Ο Γκουρτζίεφ και η θεωρία συστημάτων

Basarab Nicolescu Ο ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝAdvertisment Το 1912 η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ είχε πλήρως ολοκληρωθεί, όταν ο ίδιος εμφανίστηκε ξανά στην

Εναλλακτική Δράση

Basarab Nicolescu

Ο ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

Advertisment

Το 1912 η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ είχε πλήρως ολοκληρωθεί, όταν ο ίδιος εμφανίστηκε ξανά στην Μόσχα και στην Πετρούπολη μετά από μακρινά ταξίδια και αναζητήσεις στην Κεντρική Ασία, Αφρική και Μέση Ανατολή.

Η σύγχρονη επιστήμη τότε είχε μόλις γεννηθεί. Το 1900 ο Max Plank εισήγαγε την θεωρία του ¨Θεμελιώδους Κβάντουμ της Ενέργειας ¨, η οποία έφερε επανάσταση στις έννοιες της φυσικής που μέχρι τότε στηρίζονταν στην ιδέα της συνέχειας . Σύμφωνα με αυτήν την καινούργια θεωρία, η Ενέργεια είχε μία διακεκριμένη ασύνετη δομή. Το 1905 ο Αϊνστάιν διατύπωσε την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, που αποκάλυπτε μία νέα σχέση μεταξύ χώρου και χρόνου και που συνέτεινε σε μία ριζική αντιστροφή στην ιεραρχική σχέση ύλης και ενέργειας . Βαθμιαία, η ιδέα του σωματιδίου αντικαθίστωνταν από αυτήν του ¨σύμπαντος¨ της ¨σχέσης¨ και της ¨αλληλεπίδρασης¨, όπου η πραγματική κίνηση είναι αυτή της ενέργειας.

Η Κβαντική Μηχανική ολοκληρώθηκε σαν θεωρία πολύ αργότερα γύρω στα 1930, ανατρέποντας την αρχή της ατομικότητας του κλασικού σωματιδίου: ( δηλ. μια διακεκριμένη ατομικότητα, σαν κάποιο χωριστό τμήμα ενός όλου.)

Advertisment

Για πρώτη φορά, η δυνατότητα της ιδέας ενός ασυνεχούς χώρο- χρόνου, είχε αναγνωριστεί λογικά βάσιμη.

Έτσι η νέα θεωρία των στοιχειωδών σωματιδίων άρχισε να παίρνει μορφή στην εποχή μας, ωθώντας την Κβαντική Μηχανική και την Θεωρία της Σχετικότητας μακρύτερα και συγχρόνως προσπαθώντας να τις ξεπεράσει.

Όσο εκπληκτικό και αν μπορεί να φανεί, οι ιδέες του Γκουρτζίεφ προηγήθηκαν και προείδαν την εξέλιξη των σύγχρονων επιστημονικών ιδεών, όχι κατά τρόπο ασαφή και ποιητικό, αλλά σύμφωνα με μία συγκεκριμένη και αυστηρή μέθοδο.

Ο Γκουρτζίεφ έδινε μεγάλη σημασία στην ¨σωματικότητα¨ για τα φαινόμενα που βρίσκονται στην φύση. « Στο σύμπαν τα πάντα είναι υλικά », λέει ο Γκουρτζίεφ, επομένως η Μεγάλη Γνώση είναι πιο υλιστική από τον υλισμό (1). Βεβαίως ο ίδιος διαχώρισε την ιδέα της ¨ύλης¨ και της ¨υλικότητας¨ και εισήγαγε την ιδέα των ¨διαβαθμίσεων της υλικότητας¨. « Η ύλη είναι η ίδια, αλλά η υλικότητα είναι διαφορετική. Οι διάφορες διαβαθμίσεις της υλικότητας εξαρτώνται άμεσα από τις ποιοτικές ιδιότητες της ενέργειας που εκδηλώνεται στο δεδομένο σημείο (2).

Τα ¨σωματίδια¨ είναι λοιπόν τοπικές συγκεντρώσεις ενέργειας. Ο Γκουρτζίεφ συνέλαβε το σύμπαν σαν ένα μεγάλο σύνολο, μία κοσμική μήτρα όπου το κάθε τι είναι σε διαρκή δυναμική κίνηση και συγκρότηση,

« Όλα προέρχονται από όλα και μπαίνουν ξανά σε όλα » (3).

Αυτή η Ενότητα δεν είναι στατική, συνεπάγεται διάκριση και πολλαπλότητα .

« Μια από τις πιο κεντρικές ιδέες της αντικειμενικής γνώσης…είναι η ιδέα της ενότητας στο κάθε τι, …η ενότητα στην πολλαπλότητα . Αλλά για τις υποκειμενικές συνειδητότητες ο κόσμος είναι χωρισμένος σε εκατομμύρια από χωριστά και ασύνδετα φαινόμενα . Το να επιχειρήσει κανείς να συνδέσει αυτά τα φαινόμενα σε κάποιο σύστημα κατά τρόπο επιστημονικό ή φιλοσοφικό οδηγεί σε αποτυχία, διότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να ανασχηματίσουν την ιδέα του συνόλου ξεκινώντας από ξεχωριστά γεγονότα και δεν μπορούν να ενοποιήσουν τις αρχές της διαίρεσης του συνόλου, χωρίς να γνωρίζουν τους νόμους επί των οποίων στηρίζεται αυτή η διαίρεση » (4).

Έτσι λοιπόν ο Γκουρτζίεφ δίνει μερικές ¨κατευθυντήριες ιδέες¨(5) που τις ξαναβρίσκουμε μισό αιώνα αργότερα στην επιστήμη των συστημάτων. Η επιστήμη αυτή προσπαθεί να ερμηνεύσει τους πιο γενικούς νόμους των φυσικών συστημάτων (6).

Αντίθετα από αυτούς που προσπαθούν να απλοποιήσουν τα φαινόμενα και που εξηγούν την ποικιλομορφία των διαφόρων συστημάτων με μια κοινή ουσία, ο Γκουρτζίεφ μιλά για μια κοινή οργάνωση που οφείλεται στους νόμους της ¨Διαίρεσης του Όλου¨ ( Νόμος του Τρία και νόμος του Επτά, και οι οποίοι αναφέρονται πιο κάτω ). Ταυτόχρονα αυτοί οι νόμοι εξασφαλίζουν το μη μεταβλητό της δομής της ενέργειας και επομένως την σταθερότητα των φυσικών συστημάτων. Εν ολίγοις, τα διάφορα συστήματα δεν είναι απλώς και μόνο το άθροισμα των μερών τους.

Οι αλληλοσυσχετήσεις μεταξύ των μερών τους είναι η ένδειξη του πόσο ανοιχτό είναι ένα σύστημα, συγκρινόμενο ως προς την διαρκή και κοσμική ανταλλαγή των ενεργειών. Ακριβώς αυτή η ανταλλαγή είναι αυτή που ο Γκουρτζίεφ ονομάζει , « Η κοινή αρμονία των συστημάτων ή, η κοινή αρμονική κίνηση των συστημάτων, ή η αρμονία αμοιβαίας συντήρησης όλων των κοσμικών συγκροτήσεων. » (7-8-9). Το πόσο ανοιχτό είναι ένα σύστημα, είναι αυτό που καθυστερεί την παρακμή και τον θάνατο του. Η Μη- Διαχωριστικότητα είναι ο προστάτης της ζωής .

Είναι πλατειά γνωστό, ότι κάθε απομονωμένο φυσικό σύστημα υπόκειται στην αρχή του Κλαούσιους – Καρνό, η οποία υποστηρίζει την αναπόφευκτη υποβάθμιση της ενέργειας και μια αύξηση της αταξίας. Για να υπάρξει τάξη και σταθερότητα, απαιτεί το σύστημα να είναι ανοιχτό και να συμμετέχει σε ανταλλαγές. Η ανταλλαγή αυτή μπορεί να λάβει χώρα μεταξύ συστημάτων εντός μιας κλίμακας ή, μεταξύ συστημάτων που να ανήκουν σε διαφορετικές κλίμακες . Δεν αποκλείεται το βαθύ νόημα της ¨Αρχής της Αβεβαιότητας¨ του Haisenberg να είναι συνδεδεμένο με τις ανταλλαγές μεταξύ των κόσμων των σωματιδίων και με άλλους κόσμους διαφορετικής κλίμακας . Επιπλέον είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της, κατά την θεωρία των συστημάτων ενότητας του κόσμου, και του νοήματος του θεωρήματος του Goedel (1931) που αφορά την δομή των μαθηματικών : Όταν ένα αξιωματικό σύστημα είναι αύταρκες και χωρίς καμία εσωτερική αντίφαση τότε είναι πάντα ανοικτό και πάντα θα δίνει ακριβή αποτελέσματα, ακόμα και όταν δεν αποδεικνύονται.

Ενώ ένα κλειστό σύστημα που είναι ολοκληρωμένο είναι μία αντίφαση αυτό καθεαυτό. « Κάθε τι τρώει και τρώγεται από κάτι », λέει ο Γκουρτζίεφ (10). Ονομάζει ¨ Τρωγο-αυτο-εγωκρατική διαδικασία¨ , την διαδικασία που εξασφαλίζει την ¨αμοιβαία τροφή ¨ των πάντων που υπάρχουν, και η οποία είναι, « Η αληθινή λύτρωση από την σύμφωνα με τον νόμο δράση του άσπλαχνου Χέρωπα » (11). Όταν γνωρίζουμε ότι κατά τον Γκουρτζίεφ ¨Χέρωπας¨ σημαίνει χρόνος, καταλαβαίνουμε το βαθύ νόημα της δήλωσης του. Η ενότητα της αόριστης διαδοχής των συστημάτων ξεφεύγει από την δράση του χρόνου, είναι έξω από τον χώρο-χρόνο. Το συνεχές του χωροχρόνου λοιπόν είναι ένα είδος προσέγγισης, ένα υποκειμενικό φαινόμενο, περιορισμένο σε ένα υποσύστημα όσο το εξετάζουμε μόνο του. Κάθε υποσύστημα αντιστοιχεί σε κάποιο ¨ Βαθμό Υλικότητας¨ και κατέχει τον δικό του χώρο-χρόνο.

Ο χρόνος , αυτό το ¨Ιδανικό – Μοναδικό – Υποκειμενικό φαινόμενο¨ (12) αυτός καθεαυτός δεν υπάρχει : « Το μόνο που υπάρχει είναι το σύνολο των αποτελεσμάτων που πηγάζουν από όλα τα κοσμικά φαινόμενα παρόντα σε μία δεδομένη θέση .» (13) Ο χρόνος συνδυασμένος με ένα υποσύστημα είναι η ¨αναπνοή¨ (14), αυτό είναι το χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου υποσυστήματος στην Ενότητα του Σύμπαντος. Η ¨ Τρωγοαυτοεγωκρατική διαδικασία ¨ του Γκουρτζίεφ παρουσιάζει αξιοσημείωτες αναλογίες με την Φυσική θεωρία της ¨Bootstrap¨ που διατυπώθηκε γύρω στα 1960 από τον Αμερικανό Φυσικό Geoffrey Chew. Η θεωρία αυτή είναι ένας δυναμικός νόμος σύμφωνα με τον οποίο τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες μιας συγκεκριμένης ενότητας είναι τα αποτελέσματα της αλληλοεπίδρασης με άλλα σωματίδια που υπάρχουν στην φύση. Ένα σωματίδιο είναι αυτό που είναι, λόγο όλων των άλλων σωματιδίων που υπάρχουν γύρω του την δεδομένη στιγμή. Η ¨Θεωρία της Bootstrap¨ λαμβάνει την φύση σαν μια σφαιρική συνολική ενότητα αδιαχώριστη σε κάποιο βασικό επίπεδο χωρίς καμία πολυπλοκότητα.

Η παρατηρούμενη πραγματικότητα εμφανίζει πολυπλοκότητα και ο ¨πραγματικός¨ κόσμος με τον δικό του συνεχή χωροχρόνο εμφανίζεται λοιπόν σαν ¨ μια προσέγγιση¨ . Σύμφωνα με αυτή την θεωρία για να γίνει η περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας χρειάζονται και άλλες διαστάσεις πέρα από αυτών του χωροχρόνου. Για να είναι δυνατή μια Συμπαντική αλληλοσύνδεση και μια διαρκή ανταλλαγή, κάθε σύστημα πρέπει να κατέχει κάποιο βαθμό ¨νοημοσύνης¨ και ¨υποκειμενικότητας ¨. Για τον Γκουρτζίεφ, « Τίποτα δεν είναι νεκρό, χωρίς ζωή, στην φύση, απλώς υπάρχουν διαβαθμίσεις ζωτικότητας και διαφορετικές κλίμακες. Όλη η ύλη που γνωρίζουμε είναι ζωντανή ύλη και με τον τρόπο της έχει νοημοσύνη.» (15)

Η σύγχρονη επιστήμη έχει μόλις αρχίσει να ανακαλύπτει αυτήν την θεμελιώδη αλήθεια . Η καταπληκτική ποσότητα πληροφόρησης που υπάρχει στην απειροελάχιστη μικρή κλίμακα δείχνει ότι πραγματικά είναι αδύνατον να τραβήξει κάπου κανείς την διαχωριστική γραμμή μεταξύ της ζωντανής ύλης και της μη – ζωντανής . Το σωματίδιο κβάντουμ έχει την δική του υποκειμενικότητα και την δική του νοημοσύνη στις πολύπλοκες σχέσεις που διατηρεί με τα άλλα σωματίδια, σχέσεις διαρκούς αγώνα, συνεχούς δημιουργίας και εκμηδένισης Έτσι λοιπόν μπορεί να γίνει εξίσου κατανοητό γιατί ο Γκουρτζίεφ, όπως ο Kepler, θεωρούσαν ότι η γη, το φεγγάρι ο ήλιος και οι πλανήτες , είναι ¨ζωντανά όντα ¨ και ότι η οργανική ζωή εκπροσωπεί το ¨όργανο αντίληψης¨ και ταυτόχρονα το ¨όργανο ακτινοβολίας ¨ της γης (16). Ο ίδιος ο Άνθρωπος είναι ένας κρίκος σε αυτή την μεγαλειώδη κοσμική αλυσίδα

. Η ζωή του η ίδια έχει σαν σκοπό να εκπληρεί την ¨αμοιβαία συντήρηση όλων αυτών που υπάρχουν ¨ (17). Με αυτή την λογική μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας ¨ μεταβιβαστικός υποσταθμός δυνάμεων ¨ (18). Ο Άνθρωπος δεν ζει μόνον σε έναν κόσμο αλλά σε διαφορετικούς κόσμους ταυτοχρόνως, που ο ένας εμπεριέχεται στους άλλους, ένα πραγματικό ¨σύστημα συστημάτων ¨ όπως θα έλεγε ο Lupasco. Ο Άνθρωπος είναι επομένως μία εικόνα του κόσμου. « Ο Άνθρωπος έχει κάθε τι μέσα του. Μέσα μου έχω τον ήλιο, το φεγγάρι, τον Θεό. Είμαι όλη η ζωή στην ολότητά της. Για να το καταλάβει κανείς πρέπει να γνωρίσει τον εαυτό του. » (19)

Ο Άνθρωπος κατέχει σχετική ¨ελευθερία¨ σαν συμμέτοχος στο αυτό – οργανωμένο υποσύστημα, την γη. Αλλά την ίδια στιγμή, πρέπει να υποβληθεί σε νόμους που κανονίζουν την αλληλοεπίδραση μεταξύ συστημάτων. Το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των συστημάτων στην αλληλοεπίδραση με άλλα συστήματα, είναι η εξέλιξη, είναι η ανάπτυξη της δομής και η δημιουργία της ενέργειας . Συνεπώς ο Άνθρωπος είναι ένας ¨μη ολοκληρωμένος κόσμος ¨(20) και οφείλει να εξελιχθεί ή να εξαφανιστεί : « το εξελικτικό τμήμα της οργανικής ζωής είναι η ανθρωπότητα »

.Εάν η ανθρωπότητα δεν εξελιχθεί αυτό σημαίνει ότι η εξέλιξη ολόκληρης της οργανικής ζωής θα σταματήσει και αυτή με την σειρά της θα επηρεάσει στο να σταματήσει την ανάπτυξη της ακτίνας της δημιουργίας . Κατά αυτήν την έννοια η διακοπή της εξέλιξης μπορεί να σημαίνει την καταστροφή της ανθρωπότητας .(21) Ο Γκουρτζίεφ δίνει πολύ μεγάλη σημασία στην Κοσμολογία : « Μπορεί να ειπωθεί ότι η Επιστήμη και η Φιλοσοφία με το αληθινό νόημα των λέξεων, αρχίζουν με την ιδέα των κόσμων.» (22). Κάθε εκδήλωση πρέπει να γίνει κατανοητή σύμφωνα με την θέση της στην κοσμική τάξη και στην σχέση της με άλλες εκδηλώσεις. Η ιδέα της κλίμακας είναι βάσιμη στην κατανόηση της δομής του Σύμπαντος. Με μία λέξη, οι δυναμικές του όλου είναι το αποτέλεσμα της δράσης του Νόμου του Τρία και του επτά ενωμένοι στο παγκόσμιο σύμβολο το Εννεάγραμμα .

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΑ Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΤΑ & ΤΟ ΕΝΝΕΑΓΡΑΜΜΑ

Κατά τον Γκουρτζίεφ υπάρχει ένας πολύ μικρός αριθμός θεμελιωδών νόμων « της δημιουργίας του κόσμου και της συντήρησης του που κανονίζουν όλες τις διαδικασίες στον κόσμο και στον άνθρωπο.» (23) Οι Θεμελιώδεις Νόμοι του Σύμπαντος στην Κοσμολογία του Γκουρτζίεφ είναι ο ¨ Νόμος του Τρία ¨ (τρεις δυνάμεις ή τρεις αρχές ) και ο ¨ Νόμος του Επτά ¨ ( ή ¨Νόμος της Οκτάβς¨ ).

Εξ΄ αρχής η ιδέα αυτή που περιορίζει σε έναν μικρό αριθμό τους γενικούς νόμους, είναι πολύ ενδιαφέρουσα . Εγκαθίσταται μια καινούργια μέθοδος που μπορεί να ονομαστεί ¨Υποθετικό συμπερασματική¨ , και η οποία για πρώτη φορά είχε χρησιμοποιηθεί από τον Kepler, και ξανάανακαλύφθηκε από την σύγχρονη επιστήμη. Δηλαδή παραδεχόμαστε κάποιον περιορισμένο αριθμό από νόμους, συχνά αφηρημένους και εκφραζόμενους σε μαθηματικά, και μετά απομακρυνόμαστε από την άμεση παρατηρούμενη πραγματικότητα, …συμπεραίνουμε τις συνέπειες από αυτούς τους νόμους και μετά συγκρίνουμε τις συνέπειες αυτές με τα πειραματικά δεδομένα πληροφόρησης. Η αντίστροφη μέθοδος μέσω της οποίας προσπαθούμε να συμπεράνουμε τους γενικούς νόμους από τις πειραματικές πληροφορίες, ανήκει σε επιστήμες που ακόμα δεν μπορούν να εκφραστούν σε μαθηματικά .

Η Υποθετικό-συμπερασματική μέθοδος έχει προσαρμοστεί στην μελέτη συστημάτων του κόσμου. Βέβαια υπάρχουν ειδικοί νόμοι ¨ λεπτομέρειας ¨ που χαρακτηρίζουν κάθε διαφορετικό επίπεδο της πραγματικότητας. Υπάρχουν όμως γενικοί νόμοι που είναι κοινοί σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις ¨κλίμακες¨ της πραγματικότητας . Ο ίδιος ο Άνθρωπος λοιπόν, είναι μια εικόνα της πραγματικότητας : « …η μελέτη του ανθρώπου και η μελέτη του κόσμου αλληλοϋποστηρίζονται . Μελετώντας το Σύμπαν και τους νόμους του, ο Άνθρωπος μελετά τον εαυτό του, και μελετώντας τον εαυτό του μελετάει το Σύμπαν.» (24)

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΑ

Στην από «…ένας αποτελεσμάτων χαρακτηριστικές πουδυνάμεις : -μία ¨Δύναμη Κατάφασης¨ ( ¨Παθητική δύναμη ¨ ή ¨Θετική δύναμη ¨) -μία ¨Δύναμη Άρνησης ¨ ( ¨δύναμη Αντίστασης ¨ ή ¨Αρνητική δύναμη¨) και -μία ¨Δύναμη Εξουδετέρωσης ¨ ( ¨Εξισορροπητική δύναμη¨ ή ¨Ουδέτερη δύναμη¨). Ο Γκουρτζίεφ βεβαιώνει ότι στην πραγματικότητα οι τρεις αυτές δυνάμεις είναι εξίσου ενεργητικές, …ο χαρακτήρας της ¨ κατάφασης ¨ της ¨άρνησης ¨ ή της ¨εξουδετέρωσής ¨ τους, εμφανίζεται μόνον την στιγμή της συνάντησής τους .

Η πραγματικότητα γεννιέται από την αντίφαση η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ, δεν είναι παρά η δυναμική αυτών των τριών δυνάμεων, παρούσες ταυτόχρονα σε κάθε πραγματικό φαινόμενο. « Μόνο η σύγκρουση μεταξύ δύο θέσεων έχει κάποια αξία », λέει ο Γκουρτζίεφ, « Μόνο το αντίθετο μπορεί να δημιουργήσει κάποιο αποτέλεσμα .» (26) Η πραγματικότητα έχει επομένως μια διαλεκτική δομή, ή πιο συγκεκριμένα ¨ τριαλεκτική ¨ με μια από τις τρεις δυνάμεις να επικρατεί .

Ο Γκουρτζίεφ στο βιβλίο του ¨Διηγήσεις του Βελζεβούλ προς τον εγγονό του¨, δείχνει με άμεσο τρόπο αυτή την τριαλεκτική σκέψη μέσω του πανταχού παρόντος ενεργητικού στοιχείου, ονομαζόμενο ¨okidanokh¨. Αυτό εκπροσωπεί την ένωση των τριών δυνάμεων το οποίο δεν μπορεί ποτέ να γίνει ¨αντιληπτό και αισθητό από τα όντα ¨(27) και που στην συνέχεια χωρίζεται στις τρεις του συνθετικές δυνάμεις κατά την στιγμή που εισχωρεί σε μία δεδομένη κρυστάλλωση. Το ¨Okidanokh¨ είναι το ¨Άγιο¨ στοιχείο που βοηθά να πραγματώσει την λειτουργία …του αντικειμενικού και θεϊκού λόγου.

Ο Γκουρτζίεφ δίνει έμφαση στο γεγονός ότι παρόλο που είναι εύκολο να παρατηρήσουμε την αντίφαση σε κάθε φαινόμενο μεταξύ Κατάφασης και Άρνησης, εντούτοις είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουμε και να παρατηρήσουμε την Τρίτη δύναμη, την Εξουδετερωτική. « Η αιτία αυτού του φαινομένου βρίσκεται στους λειτουργικούς περιορισμούς της καθημερινής ψυχολογικής λειτουργίας των ανθρώπων και στους κύριους τρόπους της αντίληψης που έχουμε για τον φαινομενικό κόσμο …δηλαδή του τρόπου αίσθησης , του χώρου και του χρόνου, προερχόμενη από αυτούς τους περιορισμούς μας. » (28)

Με άλλα λόγια, η εξουδετερωτική δύναμη εκδηλώνεται η ίδια σε έναν χώρο διαφορετικό από τον στιγμιαίο χώρο – χρόνο που εμπεριέχει την δική μας ¨πραγματικότητα ¨. Είναι ένας απελευθερωτικός και πνευματοποιός παράγων. Άραγε λοιπόν θα ήταν δυνατόν αυτή η Τρίτη δύναμη να είναι η πηγή της ασυνέχειας ; της μη χωριστικότητας ; της μη – τοποθεσίας ; Εν πάση περιπτώσει αν και η σύγχρονη επιστήμη είναι ένας θησαυρός ¨συστημάτων¨ και ¨αντισυστημάτων ¨ ( σωματίδια – αντισωματίδια, κουάρκ αντικουάρκ, ύλης – αντιύλης κ.λ.π. …) εντούτοις περιέχει πολύ λιγότερα στοιχεία σχετικά με την ταυτόχρονη ύπαρξη ενός ¨ εξουδετερωτικό συστήματος ¨. Πάντως σε μερικές θεωρίες της φυσικής φαίνεται να είναι αναγκαία η παραδοχή ενός μεγαλύτερου χώρου από τον συνεχή χώρο – χρόνο και αυτό μπορεί να θεωρηθεί σαν την πρώτη ένδειξη της εκδήλωσης της Τρίτης δύναμης.

Το γεγονός ότι αυτές οι θεωρίες προσπαθούν ενοποιήσουν όλες τις γνώσεις αλληλοεπίδρασης στην φυσική, αυτό έχει μεγάλη σημασία . Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η τριαλεκτική του Lupasco που αναπτύχθηκε από μία γενίκευση των ιδιοτήτων των συστημάτων του κβάντα, προσφέρει αξιοσημείωτες αναλογίες με τον Νόμο του Τρία του Γκουρτζίεφ.

Οι τριάδες του Lupasco : η μία πραγμάτωση, εν δυνάμη ¨κατάσταση -Τ¨ (29) και η άλλη ομοιογένειας, ετερογένειας, ¨κατάσταση – Τ¨ είναι και οι δύο δυνατές απόψεις του Νόμου του Τρία . Όπως ο Γκουρτζίεφ, που υποστήριζε ότι « η ενότητα αποτελείται από τρεις ύλες » (30), έτσι και ο Lupasco μιλά για τρεις ύλες αλλά με μία έννοια πιο περιορισμένη : δηλ. την μακροφυσική, την βιολογική και την κβαντική ύλη. ( Η τελευταία στην μικροφυσική ή στην ψυχική μορφή ). Μία άλλη ανακάλυψη του Νόμου του Τρία μπορεί επίσης στην φιλοσοφία του Pierce, με τις κατηγορίες του της ¨ πρωτοτυπίας ¨, ¨δευτερότητας ¨, και ¨τριτότητας ¨. Η τριϋπόστατη δομή της πραγματικότητας είναι ενγραμμένη στον ίδιο τον άνθρωπο.

Κατά μία έννοια ο άνθρωπος είναι η πραγμάτωση αυτής της τριϋπόστατης δομής . Ο Γκουρτζίεφ υποστηρίζει ότι αυτό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από άλλες οντότητες στην φύση, είναι το γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει τρεις ¨εγκεφάλους ¨ τρία ¨κέντρα¨ : -το Διανοητικό κέντρο ( η έδρα της Κατάφασης ) -το Κινητικό κέντρο ( η έδρα της Άρνησης ) και -το Συναισθηματικό κέντρο ( η έδρα της Συμβίβασης ).

Οι τρεις αντίστοιχοι εγκέφαλοι είναι τοποθετημένοι, στο κεφάλι, στην σπονδυλική στήλη, και στο ηλιακό πλέγμα. (31). Ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου είναι μία συνεχής μάχη μεταξύ των τριών αυτών εγκεφάλων του. Η κυριαρχία του ενός έναντι των άλλων οδηγεί στην καταστροφή και τον θάνατο – «Ο θάνατος σε δόσεις του ενός τρίτου» όπως ειπώθηκε από τον Γκουρτζίεφ (32) .

Αρμονία σημαίνει ισορροπία των τριών, σημαίνει επίτευξη της ¨ ολικό – εγκεφαλικό – εξισορροπημένης κατάστασης ¨ (33). Μόνο τότε μπορεί να αρχίσει η εργασία της πνευματικής αλχημείας . Διαφορετικά -αν δεν υπάρχει ισορροπία- τότε οι άνθρωποι γίνονται φορείς μόνο ¨της αρνητικής αρχής¨ και σχηματίζουν μόνο το πλανητικό σώμα, έτσι οι ίδιοι είναι για τους εαυτούς τους κατεστραμμένοι για πάντα .(34). Επομένως, για τον Γκουρτζίεφ, γνώση είναι η λειτουργία ενός μόνο κέντρου, ενώ το ¨είναι¨ , είναι λειτουργία όλων των τριών κέντρων μαζί. Αυτή η τριϋπόστατη δομή εμφανίζεται στον άνθρωπο κατά πολλούς τρόπους. Υπάρχουν τρία σώματα δυνατά για τον άνθρωπο : πέρα από το κανονικό ¨πλανητικό σώμα¨, υπάρχει το σώμα ¨kesdjan ¨ και το ¨Ανώτατο οντικό σώμα¨.(35). Παράλληλα υπάρχουν τρία είδη ¨οντικής τροφής¨ που αντιστοιχούν σε αυτά τα τρία σώματα – δηλαδή, το κανονικό φαγητό, ο ¨αέρας ¨ ( ή ¨ η βοήθεια προς το φεγγάρι¨) και οι ¨εντυπώσεις¨ ( ή ¨ η βοήθεια προς τον Θεό¨) .(36). Επίσης τρία είδη σκέψης . (37). Ο Άνθρωπος έχοντας την δική του θέση σε αυτήν την αρχιτεκτονική του Σύμπαντος, συμμετέχει και στην ζωή του αμέσως ανώτερου κόσμου καθώς επίσης και του αμέσως κατώτερου. Ο ίδιος είναι ένα αληθινό σύστημα διάμεσο στην τριάδα : ¨πλανήτες – άνθρωπος – άτομα ¨.

Η διεύρυνση της συνειδητότητας δεν γίνεται μόνο προς μία κατεύθυνση, δηλαδή, προς την κατεύθυνση των ανώτερων κόσμων μόνο αλλά συγχρόνως και προς τα κάτω… Παραδείγματος χάρη, όταν ένας άνθρωπος αρχίσει να αισθάνεται την ζωή των πλανητών …αρχίζει συγχρόνως να αισθάνεται την ζωή των ατόμων. (38) Επιστήμονες στην Φυσική, φαίνεται να έχουν επίσης ανακαλύψει αυτό το τριϋπόστατο. Οι σύγχρονοι φυσικοί έχουν αποδείξει ότι αυτό που συμβαίνει στην κλίμακα του ¨απείρως μικρού¨ μπορεί να εξηγήσει τί συμβαίνει και στην κοσμική κλίμακα, αυτήν του ¨απείρως μεγάλου¨.

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΤΑ

Εάν ο Νόμος του Τρία αφορά την εσωτερική δυναμική κάθε συστήματος, η ανεξάντλητη αξία του Νόμου του Επτά ( ή ¨Επταπαραπαρσχινόχ¨ ) είναι η βάση στην εκδήλωση όλων των διαδικασιών. Για να καταλάβουμε τα χαρακτηριστικά και την λειτουργία αυτού του Νόμου, πρέπει να ξεκινήσουμε με την υπόθεση ότι ¨ Το Σύμπαν απαρτίζεται από Δονήσεις ¨ (39), μιας υπόθεσης που επιπλέον έχει αποδειχθεί πλήρως στο πειραματικό επίπεδο που σχετίζεται με τα μικροφυσικά και (μικρο)βιολογικά συστήματα . Τα φαινόμενα στα οποία η συνέχεια και η ασυνέχεια υπάρχουν ταυτοχρόνως, ο Γκουρτζίεφ τα ονόμαζε ¨δονήσεις¨. Αυτές οι ¨δονήσεις¨ είναι πολύ κοντά στα φαινόμενα της κβαντικής φυσικής και ορίζονται ταυτόχρονα σαν κλίμακα και σωματίδια .

Η αρχή της ασυνέχειας εκφράζεται σε διάφορα επίπεδα . Υπάρχει σαν ενδογενής ιδιότητα όλων των δονήσεων, αλλά επίσης εκδηλώνεται σε όλα τα φαινόμενα κατά την ανάπτυξη των δονήσεων που τα απαρτίζουν στην συγχώνευση και στο χωρισμό τους, ακόμα και στην δημιουργία υποσυστημάτων. Οι δονήσεις έχουν κάποιο ¨ momentum ¨ (ορμή) που οφείλεται σε μία αρχική ώθηση. Έτσι λοιπόν μπορούν να αναπτυχθούν μέχρι ένα ορισμένο επίπεδο, όπου σταματούν. Για να συνεχίσουν την ανάπτυξη, χρειάζεται ένα ¨σοκ¨, μια ανταλλαγή με τα περιβάλλοντα συστήματα των δονήσεων. Αυτή η ανταλλαγή μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο χαοτική, τυχαία, ή μηχανική και τότε, η ανάπτυξη, του εν λόγω συστήματος θα είναι προβληματική, χωρίς κατεύθυνση. Έτσι η ανάπτυξη αυτή μπορεί να απεικονιστεί σε μία τεθλασμένη γραμμή η οποία συνέχεια αλλάζει κατεύθυνση, κι ακόμα μπορεί να γυρίσει στο αρχικό σημείο, κλείνοντας τον φαύλο κύκλο του τυχαίου, ¨γυρίζοντας κυκλικά ¨.(40). «Ο Νόμος αυτός εξηγεί γιατί δεν υπάρχουν ευθείες γραμμές στην φύση», λέει ο Γκουρτζίεφ και, « γιατί επίσης δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε, ούτε να κάνουμε κάτι, γιατί κάθε τι σε μας είναι στην σκέψη, κάθε τι που μας συμβαίνει, συμβαίνει με τρόπο συνήθως αντίθετο από αυτόν που θέλουμε, ή που θα περιμέναμε.» (41)

Έτσι λοιπόν η συνεχής παρέκκλιση της κατεύθυνσης μπορεί να τελειώσει κάποτε σε μία κατεύθυνση διαμετρικά αντίθετη από την αρχική, ακόμα κι όταν διατηρεί τον αρχικό της τίτλο. Η μελέτη της Ιστορίας βασισμένη σε αυτήν την ιδέα της ¨φυσικής¨ παρέκκλισης των δυνάμεων θα ήταν σίγουρα ανεκτίμητος θησαυρός βαθιάς διδασκαλίας . Η ανταλλαγή μεταξύ ενός υποσυστήματος με τα άλλα περιβάλλοντα υποσυστήματα μπορεί να έχει συνοχή κατά την έννοια της αύξησης της δομής και της συντήρησης σε μία προκαθορισμένη ¨κατεύθυνση¨. Αυτού του είδους η ανταλλαγή απαιτεί κάποιο βαθμό ¨θέλησης ¨ και ¨συνειδητότητας¨. Ο Γκουρτζίεφ διακρίνει δύο είδη ¨διαστημάτων ¨, δηλ. χώρους , όπου οι δονήσεις δεν έχουν την δυνατότητα να αυξηθούν ανεξάρτητα : το πρώτο διάστημα, το οποίο μπορεί να διασταυρωθεί από μία ¨αυτόματη¨ ανταλλαγή με τα γειτονικά συστήματα (μηχανικό – συμπίπτοντα ) (42), και ένα δεύτερο διάστημα, το οποίο μπορεί να διασταυρωθεί με την ανταλλαγή, με υποσυστήματα που ανήκουν σε άλλη κλίμακα, αλλά με περισσότερη δυσκολία (σκοπίμως – πραγματούμενα ) (43).

Ο Νόμος του Τρία και ο Νόμος του Επτά πρέπει να δρουν ταυτόχρονα στις εκδηλώσεις τους. Η πλήρης δύναμη του Νόμου του Τρία βρίσκεται στην τριϋπόστατη εφαρμογή της τριαδικής δομής, η οποία δίνει εννέα διαφορετικά δομικά στοιχεία εκδήλωσης. Επιπλέον δύο από τα διαστήματα έχουν διαφορετική φύση από τα υπόλοιπα επτά . Η παρατήρηση αυτή δικαιολογεί το όνομα του Νόμου του Επτά όπως ακριβώς συμβαίνει αναλογικά στην μουσική κλίμακα και το αντίστοιχο όνομα του ¨ Νόμου των Οκτάβων ¨.

Η αναγνώριση των δύο τύπων διαστημάτων κάνει τον Γκουρτζίεφ να ξεχωρίζει μεταξύ δύο είδη οκτάβων ανάλογα με την θέση στην οποία βρίσκονται τα διαστήματα της οκτάβας : μία ¨κατερχόμενη¨ οκτάβα στην οποία η πιο δύσκολη φάση ξεπερνιέται στην αρχή της οκτάβας , και μία ¨ανερχόμενη¨ οκτάβα στην οποία η πιο δύσκολη φάση ξεπερνιέται στο τέλος της οκτάβας . Όποτε υπάρχει λοιπόν μια ασυμμετρία στην κίνηση δύο αντίθετων κατευθύνσεων, δύο παράλληλα ¨ποτάμια¨, η ¨κατερχόμενη¨ κατεύθυνση συνδυάζεται με μία αύξηση πυκνότητας της ύλης, με μία μείωση της συχνότητας των δονήσεων και με μία αύξηση της ¨μηχανικότητας¨. Από την άλλη μεριά, η ανερχόμενη κατεύθυνση συνδυάζεται με μία αύξηση της πυκνότητας της ενέργειας, αύξηση της συχνότητας των δονήσεων (και επομένως σε όλο και μεγαλύτερη ¨διαφάνεια¨ της ύλης ) και σε μία αύξηση της ¨συνειδητότητας¨.

Έτσι λοιπόν ο Γκουρτζίεφ κάνει ένα λεπτό διαχωρισμό μεταξύ ¨δημιουργίας¨ και ¨εξέλιξης¨ ο οποίος κατά την γνώμη μας θα μπορούσε να διαφωτίσει με τρόπο πολύ διαφορετικό, απόψεις της φυσικής, της βιολογίας, της ψυχολογίας και της ζωής των ανθρώπων. Στην Δημιουργία, καθώς συνεπάγεται μία αύξηση της Μηχανικότητας , είναι αναγκαία μια όλο και πιο έντονη ¨ Βασιλεία της ποσότητας¨, στην διατήρηση του ¨ φυσικού κόσμου¨… «Στην διαδικασία της δημιουργίας του τωρινού υπάρχοντος κόσμου, η θεϊκή Δύναμη – Θέλησης του Δημιουργού μας συμμετείχε μόνο στην αρχή. Η Επακολουθούμενη δημιουργία συνεχίστηκε αυτομάτως μόνη της, με την θέλησή της, …χάρις στους δύο αυτούς θεμελιακούς πρωταρχικούς κοσμικούς νόμους . » (44)

Έτσι τα φυσικά συστήματα δημιουργούνται μόνα τους με την πάροδο του χρόνου. Χαίρουν κάποιας ανεξαρτησίας και κάποιας ελευθερίας αυτοοργάνωσης. Έτσι λοιπόν και πάλι η σκέψη του Γκουρτζίεφ συνδέεται με μερικά θεμελιώδη συμπεράσματα της σύγχρονής επιστήμης . Παραδείγματος χάριν στην θεωρία Bootstrap της φυσικής, τα σωματίδια, κατασκευάζουν από μόνα τους, τους δικούς τους νόμους μέσω της εσωτερικής τους συνοχής και μέσω των αλληλεπιδράσεων τους με τα άλλα σωματίδια . Κατ΄ αυτήν την έννοια η εξέλιξη εδώ παρουσιάζεται ¨αντίθετη προς την φύση¨.

Αλλά ο άνθρωπος ενώ εκπληρώνει τον σκοπό του σαν φυσιολογικό σύστημα είναι συγχρόνως ελεύθερος να προχωρήσει στην κατεύθυνση προς την εξέλιξη : Ο Άνθρωπος διαθέτει μέσα του την δυνατότητα της εξέλιξης. Εξέλιξη αναγκαστική, μηχανική, δεν υπάρχει. Η Εξέλιξη είναι το αποτέλεσμα συνειδητού αγώνα . Η φύση δεν χρειάζεται αυτήν την εξέλιξη, δεν την θέλει και πολεμά ενάντιά της . «Η Εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της συνειδητότητας του. Και η συνειδητότητα δεν μπορεί να εξελιχθεί ασυνείδητα . Η Εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της θέλησης του και η θέληση δεν μπορεί να εξελιχθεί αθέλητα . Η Εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της δύναμης του να ¨δρα¨ και η δράση δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα των πραγμάτων που απλώς συμβαίνουν.» (45)

Εάν ένας άνθρωπος δεν κάνει αυτήν την εκλογή τότε θα πρέπει να υποβληθεί στην αναπόφευκτη μοίρα της εξέλιξης . Δια τούτο σύμφωνα με τον Νόμο του Επτά, κάθε σύστημα στο σύμπαν πρέπει να ανέβει είτε να κατέβει, ή να εξελιχθεί ή να εξασθενίσει. Ο Νόμος του Επτά (σε συνδυασμό με τον Νόμο του Τρία ) είναι δυνατό να αποτελέσει την βάση μιας πραγματικής επιστήμης συστημάτων. Όλα τα φαινόμενα προέρχονται από την αλληλοδιείσδυση των οκτάβων που προέρχονται από μια ίδια ή διαφορετικές κλίμακες . Η δομή των οκτάβων είναι επομένως δενδροειδής .

Συγχρόνως κάθε δομικό στοιχείο μιας οκτάβας είναι το ίδιο μία ολόκληρη οκτάβα . Η ενότητα του κόσμου πραγματώνεται μέσα στην ποικιλία της . Μέσα στην Πραγματικότητα που έτσι δημιουργείται, η αιτία και το αποτέλεσμα συνυπάρχουν (ακόμα και όταν αυτό το ¨αποτέλεσμα ¨ γίνεται αντιληπτό με δυσκολία από κάποιο σχετικά ανεξάρτητο υποσύστημα ). Έτσι η αλληλοδιείσδυση των οκτάβων εξασφαλίζει την συνύπαρξη μεταξύ της συνέχειας και της ασυνέχειας και, της παρουσίας κάποιου στοιχείου ΄αυθορμητισμού ¨, σε κάθε φαινόμενο της Πραγματικότητας .

ΤΟ ΕΝΝΕΑΓΡΑΜΜΑ

Η Ενωτική δράση του Νόμου του Τρία και του Νόμου του Επτά, εμφανίζεται στο Εννεάγραμμα, το βασικό σύμβολο της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ. « Το Εννεάγραμμα » λέει ο Γκουρτζίεφ, « είναι το Θεμελιώδες ιερόγλυφο μιας παγκόσμιας γλώσσας, το οποίο έχει τόσα διαφορετικά μηνύματα όσα επίπεδα ανθρώπων μπορούν να υπάρχουν. Το Εννεάγραμμα είναι η διαρκής κίνηση, η ίδια διαρκής κίνηση που οι άνθρωποι έχουν αναζητήσει από την πιο παλιά αρχαιότητα και δεν μπόρεσαν να βρουν ποτέ …είναι διαρκής κίνηση και ακόμα η φιλοσοφική λίθος των αλχημιστών !» (46)

Ο Νόμος του Τρία μπορεί να παρασταθεί γεωμετρικά με ένα τρίγωνο που συμβολίζει τις τρεις αρχές . Ο Νόμος του Επτά δείχνει την ύπαρξη επτά όψεων στην τεμάχιση κάθε ολοκληρωμένου φαινομένου. Επίσης είναι συνδεδεμένος με την διαίρεση του 1 ( ενότητα ), με το 9, το αποτέλεσμα του οποίου είναι 0, ακολουθούμενο από την απεριόριστη επανάληψη του αριθμού 142857. Ο αριθμός αυτός με τα έξι ψηφία είναι ένας περιοδικός αριθμός υπό την έννοια ότι στον πολλαπλασιασμό του με 1,2,3,4,5,6, …κ.λ.π. δίνει σαν αποτέλεσμα μια κυκλική μετάθεση των συστατικών του αριθμών.

Στην θεωρία των αριθμών ο αριθμός αυτός έχει πάρα πολύ μελετηθεί και πράγματι έχει πολλές αξιοσημείωτες ιδιότητες. Παραδείγματος χάρη η ¨ψηφιακή ρίζα¨ ( ή το θεοσοφικό άθροισμα) αυτού του αριθμού είναι 9, γιατί 1+4+2+8+5+7=27, 2+7=9 ). Τα έξι ψηφία του περιοδικού αριθμού 142857 και οι 3 κορυφές του τριγώνου, συνδυάζονται σε εννέα σημεία τοποθετημένα σε έναν κύκλο. (47). Οι τρεις κορυφές του τριγώνου είναι φυσικά συνδεδεμένες με τα ψηφία 3, 6, και 9 (διότι αυτά δεν είναι παρόντα στον περιοδικό αριθμό 142857 ).

Υπάρχει ένα ¨εξωτερικό¨ σχήμα και ένα ¨εσωτερικό ¨ στο Εννεάγραμμα. Το εξωτερικό ( ο κύκλος ) αντιστοιχεί στην διαδοχική διάταξη 1,2,3,4, …9. Το εσωτερικό σχήμα χωρίζεται σε δύο διαφορετικά σχήματα : το “3 – 6 – 9” που συμβολίζει την δράση του Νόμου του Τρία και το “1 – 4 – 2 – 8 – 5 – 7 – 1” που συμβολίζει την δράση του Νόμου του Επτά. Τα δύο αυτά σχήματα έχουν έναν κοινό προσανατολισμό ο οποίος είναι επίσης σε συμφωνία με τον συνολικό προσανατολισμό του εξωτερικού σχήματος. Βέβαια υπάρχουν δύο ξεχωριστές δυνατές κατευθύνσεις, που αντιστοιχούν είτε στην καθοδική είτε στην ανοδική οκτάβα . Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο περιοδικός αριθμός 142857, που εκπροσωπεί τον Νόμο του Επτά, περιέχει μόνον έξι ψηφία .

Η αρχή της οκτάβας ταυτίζεται με την κορυφή του τριγώνου που είναι ο αριθμός 9. Έτσι ο Νόμος του Τρία είναι ενδογενώς και άμεσα συνδεδεμένος με κάθε εκδηλωμένο φαινόμενο. Ο αριθμός 9 είναι το μηδέν του δικού μας δεκαδικού συστήματος . Επομένως τοπολογικά αντίστοιχου με το κέντρο του κύκλου, πηγή όλων των εκδηλώσεων. Οι άλλες δύο κορυφές του τριγώνου ( 3 και 6) είναι τοποθετημένες στις ¨παύσεις¨ του Νόμου του Επτά, που εκπληρώνουν τον ρόλο των ¨σοκ ¨, αναγκαίων για την ανάπτυξη του δεδομένου φαινομένου. Σύμφωνα με τον Νόμο του Επτά οι ίδιες αυτές παύσεις αποτελούν την αρχή δύο καινούργιων οκτάβων, των οποίων οι νότες ¨εναρμονίζονται¨ στις δονήσεις με τις αντίστοιχες νότες της αρχικής οκτάβας ( μια ¨συμφωνία¨ αναγκαία για την ¨ροή¨ των ¨ρυθμών¨ και για την ροή των δονήσεων). Έτσι ένας ολοκληρωμένος περιοδικός κύκλος του Νόμου του Επτά απαιτεί τρεις διαφορετικές οκτάβες . Όταν αυτό λαμβάνεται υπ΄όψιν, τότε είναι δυνατόν να καταλάβουμε την φαινομενική ¨ανακρίβεια¨ η οποία συμβαίνει στις θέσεις 6 (μεταξύ 5 και 7 ) και όχι στην ¨λογική¨ τους θέση ( μεταξύ 8 και 9 ) δεύτερη παύση της οκτάβας . (48) Η ¨ανακρίβεια ¨ αυτή είναι κατά τον Γκουρτζίεφ «σύμφωνα με τον Νόμο ».

Μια κάποια ¨ασυμμετρία ¨ φαίνεται να υπάρχει μεταξύ των σημείων 3, 6 και 9, που συμβολίζουν τον Νόμο του Τρία . Τα σημεία 3 και 6 αντιπροσωπεύουν τις θέσεις ανταλλαγής με τα άλλα συστήματα, μια ανταλλαγή κατευθυνόμενη προς την ανάπτυξη της δομής του εν λόγο συστήματος . Το σημείο επαφής του με ένα σύστημα ίδιας φύσης είναι το 9 και το οποίο φανερώνει κίνηση, σχέση, άνοιγμα. Οπότε το 9 όταν ξεκινήσει μια καινούργια οκτάβα, μπορεί να αναδυθεί από τον κύκλο και να παίξει τον ρόλο ενός ¨σοκ¨ σε κάποιον άλλο κύκλο… οπότε ο κύκλος μεταμορφώνεται σε σπιράλ.

Η τοπολογική σύμπτωση μεταξύ ενός σημείου τρίτης (9) και ενός σημείου εβδόμης ( η αρχή της οκτάβας ) είναι αποκαλυπτικό για το νόημα του εννεαγράμματος . Αυτό κάνει δυνατό να μην πέσουμε στην παγίδα της τρις- υπόστασης όπως πολλοί φιλόσοφοι από τον Jacob Boehme ( 1575-1624 ) μέχρι τον Charles Sanders Pierce ( 1839-1914 ), οι οποίοι αναγκάστηκαν να αλλάξουν το σημείο της τρίτης σε σημείο τετάρτης, στην προσπάθεια τους να συνδέσουν το σημείο τρίτης με την εκδήλωση. Έτσι ο Boehme εισήγαγε μια μεσάζουσα αρχή (την ¨Σοφία¨ ) μεταξύ των τριών αρχών στον ορισμό του Νόμου του Τρία, και επτά ¨πηγές – πνεύματος¨ ή ¨ποιότητες¨ στον ορισμό του για τον Νόμο του Επτά. (49)

Οι τρεις πρώτες ¨ποιότητες¨ είναι κάτω από την κυριαρχία της πρώτης αρχής (του ¨Κρυπτόμενου Θεού¨) και οι υπόλοιπες τέσσερις είναι η εκδήλωση (του ¨Αποκαλυμμένου Θεού¨). Στο διάστημα μεταξύ των τριών πρώτων ποιοτήτων και των υπόλοιπων τεσσάρων υπάρχει η αρχή της ασυνέχειας ( ¨διάταγμα¨, ή ¨δημιουργική λέξη¨ ). Αλλά ο Boehme δεν μιλά για την ύπαρξη ενός δεύτερου σημείου ασυνέχειας στον Νόμο του Επτά . Η Σύγκριση του Εννεαγράμματος με το κεντρικό σύμβολο της ¨Αριθμολογίας¨ του Kirchev (16021680) είναι εξίσου πολύ επιμορφωτική.

Το σύμβολο αυτό διαιρεί επίσης τον κύκλο σε εννέα σημεία, αλλά η εσωτερική γραμμή κατασκευάζεται από τρία ξεχωριστά σχήματα τρία αλληλοσυνδεδεμένα τρίγωνα). Το σύμβολο του Kirchev είναι επομένως στατικό χωρίς κίνηση. Τέλος η παραλληλία μεταξύ του Εννεαγράμματος και του οράματος του Δάντη σχετικά με την δομή του θεϊκού κόσμου (η θεϊκή κωμωδία – ¨παράδεισος¨ Cauto XXVIII ) είναι πολύ αποκαλυπτική. Ο Δάντης βλέπει τον Θεό σαν ένα σημείο πολύ μεγάλης λαμπρότητας . Εννέα κύκλοι οργανωμένοι σε τρεις τριάδες που γυρνούν γύρω από αυτό το σημείο και η περιστροφή τους γίνεται γρηγορότερη όσο πλησιάζουν την πηγή. Η ταχύτητα περιστροφής ( felicity ) είναι ανάλογη προς την εγγύτητα δράσης της αλήθειας, δηλ. της πηγής.

Η ύπαρξη δύο αντίθετων κατευθύνσεων, ταυτισμένες η μία με τον υπέρ-αισθαντικό κόσμο και η άλλη με τον κόσμο των εκδηλώσεων, βρίσκονται και οι δύο στο δράμα του Δάντη. Οι εννέα σφαίρες που γυρίζουν γύρω από την γη έχουν ενεργοποιηθεί από την περιστροφική κίνηση της οποίας η ταχύτητα αυξάνει αναλογικά με την αντίστασή τους από την γη. Η μακρύτερη σφαίρα από την γη αντιστοιχεί με τον κοντινότερο κύκλο προς το σημείο – πηγής. Διάφοροι αναζητητές έχουν εξετάσει την σχέση μεταξύ του Εννεαγράμματος και άλλων παραδοσιακών συμβόλων, π.χ. ο ζωδιακός κύκλος (50), ή το Δέντρο της Ζωής της Καμπάλα (51). Ομοίως μία βαθιά σχέση μπορεί να υπάρξει ανάμεσα στο Εννεάγραμμα και στο εξάγραμμα του ¨Ι Ching ¨.

Σίγουρα υπάρχει ένας απεριόριστος αριθμός πιθανών ¨αναγνώσεων¨ του Εννεαγράμματος. Η ακρίβεια γίνεται εφικτή από την ύπαρξη ενός κοινού προσανατολισμού όλων αυτών των ερμηνειών. Σαν σύμβολο το Εννεάγραμμα δεν μπορεί να έχει ένα νόημα έσχατο και εξαντλητικό, αλλά δίνει νόημα σε κάθε φαινόμενο της ζωής και του σύμπαντος . Για να καταλάβουμε το Εννεάγραμμα πρέπει να το ζήσουμε, να το βιώσουμε με το σώμα, με την αίσθηση, με τα αισθήματα και την σκέψη. Οι ¨κινήσεις¨ και οι ιεροί χοροί, οι οποίοι αποτελούν ένα από τα πιο ουσιώδη μέρη της διδδασκαλίας του Γκουρτζίεφ, αποκαλύπτουν πολλές απόψεις του Εννεαγράμματος. Αυτές οι ¨κινήσεις¨ όπως και το ¨άκουσμα¨ της μουσικής του Γκουρτζίεφ (που έχει γραφτεί σε συνεργασία με τον Thomas de Hartman ) προκαλούν μια ζωτική, πρακτική και βιώσιμη προσέγγιση του Νόμου του Τρία και του Νόμου του Επτά, ακόμα και ¨ενσαρκώσεις¨ αυτών των δύο νόμων.

Ο «ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ» ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ

Όταν ο άνθρωπος δεν βρίσκεται σε κάποια ισορροπία της τριάδας του εαυτού του, τότε γίνεται λεία της αυτόματης λειτουργίας του Νόμου του Επτά. Η μη αρμονία των τριών του κέντρων (κινητικού, συγκινησιακού και διανοητικού) οδηγεί στην διάσπαση του εαυτού του: τα κέντρα αυτά δημιουργούν τρεις διαφορετικούς ανθρώπους σε διαρκή αντίθεση και των οποίων ο μοναδικός νόμος δράσης σχηματίζεται με ¨συνειρμούς¨ και οι οποίοι λίγο ή πολύ είναι μηχανικοί. Αυτά τα «τρία άτομα» βρίσκονται με την σειρά τους κάτω από επίδραση του Νόμου του Επτά και χωρίζονται σε μια λεγεώνα από πολλά ασυνεπή ¨Εγώ¨.

Ο Άνθρωπος είναι βουτηγμένος σε μία «υπνωτιστική κατάσταση» όπου τα πάντα «συμβαίνουν». Τυφλός προς το εξελικτικό ρεύμα, βλέπει την πραγματικότητα ανάποδα, τα πάνω – κάτω και λειτουργεί με «ταυτίσεις». Η Κατάσταση του να «Αυτό –εφησυχάζεται» είναι ο «εσωτερικός του κύριος» και υφίσταται ένα «μαράζωμα της ψυχής του» και μια ατροφία της Πίστης, της Ελπίδας και της Αγάπης. (52). Αρχίζει να «αμφισβητεί την ύπαρξη της Θεότητας», γράφει ο ίδιος ο Γκουρτζίεφ : «…και εξαιτίας κυρίως αυτών των αμφισβητήσεων, έχουν σχεδόν εξ΄ ολοκλήρου εξαφανίσει την κοινή τους παρουσία, την δυνατότητα ύπαρξης εκείνων των στοιχείων …των οποίων η ολότητα δημιουργεί σε αυτούς την ορμή, που ονομάζεται ¨ενστικτώδης αίσθηση¨ αυτών των κοσμικών αληθειών.» (53). Ο διαμελισμός του ανθρώπου οδηγεί αναπόφευκτα στον διαμελισμό της κοινωνίας.

Η ατομική ύπνωση οδηγεί στην μαζική ύπνωση, με αποκορύφωμα τον τρόμο του τρόμου – τον πόλεμο : « Πράγμα που σημαίνει ότι μερικά εκατομμύρια ανθρώπων προσπαθούν να καταστρέψουν μερικά άλλα εκατομμύρια άλλων κοιμισμένων ανθρώπων … Αυτό δεν θα το έκαναν αν βέβαια ήταν ξύπνιοι.» (54) Στην μηχανικότητα, ούτε η ελευθερία ούτε η υποχωρητικότητα μπορούν να υπάρξουν. Ο Άνθρωπος αν και υπόκειται σε χιλιάδες από μικρούς φόβους εντούτοις δεν είναι ικανός να δει τον εαυτό του και να νιώσει στην συνειδητότητα του την διαδικασία του δικού του θανάτου. (55). Αυτή η κατάσταση είναι εκείνη που έκανε τον Ashiata Shiemash, ένα κεντρικό πρόσωπο στις διηγήσεις του Βελζεβούλ προς τον εγγονό του, να την αποκαλεί:

¨Ο Τρόμος της Κατάστασης ¨. Έτσι η γη είναι ένας « …μάταια -από παλιά – υποφέρων πλανήτης . » (56). Η όλη αυτόματη λειτουργία του ανθρώπου ονομάζεται γενικά ¨συνειδητότητα¨. Η αιτία που αντιστοιχεί σ΄ αυτό είναι «ένστικτο – τερεμπελνικη». Η ψυχική μηχανικότητα, σύμφωνα με τον Γκουρτζίεφ, είναι η αιτία της διαδοχικής μεταφοράς των λειτουργιών από το συγκινησιακό και κινητικό κέντρο προς το διανοητικό. Το ¨αυτόματο¨ μέρος του κέντρου αυτού, ο νους, γίνεται το μοναδικό δοχείο της πραγματικότητας . Ο Νους ο οποίος σίγουρα είναι ένα παντοδύναμο μέσο για την προσαρμοστικότητα του ανθρώπου στο περιβάλλον του, αλλάζει από μέσον σε αυτοσκοπό και επιδρά σαν ένας παντοδύναμος τύραννος.

Έτσι λοιπόν ο Γκουρτζίεφ ξεχωρίζει την ¨διανοητική γνώση¨ από την ¨γνώση του είναι¨. Την ¨ λογική του γνωρίζω¨ από την ¨ λογική του καταλαβαίνω¨ (58). Η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ προσανατολίζεται προς την απελευθέρωση αυτού του, ¨κατά την φύση διπλού όντος¨, του ανθρώπου (59). Απελευθέρωση από την μηχανικότητα, απελευθέρωση από τις εξωτερικές επιρροές, …απελευθέρωση από αυτόν τον «πλούτο» ο οποίος δεν είναι τίποτα παραπάνω παρά το συνονθύλευμα των αυτόματων συνηθειών του. Εάν του πουν «να πεθάνει ως προς την συνηθισμένη του ζωή», αυτό δεν σημαίνει να αποτραβηχτεί από τον κόσμο. Ο δρόμος της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ ( ο ¨τέταρτος δρόμος¨ όντας διαφορετικός από τον δρόμο του φακίρη, του μοναχού και του γιόγκι ) είναι ο δρόμος του ανθρώπου εκείνου που είναι απόλυτα μέσα στην ζωή.

Το να «πεθάνει κανείς ως προς την συνηθισμένη ζωή» (60) σημαίνει απλώς να πεθάνει ως προς την δική του μηχανικότητα και σκλαβιά . «Να ξυπνήσει, να πεθάνει, να γεννηθεί» (61), σ΄ αυτήν εδώ την ζωή, είναι η τριάδα που απαρτίζει τον κύριο άξονα της διδασκαλίας του. Ο ίδιος διακρίνει τέσσερις διαφορετικές καταστάσεις συνειδητότητας, δυνατές για τον άνθρωπο : τον ύπνο, την κατάσταση της εγρήγορσης, την ¨αυτό-θύμηση¨, ή την ¨αυτό- συνειδητότητα¨ και την ¨αντικειμενική συνειδητότητα¨ (62). Από την πρώτη κατάσταση που πρέπει να αποκτήσουμε, δηλ. την ¨αυτό-συνειδητότητα¨ είναι εξ΄ αρχής παράλογο. Πώς είναι δυνατόν ένα σύστημα κάποιας πολυπλοκότητας (ο άνθρωπος ), να μπορεί να εξηγήσει κάποιο άλλο σύστημα, εξίσου πολύπλοκο ; Η κατάσταση αυτή απαιτεί ένα άνοιγμα, μια ανταλλαγή με συστήματα άλλης κλίμακας .Η ικανότητα για ανταλλαγή ονομάζεται ¨συνείδηση¨ κατά τον Γκουρτζίεφ.

Η ικανότητα αυτή υπήρχεστον άνθρωπο αλλά κατέληξε στα βάθη του ¨υποσυνείδητου του¨. Η δράση της ικανότητας αυτής είναι συνδεδεμένη με την ύπαρξη των δύο ¨ανώτερων κέντρων¨ ( Ανώτερο Συγκινησιακό κέντρο και Ανώτερο Διανοητικό κέντρο ), τα οποία είναι πλήρως ανεπτυγμένα στον άνθρωπο αλλά στις δύο πρώτες καταστάσεις συνειδητότητας δεν έχουν σχέση με τα τρία κανονικά κέντρα . Συμπερασματικά, μια λεπτή και σύνθετη αντιστροφή μεταξύ του συνειδητού και του υποσυνείδητου πρέπει να λάβει χώρα για να περάσουμε από το ποτάμι της ¨δημιουργίας¨ ( επιθυμιών ) στο ποτάμι της ¨εξέλιξης¨ ( μη – επιθυμιών ).

« Το υποσυνείδητο, γράφει ο Γκουρτζίεφ, θα πρέπει κατά την γνώμη μου να υπερτερεί στην κοινή παρουσία του ανθρώπου. » (63). « Ο ‘διαχωρισμός των υδάτων’ μπορεί τότε να εκπληρωθεί . » (64). Οι διαφορετικές αυτές καταστάσεις αντιστοιχούν με τις διαβαθμίσεις διανόησης και με τα επίπεδα του ¨είναι¨ … μια ιδέα που βρίσκεται συχνά στην διδασκαλία του Αγ. Ιωάννη του Σταυρού (15421591) με την οποία η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ έχει αρκετές αντιστοιχίες . Ο Γκουρτζίεφ δίνει μεγάλη σημασία στην ¨αυτό – παρατήρηση¨, στην ελευθερία από τους συνειρμούς, στην μη έκφραση δυσάρεστων συγκινήσεων, στην ανακάλυψη μιας ¨ενεργούς προσοχής ¨, της ¨συνειδητής προσπάθειας ¨ και της ¨ ηθελημένης ταλαιπωρίας ¨.

Η κατάσταση του ανθρώπου συνοψίζεται στον ¨μαρμάρινο πίνακα¨ που περιγράφεται στις ¨Διηγήσεις του Βελζεβούλ προς τον εγγονό του¨ : Η Πίστη στην Συνειδητότητα είναι Ελευθερία Η Πίστη στα Συναισθήματα είναι Αδυναμία Η Πίστη στο Σώμα είναι Ηλιθιότητα Η Αγάπη της Συνειδητότητας προκαλεί το Ίδιο Η Αγάπη των Συναισθημάτων προκαλεί το Αντίθετο Η Αγάπη του Σώματος σχετίζεται με τον τύπο και την πολικότητα Η Ελπίδα της Συνειδητότητας είναι Δύναμη Η Ελπίδα του Συναισθήματος είναι Σκλαβιά Η Ελπίδα του Σώματος είναι Αρρώστια .

Ο Γκουρτζίεφ μιλά για μια δυνατή κατάσταση άμεσης αντίληψης της πραγματικότητας και μιας συνειδητότητας όπου δεν υπάρχουν πια αντιφάσεις . Με την συνειδητότητα δεν υποφέρεις με το αντίθετο, είναι χαρά, χαρά μιας όλος διόλου διαφορετικής διάστασης (66). Εδώ είναι το κατώφλι της προφορικής διδασκαλίας που δεν μεταφράζεται στην κανονική γλώσσα . « Η άμεση μαρτυρία είναι τρομερά σπάνια και αναπόφευκτα αποσπασματική. » (67).

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ του ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ στην ΠΑΡΟΔΟ του ΧΡΟΝΟΥ

Η κοινωνία της εποχής του, έβλεπε τον Γκουρτζίεφ σαν κάποιο ¨αφυπνιστή¨ ακατανόητο… Η προσωπική του διαδρομή μοιάζει με εκείνη του Shaw’s του Tabriz (1186-1247). Ο Γκουρτζίεφ περιγράφει την προσωπική του πνευματική διαδρομή στο βιβλίο του : ¨Συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους ¨.

Αλλά το πραγματικό του πρόσωπο μπορεί να φανεί βαθμιαία μόνον από την διδασκαλία του στην πάροδο του χρόνου. Η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ υπόκειται αναγκαστικά στον Νόμο του Τρία και τον Νόμο του Επτά . Ο Τέταρτος Δρόμος διαφέρει από τους παλιούς και τους καινούργιους δρόμους από το γεγονός ότι δεν είναι ποτέ ένας μόνιμος δρόμος . Δεν έχει καθορισμένα σχήματα και δεν υπάρχουν θεσμοί συνδεδεμένοι με αυτόν. « Εμφανίζεται και εξαφανίζεται από μόνος του ελεγχόμενος από κάποιους ιδιαίτερους νόμους δικούς του. » (68) Το 1922, ο ίδιος ο Γκουρτζίεφ ίδρυσε στο Avon το Ινστιτούτο του για την Αρμονική Ανάπτυξη του Ανθρώπου το οποίο ήταν μια πραγματική ¨Σχολή¨ κατά την αρχαία έννοια της λέξης .

Αλλά στα 1933, ο Γκουρτζίεφ διέλυσε το Ινστιτούτο και η διδασκαλία του πήρε άλλες μορφές . Αν είχε κρυσταλλωθεί σε μία μόνιμη μορφή, θα είχε γίνει ένα κλειστό δόγμα και θα υπόκειντο στην παρακμή με τον χρόνο. Αυτό εξηγεί την φαινομενικά παράξενη δήλωση του Γκουρτζίεφ : « Στον τέταρτο δρόμο δεν υπάρχει ένας δάσκαλος. Όποιος είναι παλαιότερος, αυτός είναι ο δάσκαλος .» (69) Για τον Γκουρτζίεφ ¨δάσκαλος ¨ σημαίνει πραγματικά ¨εκπαιδευτής ¨. « Υπάρχει μόνο αυτό – μύηση … κάποιος μπορεί να δείξει και να κατευθύνει, αλλά δεν μπορεί να μυήσει … » (70). Η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ συνεχίζει να είναι ζωντανή, θα μπορούσε να πει κανείς ότι εξελίσσεται με τον χρόνο σύμφωνα με τις δικές της εσωτερικές δυναμικές .

Ένα ανοιχτό σύστημα που μπορεί να αφομοιώσει καινούργια στοιχεία και από την επιστήμη και από την ζωή. Η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ δεν είναι δόγμα αλλά μάλλον ένας τρόπος του να είσαι παρόν στον κόσμο. Επειδή κουβαλά μαζί της ένα τεράστιο δυναμικό ζωής και μεταμόρφωσης, είναι δυνατόν να το δει κανείς επιπόλαια σαν μια ¨απειλή¨, επειδή ζητά από εμάς να περάσουμε από μια κατάσταση περιστροφής ( επανάληψης ) σε μια κατάσταση διαρκούς προβληματισμού. Σαν μια πειθαρχεία προσαρμοσμένη στην ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.

Η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ απαιτεί μόνον μία πραγματική θυσία : να θυσιάσουμε τα ¨δεσμά¨ της μηχανικότητας και της διασπαστικότητας μας . Η διδασκαλία, με πολύ αγάπη και συμπάθεια, μας ζητά να κάνουμε την προσπάθεια του να ξυπνήσουμε προς την αναζήτηση του εαυτού μας όπως θα το έλεγε ο Rene Daumal στο ¨ Ανάλογο Όρος ¨. Η διδασκαλία αυτή σαν μια γέφυρα μεταξύ επιστήμης και παράδοσης, δημιουργημένη σύμφωνα με την λογική του κόσμου, προσφέρει μια σφαιρική εικόνα της Πραγματικότητας στην οποία ο άνθρωπος μπορεί τουλάχιστον να ξαναβρεί την θέση του .

(1) Απόψεις από τον πραγματικό κόσμο

(2) Αποσπάσματα από κείμενα του Γκουρτζίεφ

(3) Όλα και τα Πάντα: Ιστορίες του Βελζεβούλ στον εγγονό του.

(4) Αποσπάσματα από κείμενα του Γκουρτζίεφ

(5) Idèes forces

(6) Ervin Laszlo, Systèmisme. Pergamouss Press 1981.

(7-8-9) Αποσπάσματα

(10-11-12-13-14) Αποσπάσματα από κείμενα του Γκουρτζίεφ.

(15-16-17-18-19) Αποσπάσματα από κείμενα του Γκουρτζίεφ

(20-21-22-23) Αποσπάσματα από κείμενα του Γκουρτζίεφ

(24) Αποσπάσματα

(25) Όλα και τα Πάντα: Ιστορίες του Βελζεβούλ στον εγγονό του.