”Παρατηρώ, φίλε μου Βρούτε, πως, μολονότι εμείς οι άνθρωποι, εκτός απο σώμα, διαθέτουμε και ψυχή, για τη φροντίδα και τη διατήρηση του σώματος επινοήσαμε μια τέχνη, η οποία μάλιστα, λόγω της χρησιμότητάς της, τιμάται ως εύρημα των αθανάτων θεών, ενώ αντιθέτως, μέχρι να ανακαλύψουμε την τέχνη που θεραπεύει την ψυχή δεν νιώθαμε και τόσα έντονα την έλλειψή της. Κι όταν επιτέλους μάθαμε ότι η τέχνη αυτή υπάρχει, όχι μόνο δεν τη μελετήσαμε σε βάθος, αλλά λίγοι από εμάς την υποδέχτηκαν καλοπροαίρετα- για να μην πω ότι οι περισσότεροι την αντιμετώπισαν με καχυποψία κ φθόνο”
Τον Φεβρουάριο του 45 π.Χ ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων, χάνει την κόρη του Τυλλία και πέφτει σε βαριά κατάθλιψη. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, απομονωμένος στην έπαυλή του στο Τούσκουλο αρχίζει να συγγράφει τις “Τουσκουλανές Διατριβές”, μια φιλοσοφική πραγματεία για τις προυποθέσεις της ευτυχίας. Η πρώτη διατριβή είναι αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στο θάνατο ενώ η τρίτη είναι αφιερωμένη στο θέμα της θλίψης. Το κεντρικό ερώτημα της τρίτης τουσκουλανής διατριβής είναι το αν ο σοφός μπορεί να υποφέρει από “aegritudo” δηλαδή από λύπη. Η απόδοση στα ελληνικά της λέξης αυτής σπαζοκεφαλιάζει εδώ και χρόνια τους φιλολόγους. Μιας και δεν είμαι ένας απο αυτούς, παραχωρώ στον εαυτό μου την πολυτέλεια να ταχθεί με το μέρος των ειδικών που αν και δειλά μεταφράζουν τη λέξη aegritudo ως ” κατάθλιψη”. Τα χωρία του Κικέρωνος στα οποία περιγράφει τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι συγκλονιστικά καθώς δεν διαφέρουν στο ελάχιστο από τα κείμενα εκλαικευμένης ιατρικής που διαβάζουμε σήμερα στον Τύπο για το θέμα.
Advertisment
Φαίνεται πως πρώτοι οι Έλληνες και στη συνέχεια οι Λατίνοι, αντιμετώπισαν το θέμα της κατάθλιψης ως μια κατάσταση του πνεύματος από την οποία ξεφεύγει κανείς δύσκολα αλλά μπορούσε να γίνει εφικτό μόλις κινητοποιούσε τις πνευματικές δυνάμεις του, στις οποίες τόσο οι Έλληνες όσο και οι Λατίνοι, ως γνωστόν, είχαν τεράστια πίστη.
Χίλια χρόνια αργότερα, γύρω στο 980 μ.Χ , στη μακρινή Περσία, στην επαρχία Μπουχάρα, γεννιέται ο άνθρωπος ο οποίος έμελλε να ονομαστεί “Ο Πρίγκηπας των Ιατρών”. O Ibn Sina γνωστότερος σε όλους μας ως Avicenna αφου μελέτησε πρώτα τα συγγράμματα των προκατόχων του Ελλήνων και Λατίνων αλλά και των συγχρόνων του Αράβων ιατρών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ”φάρμακο τη λύπης” μπορούσε να βρεθεί και στην τροφή. Ο Αβικέννα ήταν μια bigger than life μορφή. Ένας homo universalis πριν η Δύση να συλλάβει καν την έννοια του “καθολικού ανθρώπου”, ένας ανθρωπιστής πριν να διατυπωθεί η έννοια του ανθρωπισμού, ένας ορθολογιστής και σκεπτικιστής πριν το ρεύμα του σκεπτικισμού να πάρει σάρκα και οστά στη Δύση. Η βαθιά του αγάπη για τον άνθρωπο και η φιλοπερίεργη φύση του, τον παρακίνησαν να ταξιδέψει για να γνωρίσει από κοντά τα ανθρώπινα η μελέτη των οποίων του απέδοσε μια μοναδική υστεροφημία και βέβαια τον τίτλο του “Πρίγκηπα των Ιατρών.
Μία από τις πιο γνωστές του πραγματείες είναι το De viribus cordis, “Περί των Δυνάμεων της Καρδιάς” στο οποίο περιγράφει μια μέθοδο θεραπείας της μελαγχολίας μέσω της φροντίδος του “πνεύματος”. Για το λόγο αυτό προτείνει την ενίσχυση του πνεύματος με μια σειρά από καρδιοτονωτικές τροφές.
Advertisment
Αυτές οι τροφές της καρδιάς που τονώνουν το πνεύμα κ διώχνουν μακριά τη μελαγχολία αποτελούν και τα βασικά στοιχεία της κουζίνας της Μέσης Ανατολής: μπαχαρικά, ροδόνερο, ρόδια, φλούδα από λεμόνι, κρόκοι αυγού, σαφράν, σανδαλόξυλο και κρασί. Αυτά είναι τα βασικά συστατικά για το φάρμακο της λύπης.
Δεν χρειάζεται ίσως να πω, πως η επίδραση της διδασκαλίας του Αβικέννα είναι καταλυτική και πως σύντομα όλα τα μαγειρικά βιβλία της Δύσης εναρμονίζονται με τη διδασκαλία του. Όλοι αναζητούν στην κουζίνα της Μέσης Ανατολής το μυστικό της ευτυχίας και τη μακροζωίας. Η κουζίνα της Περσίας, γίνεται συνώνυμη της ευεξίας, της χαράς της ζωής, του ανέμελου έρωτα που νικάει κατά κράτος τα γηρατειά!
Με την πάροδο των αιώνων και το μετασχηματισμό της Αλχημείας σε Επιστήμη αλλά και την ίδια την πρόοδο των Επιστημών, οι διδασκαλίες του Αβικέννα, όπως είναι φυσικό ξεχνιούνται. Η κουζίνα της Ευρώπης με την εγκατάσταση των Ιταλών μαγείρων στα υπόγεια των Βερσαλλιών, κάτω από τη μπαγκέτα του Λα Βαρέν παίρνει άλλο δρόμο κ η εικόνα του μάγειρα-αλχημιστή ξεχνιέται οριστικώς.
Στα 1858 όμως, o Άγγλος, ο Edward Fitzgerald εκδίδει για πρώτη φορα μεταφρασμένα στα Αγγλικά τα τετράστιχα του Πέρση ποιητή Ομάρ Καγιάμ. Η πρώτη έκδοση των “Ρουμπαγιάτ” ήταν μια εκδοτική αποτυχία που σύντομα όμως μετετράπη σε τεράστια επιτυχία τόσο εκδοτική όσο και καλλιτεχνική. Έτσι, η Ευρώπη αρχικά και η Αμερική στη συνέχεια, γνώρισαν το μαγικό και αισθησιακό πολιτιστικό terroir της Περσίας.
Πώς μπορεί να περιγράψει κανείς την ποίηση του Πέρση, σκεπτικιστή αστρονόμου, μαθηματικού κ ποιητή Ομάρ Καγιάμ;
Στέκει η καρδιά μου κ απορεί. Δεν ξέρει πού να γύρει
Προς τη Ταβέρνα ή στο Τζαμί; Κοράνι ή ποτήρι;
Μα είναι θαρρώ καλύτερα να κάθεται κανένας
Γέρος στο καπηλειό παρά τρελλός στο μοναστήρι.
Είναι νομίζω φανερό ότι ο Ομάρ Καγιάμ δεν ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος της εποχής του. Αμφισβήτησε τις θρησκείες και το Ιερατείο και αν κ Αστρονόμος ο ίδιος κατέληξε όπως και ο Αβικέννα, νωρίτερα από αυτόν ότι η Αστρολογία ήταν μία απάτη και επιδόθηκε με πάθος στο να μελετήσει την Επιστήμη του και να απομυζήσει και την τελευταία σταγόνα ζωής και την τελευταία σταγόνα κρασιού, εντοπίζοντας με μια χαρακτηριστική μελαγχολία κι αυτός, το σύντομο πέρασμά μας από τη ζωή.
Είν’ η Ζωή παράξενο που φεύγει καραβάνι
Που της θερίζει τη χαρά της Μοίρας το δρεπάνι.
Πες μου, γιατί να θλίβεστε κ συλλογιέστε τ’αύριο;
Κέρνα μας, κέρνα κεραστή, κι η Νύχτα μας προκάνει
Χάρις στον Ομάρ Καγιάμ και τις αστρονομικές του μετρήσεις, το περσικό Νέο Έτος, το Nowruz εορτάζεται σήμερα, την πρώτη μέρα της Άνοιξης. Τη μέρα κατά την οποία οι Πέρσες ανάβουν φωτιές γύρω από τις οποίες χορεύουν τραγουδώντας το πέρασμα του μελαγχολικού χειμώνα: “Sorkhee-eh tow az man, zardee-eh man az tow! “
“Φωτιά! Δώσε μου το κόκκινό σου χρώμα, παίρνοντας από το δέρμα μου την ασπράδα του χειμώνα!”
Και βέβαια το νέο έτος εορτάζεται με φαγητά που φυσικά περιέχουν κ τα “καρδιοτονωτικά υλικά” του Avicenna.
Η μετάφραση των Ρουμπαγιάτ έκανε την Περσία μόδα κι έτσι η κουζίνα της κατέκτησε για δεύτερη φορά τη Δυτική Ευρώπη, μάλιστα δύο απο τα περσικά εστιατόρια που υπάρχουν στο Παρίσι ως τις μέρες μας, χρονολογούνται από εκείνη την εποχή.
Το αν οι καρδιοτονωτικές τροφές του Αβικέννα νικούν τη μελαγχολία είναι μια ερώτηση που σήμερα μπορούμε να απαντήσουμε με σιγουριά. Ο σκεπτικιστής μέσα μου νικάει το μύθο του μάγειρα-αλχημιστή, ιατρού των σωμάτων και των “ψυχών” χωρίς να καταφέρνει όμως να διώξει την επίγευση της μαγείας που αφήνει η γλυκειά αυτή σκέψη.
Άλλως τε και ο Καγιάμ αν κ ο ίδιος σκεπτιστής, λέγεται πως πέθανε στην πολυθρόνα του διαβάζοντας μέχρι την τελευταία στιγμή τα συγγράμματα του Αβικέννα…
Τί να έψαχνε να βρει άραγε;
Κάμε όπως κάνουν οι σοφοί κ μην πολυπλανάσαι
Παράτησε τις προσευχές κ τις νηστείες σπάσε
Και πρόσεχε, Ομάρ Καγιάμ, έργα σωστά να κάμεις
Μέθα, και πήγαινε μακριά, καλός μονάχα να’σαι!
*Το Μυστικό του Σουλτάνου*
Σούπα απο χυμό ροδιού.
(για 8 άτομα, εφόσον σερβίρεται ως πρώτο πιάτο, για 4 εφόσον σερβίρεται ως κύριο)
500 γρ. κιμά απο άπαχο αρνί
2 φλυτζάνια χυμό ροδιού
1,5 φλυτζάνι ζωμό κρέατος
Μισό κουτ. τσαγιού γαρύφαλλο σκόνη
Μισό κουτ.τσαγ. φρεσκοαλεσμένο πιπέρι
Μισό κουτ.τσαγιού τουρμέρικ (κουρκουμάς)
1 κουτ.τσαγιού αλάτι
1 φλυζάνι ψιλοκομμένος μαιντανός
1 κουτ.σούπας ψιλοκομμένα φύλλα μέντας
1 μέτριο κρεμμύδι ψιλοκομμένο
4 κουτ.σούπας λάδι
Ανακατέψτε καλά τον κιμά με το αλάτι, το πιπέρι, το γαρύφαλλο και το τουρμέρικ και δουλέψτε το με τα χέρια σας. Πλάστε τον κιμά σε μικρούς, σφιχτούς κεφτέδες.
Σε ένα βαρύ τηγάνι, ζεστάνετε το λάδι και σωτάρετε ελαφρά το κρεμμύδι, το μαιντανό και τη μέντα.
Προσθέστε τους κεφτέδες και τους αφήνουμε μέχρι να πάρουν ένα καλό χρώμα, ανακατεύοντας τους προσεκτικά.
Προσθέστε το χυμό ροδιού και στη συνέχεια το ζωμό του κρέατος, σκεπάστε το τηγάνι και σιγοβράστε για μισή ώρα.
Σερβίρεται ζεστό.
1. Με τον τίτλο ” Το φάρμακο της λύπης” εξεδόθη σχετικά πρόσφατα από τις εκδόσεις “Ωκεανίδα”, η τρίτη τουσκουλανή διατριβή του Κικέρωνος σε μετάφραση της Όλγα Παπακώστα . Δεν τη θεωρώ ιδαιτέρως πετυχημένη έκδοση.
2. Η μετάφραση των “Ρουμπαγιάτ” είναι του Πάνου Γνευτού, από τις εκδόσεις ” Ερατώ”.
Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά σχεδόν σ’αυτή τη μορφή τον Μάρτιο του 2006.
* Άλμπρεχτ Ντύρερ, Μελαγχολία
