Το κλειδί για να διατηρήσουμε το μυαλό μας ακμαίο σε βαθιά γεράματα κρύβεται σε απλές και ανέξοδες δραστηριότητες όπως το διάβασμα εφημερίδας, το σκάκι και το γράψιμο επιστολών υποστηρίζει ο Δρ Κωνσταντίνος Αρφανάκης αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Βιοϊατρικής Τεχνολογικό Ινστιτούτο Ιλλινόις (ΙΙΤ), Ερευνητικό Κέντρο Νόσου Αλτζχάιμερ Πανεπιστήμιο και Ιατρικό Κέντρο Rush.
κ. Αρφανάκη μπορείτε να μας περιγράψετε την πρόσφατη έρευνά σας και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξατε;
Advertisment
Ο σκοπός της έρευνάς μας ήταν να μελετήσουμε τη σχέση μεταξύ του βαθμού ενασχόλησης με δραστηριότητες που απαιτούν επεξεργασία πληροφοριών από τον εγκέφαλο με τα δομικά χαρακτηριστικά του εγκεφάλου σε μικροσκοπικό επίπεδο, σε ηλικιωμένους χωρίς άνοια. Πιο συγκεκριμένα, μελετήσαμε τη σχέση μεταξύ της συχνότητας με την οποία ηλικιωμένοι διαβάζουν εφημερίδες, βιβλία, περιοδικά, επισκέπτονται την βιβλιοθήκη, πηγαίνουν στο θέατρο, παίζουν παιχνίδια όπως σκάκι και ντάμα, με τη δομική ακεραιότητα της λευκής ουσίας του εγκεφάλου (η οποία περιέχει τις συνδέσεις του εγκεφάλου).
Με ποιο τρόπο ελέγξατε την λευκή ουσία του εγκεφάλου;
Στην έρευνα συμμετείχαν 152 ηλικιωμένοι μέσου όρου ηλικίας 81 ετών, οι οποίοι υπεβλήθησαν σε μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Η συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιήσαμε μετρά τη διάχυση μορίων νερού (το νερό είναι βασικό συστατικό των ιστών του σώματος και του εγκεφάλου) προς διάφορες κατευθύνσεις. Στη λευκή ουσία, οι συνδέσεις του εγκεφάλου μπορούν να παρομοιαστούν με δέσμες καλωδίων. Αν φανταστούμε νερό να διαχέεται γύρω από αυτές τις δέσμες καλωδίων καταλαβαίνουμε ότι διάχυση θα συμβαίνει κυρίως παράλληλα στα καλώδια. Στις μεγάλες ηλικίες, η πυκνότητα των καλωδίων και η ποιότητα των τοιχωμάτων των καλωδίων ελαττώνονται με αποτέλεσμα η διάχυση κάθετα σε αυτά να αυξάνεται (σε σύγκριση με την διάχυση του νερού παράλληλα σε αυτά που θεωρείται φυσιολογική). Συνεπώς, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μετρήσεις της διάχυσης νερού στη λευκή ουσία για να πάρουμε πληροφορίες για τη δομική ακεραιότητα των συνδέσεων του εγκεφάλου σε μικροσκοπικό επίπεδο. Είναι γνωστό ότι μετά από τα πρώτα 30-40 χρόνια ζωής η δομική ακεραιότητα στη λευκή ουσία ελαττώνεται με το χρόνο. Τα αποτελέσματα της έρευνας μας έδειξαν ότι ηλικιωμένοι με συχνότερη συμμετοχή στις προαναφερθείσες δραστηριότητες είχαν υψηλότερη δομική ακεραιότητα σε συγκεκριμένες περιοχές της λευκής ουσίας που είναι σημαντικές για τις νοητικές ικανότητες του εγκεφάλου.
Advertisment
Τι συμβουλεύετε όσους επιθυμούν να διατηρήσουν τον εγκέφαλό τους ακμαίο και να αποφύγουν την άνοια;
Η θεωρία του «χρησιμοποίησέ το για να μην το χάσεις» (use it or lose it) έχει μελετηθεί αρκετά, και έχει αποδειχθεί ότι η συχνή ενασχόληση με δραστηριότητες που απαιτούν επεξεργασία πληροφοριών έχει θετική επιρροή στις νοητικές ικανότητες των ηλικιωμένων χωρίς άνοια, καθώς επίσης ελαττώνει την πιθανότητα άνοιας στο μέλλον. Η δικιά μας έρευνα προσπάθησε να εξηγήσει αυτές τις σχέσεις διερευνώντας τι είναι διαφορετικό στον εγκέφαλο όταν η συχνότητα συμμετοχής στις προαναφερθείσες δραστηριότητες είναι υψηλή. Συνεπώς, από τη δικιά μας αλλά και τις προηγούμενες ερευνητικές προσπάθειες συνεπάγεται ότι συχνή εξάσκηση του εγκεφάλου έχει θετικές συνέπειες στον εγκέφαλο και τις νοητικές ικανότητες.
Με ποιες δραστηριότητες μας συμβουλεύετε να ασχοληθούμε;
Οι προαναφερθείσες δραστηριότητες δεν είναι απαραίτητα οι μόνες που μπορούν να βοηθήσουν. Για παράδειγμα, τα παζλ, το Sudoku, το να μάθει κανείς μια ξένη γλώσσα μπορεί επίσης να βοηθούν, όμως δεν περιελήφθησαν στην ερευνά μας και δεν μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα για αυτές. Επίσης, άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι η συχνή άσκηση του σώματος και η συχνή κοινωνική συναναστροφή μπορούν να συνεισφέρουν στην υγεία του εγκεφάλου και τη διατήρηση των νοητικών ικανοτήτων.
Τι γνώμη έχετε για τα διάφορα ηλεκτρονικά gadgets που προσφέρουν δυνατότητες εξάσκησης του μυαλού;
Δεν μελετήσαμε τις συνέπειες των διαφόρων gadgets, αλλά υποθέτω ότι θα έχουν παρόμοια αποτελέσματα.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη μελέτη του εγκεφάλου και των τρόπων που μπορεί να αποτραπεί η άνοια;
Ο εγκέφαλος είναι ίσως το πιο άγνωστο και πιο μυστηριώδες μέρος του σώματός μας. Γνωρίζουμε πολύ λιγότερα για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος, και πολύ περισσότερα για το πώς λειτουργούν η καρδιά, τα νεφρά κ.λ.π. Επίσης οι δυνατότητες που προσφέρει η μαγνητική τομογραφία στη μελέτη του εγκεφάλου είναι μοναδικές. Ως αποτέλεσμα η μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου είναι κάτι που αγάπησα από τα φοιτητικά μου χρόνια. Η εφαρμογή των παραπάνω στην διάγνωση των συνθηκών που οδηγούν σε άνοια και των τρόπων με τους οποίους μπορεί να αποτραπεί η άνοια, είναι από τα πιο σημαντικά ερευνητικά θέματα στις μέρες μας. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι ζουν όλο και περισσότερο, οι πιθανότητες για άνοια αυξάνονται με την ηλικία, και συνεπώς αυξάνεται δραματικά ο αριθμός τον ατόμων με άνοια, με τεράστιες επιπτώσεις στην κοινωνία αλλά και την οικονομία. Η παγκόσμια έκθεση για το Αλτζχάιμερ, για παράδειγμα, αναφέρει ότι το 2010, 36 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν με άνοια παγκοσμίως και αυτό το νούμερο αναμένεται να αυξηθεί σε 66 εκατομμύρια μέχρι το 2030 και σε 115 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Αν σκεφτεί κανείς τα τρομερά συμπτώματα της άνοιας από τη μία, και το κόστος για την οικογένεια και το σύστημα υγείας μιας χώρας από την άλλη, καταλαβαίνει ότι η ανάγκη για εξεύρεση διαγνωστικής μεθόδου και θεραπείας είναι επιτακτική.
Από ποια ηλικία και έπειτα πιστεύετε ότι πρέπει να ενδιαφερθούμε περισσότερο για την εξάσκησή του;
Η δικιά μας έρευνα επικεντρώθηκε σε άτομα 60 ετών και άνω (με μέσο όρο ηλικίας τα 81 έτη). Υπάρχουν όμως έρευνες που δεν μελέτησαν μεν τον εγκέφαλο, αλλά έδειξαν ότι συχνή εξάσκηση του εγκεφάλου σε ηλικίες μικρότερες των 60 ετών είχαν ως αποτέλεσμα τη διατήρηση των νοητικών ικανοτήτων στις μεγαλύτερες ηλικίες. Συνεπώς πρέπει από νωρίς να ενδιαφερθούμε για την υγεία του εγκεφάλου μας και τις συνέπειες που μπορεί να έχει ο τρόπος ζωής μας στις νοητικές μας ικανότητες.
Υπάρχει τρόπος να εξετάσει κάποιος αν ο εγκέφαλός του είναι νέος;
Η μαγνητική τομογραφία μας δίνει τη δυνατότητα να κοιτάξουμε μέσα στον εγκέφαλο. Υπάρχουν χαρακτηριστικά του εγκεφάλου που με το χρόνο αλλάζουν σημαντικά και είναι σχετικά εύκολο να ξεχωρίσουμε τον εγκέφαλο ενός υγιούς 20-χρονου από αυτόν ενός υγιούς 60-χρονου. Στις μεγάλες ηλικίες όμως υπάρχουν αρκετές παρεκκλίσεις που δεν επιτρέπουν ακριβή διαχωρισμό.
Εσείς έχετε αλλάξει κάτι στις συνήθειές σας μετά την τελευταία σας έρευνα;
Η δουλειά μας είναι τέτοια που διαρκώς λύνουμε κάποιου είδους παζλ… είτε έχει να κάνει με τις διαδικασίες συλλογής των δεδομένων για την έρευνά μας, είτε με τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων μας σε επιστημονικά περιοδικά, είτε με την υποβολή αιτήσεων για οικονομική υποστήριξη του ερευνητικού μας προγράμματος. Οπότε ήδη κάνουμε αρκετά που απαιτούν επεξεργασία πληροφοριών από τον εγκέφαλο. Αυτό που προσωπικά προσπαθώ να αλλάξω είναι το πόσο γυμνάζομαι, πράγμα που δεν είναι εύκολο λόγω φόρτου εργασίας, αλλά άκρως απαραίτητο σύμφωνα με έρευνες των συνεργατών μου.
Τι ερευνάτε αυτό τον καιρό στο εργαστήριο σας;
Τα τελευταία χρόνια η έρευνα στο εργαστήριό μου έχει επικεντρωθεί στην έγκαιρη διάγνωση αλλαγών στον εγκέφαλο που σχετίζονται με το Αλτσχάιμερ, την μελέτη παραμέτρων που μπορεί να έχουν προστατευτικό ρόλο κατά της γήρανσης του εγκεφάλου, καθώς επίσης και την χαρτογράφηση του εγκεφάλου.
