την καθημερινή μας ζωή.
Υπάρχει και ο φυσικός φόβος, αλλά αυτό είναι κάτι που έχουμε κληρονομήσει από τα ζώα. Για τους ψυχολογικούς φόβους είναι που μιλάμε εδώ, γιατί όταν καταλάβουμε τους βαθιά ριζωμένους ψυχολογικούς φόβους θα είμαστε ικανοί να αντιμετωπίσουμε τους ζωώδης φόβους, ενώ, το να ασχοληθούμε πρώτα με τους ζωώδης φόβους μας δεν θα μας βοηθήσει καθόλου να καταλάβουμε τους ψυχολογικούς.
Όλοι φοβόμαστε κάτι. Δεν υπάρχει ο φόβος σαν αφηρημένη ιδέα. Έχει πάντα σχέση με κάτι. Ξέρετε τους δικούς σας φόβους; – φόβους ότι θα χάσετε τη δουλειά σας, ή του να μην έχετε αρκετό φαγητό ή χρήματα, φόβος για το τι σκέφτονται για εσάς οι γείτονες σας ή η κοινωνία, ή του να μην είσαστε επιτυχημένοι, φόβο του να χάσετε τη θέση σας στη κοινωνία, του να σας περιφρονούν, να σας γελοιοποιούν, φόβος πόνου ή αρρώστιας, φόβο εξουσίας, φόβος του να μην ξέρετε τι είναι αγάπη ή ότι δεν σας αγαπούν, φόβος του να χάσετε τη γυναίκα σας ή τα παιδιά σας, φόβος θανάτου, φόβος τέλειας ανίας, του να ζείτε σε έναν κόσμο σαν θάνατος, φόβος του να μην ικανοποιείτε την εικόνα που έχουν δημιουργήσει οι άλλοι για σας, φόβος του να χάσετε την πίστη σας – όλους αυτούς και αναρίθμητους άλλους φόβους – ξέρετε τους δικούς σας προσωπικούς φόβους; Και τι κάνετε συνήθως γι’ αυτούς; Το σκάτε απ’ αυτούς; – έτσι δεν είναι; Ή εφευρίσκετε ιδέες και είδωλα για να τους καλύψετε; Αλλά με το να το σκάτε από τον φόβο, το μόνο που κάνετε είναι να τον μεγαλώνετε.
Advertisment
Μία από τι βασικές αιτίες του φόβου είναι ότι θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τους εαυτούς μας όπως είμαστε πραγματικά. Πρέπει λοιπόν να εξετάσουμε το δίκτυο διαφυγής που έχουμε δημιουργήσει για να ξεφύγουμε από τους φόβους, όπως επίσης και να εξετάσουμε και τους ίδιους μας τους φόβους. Όταν ο νους στον οποίον περιλαμβάνεται και ο εγκέφαλος, προσπαθεί να ξεπεράσει το φόβο, να τον καταπιέσει, να τον πειθαρχήσει, να τον ελέγξει, να τον μετατρέψει σε κάτι άλλο, υπάρχει τριβή, υπάρχει σύγκρουση, και αυτή η σύγκρουση είναι χάσιμο ενέργειας.
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να αναρωτηθούμε τότε είναι το τι είναι ακριβώς και πως δημιουργείται. Τι εννοούμε με αυτή καθ’ αυτήν τη λέξη “φόβος”; Ρωτάω τον εαυτό μου τι είναι φόβος, όχι τι φοβάμαι.
Κάνω μια ορισμένη ζωή. Σκέφτομαι με ορισμένα πρότυπα. Έχω ορισμένα πιστεύω και δόγματα και δεν θέλω αυτά τα υπαρξιακά πρότυπα να ενοχληθούν γιατί έχω τις ρίζες μου μέσα τους. Δεν θέλω να ενοχληθούν τα πιστεύω μου, γιατί η ενόχληση δημιουργεί μία κατάσταση άγνωστου και δεν μου αρέσει αυτό. Αν ξεκολλήσω από όλα όσα ξέρω και πιστεύω, θέλω να είμαι σίγουρος για την κατάσταση των πραγμάτων προς την οποία πηγαίνω. Έτσι λοιπόν τα εγκεφαλικά κύτταρα έχουν δημιουργήσει ένα πρότυπο και αρνούνται να δημιουργήσουν ένα άλλο πρότυπο το οποίο είναι αβέβαιο. Η κίνηση από την ασφάλεια στην ανασφάλεια είναι αυτό που αποκαλώ φόβο.
Αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή, όπως κάθομαι εδώ, δεν φοβάμαι, αυτή τη στιγμή, τίποτα δεν μου συμβαίνει, κανένας δεν με απειλεί ή μου παίρνει κάτι. Αλλά πίσω από αυτό το πραγματικό λεπτό υπάρχει ένα βαθύτερο στρώμα στο νου που συνειδητά ή ασυνείδητα σκέφτεται το τι θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον ή ανησυχεί ότι κάτι από το παρελθόν μπορεί να με αιφνιδιάσει. Έτσι λοιπόν φοβάμαι το παρελθόν και το μέλλον. Έχω διαχωρίσει το χρόνο σε παρελθόν και μέλλον. Η σκέψη μπαίνει μέσα και λέει, “πρόσεξε να μη συμβεί ξανά” ή “προετοιμάσου για το μέλλον. Το μέλλον μπορεί να είναι επικίνδυνο για εσένα. Έχεις κάτι τώρα αλλά μπορεί να το χάσεις. Μπορεί να πεθάνεις αύριο. Η γυναίκα σου μπορεί να φύγει, μπορεί να χάσεις τη δουλειά σου. Μπορεί ποτέ να μη γίνεις διάσημος. Μπορεί να μείνεις μόνος. Πρέπει να είσαι εντελώς σίγουρος για το αύριο”.
Τώρα πάρτε το δικό σας προσωπικό είδος φόβου. Κοιτάξτε το. Παρατηρήστε τις αντιδράσεις σας σ’ αυτό. Μπορείτε να το δείτε χωρίς καμία κίνηση διαφυγής, δικαιολόγησης, επίκρισης ή απώθησης; Μπορείτε να κοιτάξετε το φόβο χωρίς τη λέξη που προκαλεί το φόβο; Μπορείτε να κοιτάξετε το θάνατο για παράδειγμα, χωρίς τη λέξη που ξυπνά το φόβο του θανάτου; Η ίδια η λέξη φέρνει μια ανατριχίλα, έτσι δεν είναι; Όπως η λέξη αγάπη, έχει τη δικιά της ανατριχίλα, τη δικιά της εικόνα; Τώρα, μήπως είναι η εικόνα του θανάτου που έχεις στο μυαλό σου, η ανάμνηση τόσων θανάτων που έχεις δει και οι συσχετισμοί σου με εκείνα τα συμβάντα – μήπως είναι αυτή η εικόνα που δημιουργεί το φόβο; Ή φοβάσαι ότι θα φτάσεις στο τέλος, σε ένα τέλος πραγματικά, και δεν φοβάσαι την εικόνα που έχεις – ότι θα φτάσεις στο τέλος. Είναι η λέξη θάνατος που σου δημιουργεί φόβο ή το πραγματικό τέλος; Αν είναι η λέξη ανάμνηση που προκαλεί το φόβο σου, τότε δεν είναι καθόλου φόβος.
Ήσουν άρρωστος πριν από δύο χρόνια, ας πούμε, και η ανάμνηση εκείνου του πόνου, εκείνης της αρρώστιας, παραμένει, και η ανάμνηση λειτουργώντας πάλι τώρα λέει “πρόσεξε μην ξανά ‘ρρωστήσεις”. Ετσι η ανάμνηση με τις συσχετίσεις της δημιουργεί φόβο, και αυτό δεν είναι φόβος γιατί στην πραγματικότητα έχεις μια πολύ καλή υγεία. Η σκέψη που είναι πάντα παλιά γιατί η σκέψη είναι η αντίδραση – απάντηση στις αναμνήσεις και οι αναμνήσεις είναι πάντα παλιές – η σκέψη δημιουργεί με τον καιρό, το αίσθημα ότι φοβάσαι, που δεν είναι όμως ένα πραγματικό γεγονός. Το πραγματικό γεγονός είναι ότι είσαι καλά. Αλλά η εμπειρία που έχει μείνει στο μυαλό σαν μία ανάμνηση ξυπνάει τη σκέψη, “πρόσεξε μην αρρωστήσεις ξανά”.
Βλέπουμε λοιπόν ότι η σκέψη φέρνει ένα είδος φόβου. Αλλά υπάρχει φόβος εκτός από αυτόν; Είναι ο φόβος πάντα αποτέλεσμα της σκέψης, και αν είναι, υπάρχει κανένα άλλο είδος φόβου; Φοβόμαστε τον θάνατο – δηλαδή κάτι που πρόκειται να συμβεί αύριο ή μεθαύριο, με τον καιρό. Υπάρχει μια απόσταση μεταξύ του τώρα και αυτού που πρόκειται να συμβεί. Η σκέψη έχει δοκιμάσει αυτήν την κατάσταση, με το να παρατηρεί το θάνατο, λέει “Πρόκειται να πεθάνω”. Η σκέψη λοιπόν δημιουργεί το φόβο του θανάτου, και αν αυτή δεν τον δημιουργεί, υπάρχει κανένα άλλο είδος φόβου;
Είναι λοιπόν ο φόβος αποτέλεσμα της σκέψης; Αν είναι, αφού η σκέψη είναι πάντα παλιά, είναι και ο φόβος πάντα παλιός. Όπως έχουμε πει δεν υπάρχει νέα σκέψη. Εάν το αναγνωρίσουμε αυτό, είναι ήδη παλιό. Έτσι λοιπόν αυτό που φοβόμαστε πραγματικά είναι η επανάληψη του παλιού – η σκέψη εκείνων που έχουν γίνει και που προβάλλονται στο μέλλον. Άρα λοιπόν η σκέψη είναι υπεύθυνη για το φόβο. Έτσι είναι, μπορείτε να το δείτε και μόνοι σας. Όταν βρεθείτε αντιμέτωποι με κάτι, την ίδια στιγμή δεν υπάρχει φόβος. Μόνο όταν μπει μέσα η σκέψη δημιουργείται ο φόβος.
Επομένως, η ερώτησή μας τώρα είναι: “Είναι δυνατόν ο νους να ζει ολοκληρωτικά, απόλυτα, στο παρόν;” Μόνο ένας τέτοιος νους δεν έχει καθόλου φόβο. Αλλά για να το καταλάβετε αυτό, πρέπει να καταλάβετε τη δομή της σκέψης, της ανάμνησης και του χρόνου. Και με το να το καταλάβετε, όχι διανοητικά, όχι με λέξεις αλλά πραγματικά, με την καρδιά σας, το νου σας, τα σωθικά σας, θα ελευθερωθείτε από το φόβο. Τότε ο νους μπορεί να χρησιμοποιεί τη σκέψη χωρίς να δημιουργείται φόβος.
Η σκέψη, όπως η μνήμη, είναι βέβαια αναγκαία για την καθημερινή ζωή μας. Είναι το μόνο όργανο που έχουμε για επικοινωνία, για την δουλειά μας κ.ο.κ.. Η σκέψη είναι η αντίδραση στη μνήμη, μνήμη που έχει συσσωρευτεί μέσα από εμπειρίες, γνώσεις, παραδόσεις χρόνων. Και απ’ αυτό το υπόβαθρο μνήμης αντιδρούμε κι αυτή η αντίδραση είναι η σκέψη. Έτσι λοιπόν η σκέψη είναι ουσιαστική σε ορισμένα επίπεδα αλλά όταν η σκέψη αυτή προβάλλεται ψυχολογικά στο μέλλον και το παρελθόν, δημιουργώντας φόβο και μαζί ευχαρίστηση, ο νους γίνεται αδρανής και η απραξία είναι αναπόφευκτη.
Αναρωτιέμαι λοιπόν “γιατί, γιατί, γιατί σκέφτομαι για το μέλλον και το παρελθόν σε σχέση με την ευχαρίστηση ή τον πόνο αφού γνωρίζω ότι αυτές οι σκέψεις δημιουργούν φόβο; Είναι δυνατό να σταματήσει ψυχολογικά η σκέψη, γιατί αλλιώς ο φόβος δεν θα σταματήσει ποτέ;”
Το κομμάτιασμα της σκέψης
Μία από τις λειτουργίες της σκέψης είναι το να είναι πάντα απασχολημένη με κάτι. Οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να έχουμε το νου μας συνεχώς απασχολημένο ώστε να εμποδιζόμαστε να δούμε τους εαυτούς μας όπως είμαστε πραγματικά. Φοβόμαστε να είμαστε άδειοι. Φοβόμαστε να κοιτάξουμε τους φόβους μας.
Στο συνειδητό μπορεί να ξέρεις τους φόβους σου αλλά στα βαθύτερα στρώματα του μυαλού σου τους ξέρεις; Και πως θα ανακαλύψεις τους φόβους σου που είναι κρυμμένοι, μυστικοί; Πρέπει ο φόβος να διαιρεθεί σε συνειδητό και ασυνείδητο; Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ερώτηση. Οι ειδικοί, οι ψυχολόγοι, οι αναλυτές έχουν χωρίσει το φόβο σε βαθιά και σε επιφανειακά στρώματα, αλλά αν ακολουθήσεις αυτά που λένε οι ψυχολόγοι ή αυτά που λέω εγώ, καταλαβαίνεις τις θεωρίες μας τα δόγματά μας, τις γνώσεις μας, δεν καταλαβαίνεις τον εαυτό σου. Δεν μπορείς να καταλάβεις τον εαυτό σου με βάση τον Φρόυντ, τον Γιούνγκ ή εμένα. Οι θεωρίες των άλλων ανθρώπων δεν έχουν καμία σημασία. Εσύ ο ίδιος είσαι που πρέπει να κάνεις την ερώτηση: Πρέπει ο φόβος να διαιρεθεί σε συνειδητό και ασυνείδητο; Ή υπάρχει μόνο φόβος που του δίνεις διάφορες μορφές; Υπάρχει μόνο μια επιθυμία: η ίδια η επιθυμία. Εσύ επιθυμείς. Τα αντικείμενα της επιθυμίας αλλάζουν, αλλά η επιθυμία είναι πάντα η ίδια. Ίσως με τον ίδιο τρόπο υπάρχει μόνο φόβος. Φοβάσαι όλων των ειδών τα πράγματα αλλά υπάρχει μόνο ένας φόβος.
Όταν συνειδητοποιήσεις ότι ο φόβος δεν μπορεί να διαιρεθεί, θα δεις ότι έχεις βάλει κατά μέρος μία κι καλή αυτό το πρόβλημα του ασυνείδητου και έτσι θα ‘χεις γλιτώσει από τους ψυχολόγους και τους αναλυτές. Όταν καταλάβεις ότι ο φόβος είναι μία και μόνη κίνηση που εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους και όταν δεις την κίνησης και όχι το αντικείμενο στο οποίο πηγαίνει η κίνηση, τότε αντιμετωπίζεις μία “τεράστια” ερώτηση: Πως μπορεί να κοιτάξεις το φόβο χωρίς το κομμάτιασμα που έχει καλλιεργήσει ο νους;
Υπάρχει μόνο ολικός φόβος αλλά πως μπορεί το μυαλό που σκέφτεται κομματιαστά να παρακολουθήσει αυτήν την ολική εικόνα; Μπορεί; Ζούμε τη ζωή μας κομματιασμένα και μπορούμε να κοιτάξουμε αυτό τον ολικό φόβο μόνο μέσα από την τμηματική επεξεργασία της σκέψης. Όλη η διεργασία του μηχανισμού της σκέψης υπάρχει για να διαλύει το κάθε τι σε κομμάτια: Σ’ αγαπώ και σε μισώ. Είσαι ο εχθρός μου, είσαι ο φίλος μου. Ή η ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία μου, οι τάσεις, η δουλειά μου, η θέση μου, το κύρος μου, η γυναίκα μου, το παιδί μου, η χώρα μου και η χώρα σου, ο θεός μου και ο θεός σου – όλα αυτά είναι το κομμάτιασμα της σκέψης. Και αυτή η σκέψη “κοιτάζει” την ολική κατάσταση του φόβου ή προσπαθεί να την κοιτάξει και την απλοποιεί σε κομμάτια. Άρα λοιπόν βλέπουμε ότι ο νους μπορεί να κοιτάξει αυτό τον ολικό φόβο μόνο όταν δεν υπάρχει κίνηση της σκέψης.
Το ξεπέρασμα του φόβου
Μπορείς να παρακολουθήσεις το φόβο χωρίς προκαθορισμένα συμπεράσματα, χωρίς καμία παρέμβαση της γνώσης που έχεις συσσωρεύσει γι’ αυτόν; Αν δεν μπορείς, τότε αυτό που παρακολουθείς είναι το παρελθόν, όχι ο φόβος: Αν μπορείς, τότε παρακολουθείς το φόβο για πρώτη φορά χωρίς την παρέμβαση του παρελθόντος.
Μπορείς να “παρακολουθήσεις” μόνο όταν το μυαλό είναι πολύ ήρεμο, όπως μπορείς να ακούσεις τι λέει κάποιος μόνο όταν το μυαλό σου δεν φλυαρεί συνεχίζοντας διάλογο μέσα του για τα δικά του προβλήματα και άγχη. Μπορείτε με τον ίδιο τρόπο να κοιτάξετε το φόβο χωρίς να σκεφτείτε το αντίθετό του; Έχετε το θάρρος να τον κοιτάξετε πραγματικά και να μην προσπαθήσετε να ξεφύγετε; Όταν λέτε “πρέπει να τον ελέγξω, πρέπει να τον ξεφορτωθώ, πρέπει να τον καταλάβω” προσπαθείτε να ξεφύγετε.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα σύννεφο ή ένα δέντρο ή ένα ποτάμι που τρέχει, μ’ ένα αρκετά ήρεμο μυαλό γιατί δεν είναι πολύ σημαντικά για σας, αλλά το να παρακολουθήσεις τον εαυτό σου είναι πολύ πιο δύσκολο γιατί εκεί οι απαιτήσεις είναι τόσο ουσιαστικές, οι αντιδράσεις τόσο γρήγορες. Έτσι, λοιπόν, όταν είστε άμεσα σε επαφή με το φόβο ή την απελπισία, τη μοναξιά ή τη ζήλια, ή όποια άλλη άσχημη κατάσταση του νου, μπορείτε να την κοιτάξετε τόσο ολοκληρωμένα ώστε το μυαλό σας να γίνει τόσο ήρεμο ώστε να τη δει;
Μπορεί το μυαλό να διακρίνει το φόβο από τις διαφορετικές μορφές φόβου – να “δεις” τον ολικό φόβο, και όχι αυτό που φοβάσαι; Αν κοιτάξεις μόνο τις λεπτομέρειες του φόβου ή προσπαθήσεις να αντιμετωπίσεις τους φόβους σου έναν έναν, δεν θα φτάσεις ποτέ στο κύριο θέμα που είναι να μάθεις να ζεις με το φόβο.
Το να ζεις με ένα τέτοιο ζωντανό πράγμα όπως είναι ο φόβος απαιτεί ένα μυαλό και μία καρδιά εξαιρετικά ικανά, εντελώς ανοιχτά, χωρίς προκατασκευασμένα συμπεράσματα ώστε να μπορούν να παρακολουθούν κάθε κίνηση του φόβου. Τότε, αν τον παρατηρήσεις και ζήσεις μ’ αυτόν – και για να γίνει αυτό δεν παίρνει μια ολόκληρη μέρα, μπορεί να πάρει ένα λεπτό ή ένα δευτερόλεπτο για να γνωρίσεις όλη τη φύση του φόβου – αν ζήσεις μαζί του τόσο ολοκληρωτικά, θα ρωτήσεις αναπόφευκτα: Ποια είναι αυτή η ύπαρξη που ζει με το φόβο; Ποιος είναι αυτός που παρακολουθεί το φόβο, που παρακολουθεί όλες τις κινήσεις των διαφόρων μορφών φόβου και ξέρει συγχρόνως και το κεντρικό γεγονός του φόβου; Είναι ο παρατηρητής ένα νεκρό ον, ένα στατικό ον, που έχει συσσωρεύσει τόση πολύ γνώση και πληροφορίες για τον εαυτό του και είναι αυτό το νεκρό πράγμα που παρατηρεί και ζει με την κίνηση του φόβου; Είναι ο παρατηρητής, το παρελθόν ή ένα ζωντανό πράγμα; Ποια είναι η απάντησή σου; Μην απαντήσεις σε μένα. Απάντησε στον εαυτό σου. Είσαι ο παρατηρητής, ένα νεκρό ον, που παρατηρεί ένα ζωντανό πράγμα ή είσαι εσύ ένα ζωντανό πράγμα που παρατηρεί ένα άλλο ζωντανό πράγμα; Γιατί στον παρατηρητή υπάρχουν και οι δύο καταστάσεις.
Ο παρατηρητής είναι ο λογοκριτής που δεν θέλει το φόβο: Ο παρατηρητής είναι το σύνολο των εμπειριών του για το φόβο. Έτσι, ο παρατηρητής δεν έχει επαφή με αυτό που ονομάζει φόβο. Υπάρχει απόσταση μεταξύ τους. Προσπαθεί πάντα να τον υπερνικήσει ή να ξεφύγει απ’ αυτόν και άρα δημιουργείται αυτή η συνεχής μάχη μεταξύ του εαυτού του και του φόβου – αυτή η μάχη που είναι τόσο μεγάλη σπατάλη ενέργειας.
Καθώς παρακολουθείς, μαθαίνεις ότι ο παρατηρητής είναι απλά ένας σωρός από ιδέες και αναμνήσεις χωρίς καμία αξία ή ουσία. Ενώ ο φόβος είναι μία πραγματικότητα και προσπαθείς να καταλάβεις ένα γεγονός με μία αφηρημένη έννοια πράγμα το οποίο βέβαια δεν είναι δυνατόν. Αλλά στην πραγματικότητα είναι ο παρατηρητής που λέει “φοβάμαι”, τίποτα διαφορετικό από αυτό που παρατηρεί, που είναι ο φόβος; Ο παρατηρητής είναι φόβος και όταν αυτό έχει κατανοηθεί δεν υπάρχει πια άλλο σκόρπισμα ενέργειας στην προσπάθεια να απαλλαχθείς από τον φόβο, και η χωροχρονική απόσταση μεταξύ παρατηρητή και παρατηρούμενου εξαφανίζεται. Όταν καταλάβεις ότι είσαι ένα μέρος του φόβου σου και όχι ξεχωριστός απ’ αυτόν – ότι είσαι φόβος – τότε δεν έχεις να κάνεις τίποτα γι’ αυτό: τότε ο φόβος τελειώνει ολοκληρωτικά.
