Κανένα σύστημα, καμιά κυβέρνηση, κανένα μαγικό ραβδί ή φίλτρο δεν μπορεί να μας ελευθερώσει ή να μας προσφέρει αυτά που θέλουμε, αν εμείς δεν ξεκλειδώσουμε μέσα μας τη γνώση που ενεργοποιεί την έμφυτη δύναμή μας. Η μεγαλύτερη πλάνη των ανθρώπων σ’ αυτό τον πλανήτη είναι η αντίληψη πως η μοίρα τους ορίζεται από δυνάμεις εξωτερικές από αυτούς.
Μια ανέκφραστη έννοια
Αναζητώ μια λέξη που να προσδιορίζει μια πολύ βασική έννοια. Την ικανότητα των ανθρώπων να είναι αιτία πάνω σε πράγματα και καταστάσεις, πάνω στο σώμα τους και τα συναισθήματά τους, στον παρορμητισμό και τις αδυναμίες τους, στη ζωή και τον κόσμο, στο χώρο και το χρόνο. Υποθέτω πως η πρόταση αυτή από μόνη της ξενίζει. Δε χρησιμοποιούμε σχεδόν ποτέ τη λέξη αιτία με τέτοια συμφραζόμενα.
Advertisment
Στον πολιτισμό μας, η έννοια της αιτίας είναι συνυφασμένη με αρνητικά αποτελέσματα και χρησιμοποιείται συνήθως με αρνητική χροιά: Η αιτία του πολέμου, της δυστυχίας, του κακού. Στη φιλοσοφία χρησιμοποιούμε τη λέξη αίτιο, η οποία δεν έχει μεν αρνητική χροιά, αλλά δε χαρακτηρίζει ανθρώπους. Πώς λοιπόν θα χαρακτηρίζαμε έναν άνθρωπο που επεμβαίνει στις καταστάσεις και τις κατευθύνει; Πώς θα χαρακτηρίζαμε εκείνον που αρνείται να υποταχθεί στη μοίρα του, αλλά επιδιώκει να την επηρεάζει; Υπάρχει λέξη; Διότι η έννοια σίγουρα υπάρχει.
Ψάχνω στο λεξικό. “Αιτιώδης: που χαρακτηρίζεται από αιτιότητα, αιτιακός. Αιτιότητα: η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην αιτία και στο αποτέλεσμά της”. Δυστυχώς, η λέξη αυτή δε μας κάνει. Ούτε καταφέρνω να βρω κάποια πιο κατάλληλη. Δεν υπάρχει λέξη με αυτό τον ορισμό:
“που χαρακτηρίζεται από την πρόθεση και την ικανότητα να λειτουργεί ως αίτιο”.
Advertisment
Τι απέγινε η έννοια που εκφράζει την πιο βασική μας ικανότητα; Πώς και δεν εκφράστηκε ποτέ με μια λέξη, μένοντας ξεχασμένη στους αιώνες πέρα από το δημιουργημένο κόσμο, αθέατη πίσω από τους θεούς και τη μοίρα;
Ο άνθρωπος ως αιτία
Όταν ήμασταν παιδιά, η μητέρα μας μάλλον δε μας είπε ποτέ να είμαστε αιτία στο σχολείο ή στις παρέες μας, στο σώμα μας ή στη ζωή μας. Ίσως προσπαθούσε να είναι εκείνη αιτία επάνω μας, ιδιαίτερα στο σώμα μας. Επιμένοντας να τρώμε παρά τη θέλησή μας ή να πηγαίνουμε για ύπνο όταν δε θέλαμε. Πόσοι από εμάς μπορούσαμε να περπατάμε ξυπόλυτοι χωρίς απειλές ότι θα αρρωστήσουμε; Ή να τρώμε παγωτό το χειμώνα; Έτσι διδαχθήκαμε ότι κάποιος άλλος είναι αιτία επάνω μας ή υπεύθυνος για μας.
Και το έργο ήρθε να ολοκληρώσει η σχολική εκπαίδευση και η ζωή, που μας γέμισαν με αβεβαιότητα σχετικά με την ικανότητά μας να δημιουργούμε αυτό που θέλουμε, κάνοντάς μας ευάλωτους απέναντι στο άγνωστο, υποταγμένους σε ανθρώπινους ή φυσικούς νόμους που δεν μπορούμε να ελέγξουμε.
Δεν μπορούμε να είμαστε αιτία πάνω σε κάτι για το οποίο δεν αισθανόμαστε υπεύθυνοι σε κάποιο βαθμό. Υπευθυνότητα είναι η αναγνώριση ότι κάτι μας αφορά, ότι είναι δουλειά μας και εξαρτάται από εμάς. Αναγνώριση που μας οδηγεί σε συγκεκριμένες ενέργειες ή τρόπους συμπεριφοράς. Όταν αποποιούμαστε κάθε σχέση με κάτι είναι αδύνατον να το επηρεάσουμε. Όταν απλώς προσπαθούμε να το απωθήσουμε ή να προσποιηθούμε πως δεν υπάρχει, αναπόφευκτα θα γίνουμε το αποτέλεσμά του. Αν κατηγορούμε κάτι, θα γίνουμε το αποτέλεσμά του. Ο λόγος είναι πολύ απλός: Αν κάτι άλλο ευθύνεται για μια κατάσταση, τότε εκείνο είναι αιτία και εμείς, αναγκαστικά, αποτέλεσμα.
Αυτό έχει αρχίσει να γίνεται θολά αντιληπτό από αρκετούς ανθρώπους, σ’ αυτή τη νέα εποχή της αφύπνισης, όμως κάνουν το λάθος να πουν “η ευθύνη είναι δική μου”. Η απόφαση να γίνουμε αιτία δε συνεπάγεται την αναγνώριση πως όλα τα λάθη είναι δικά μας (που δεν είναι). Αυτό είναι ένα άλλο είδος μοιρολατρίας, αν δεν υπάρχει στον ορίζοντα κάποιος εφικτός τρόπος για την αλλαγή της κατάστασης.
Στο πολυσυζητημένο φιλμ Kymatica, συναντάμε την άποψη ότι όλα είναι δική μας ευθύνη. Η πείνα, η φτώχεια, οι αρρώστιες, η παγκοσμιοποίηση:
“…όταν σκέφτεσαι ότι πλησιάζει το τέλος, η Αποκάλυψη, ο Αρμαγεδδών, κι όταν νομίζεις πως ως είδος είμαστε καταδικασμένοι….
Δεν είναι ΕΚΕΙΝΟΙ, ΕΣΥ είσαι που το προκάλεσες”.
Μέσα σ’ όλα τα βαρύγδουπα νοήματά της, μακάρι η ταινία να πρότεινε και κάποιον πρακτικό τρόπο για να αλλάξουν όλα αυτά για τα οποία υποτίθεται πως ο καθένας από εμάς είναι υπεύθυνος. Το θέμα δεν είναι ποιος ευθύνεται, αλλά πώς μπορούμε να γίνουμε αιτία.
Κάπου ανάμεσα στα άκρα υπάρχει η αλήθεια. Πάντα υπάρχει κάτι, μικρό ή μεγάλο, που μπορούμε να επηρεάσουμε. Χωρίς απαραίτητα να “παραδεχτούμε το φταίξιμο”.
Επέμβαση στη “φυσιολογική ροή” των πραγμάτων
Κάποιοι θα αντιτάξουν ότι είναι κακό να επηρεάζουμε τις καταστάσεις. Πρέπει να τις δεχόμαστε όπως έρχονται, αφού υπάρχει μια “ανώτερη δύναμη” που τις κατευθύνει. Οι όμορφες στιγμές “τυχαίνουν”. Οι αναποδιές “τυχαίνουν”. Κι εμείς πρέπει να είμαστε απλώς αποδέκτες, να μάθουμε να ζούμε τη ζωή μας όπως έρχεται.
Όμως κι αυτοί που το λένε δεν το πιστεύουν. Ακόμη κι αν θεωρούν ότι τίποτε δεν εξαρτάται από τους ίδιους, περιμένουν από μια άλλη δύναμη να φέρει την αλλαγή που θα ήθελαν. Περιμένουν από το Θεό ή από άλλους ανθρώπους να φέρουν το αποτέλεσμα που ζητούν.
Κανείς δε θέλει να ζει τη ζωή όπως έρχεται. Όλοι θέλουν να επηρεάσουν το περιβάλλον τους, όλοι προσπαθούν να είναι αιτία, τουλάχιστον εκεί όπου έχουν τη δυνατότητα. Αν δεν μπορούν να ελέγξουν το αφεντικό τους, ελέγχουν τη γυναίκα τους ή τα παιδιά τους. Αν δεν μπορούν να ελέγξουν την κυβέρνηση, ελέγχουν τους υπαλλήλους τους. Κάποιοι προσπαθούν να είναι αιτία με τις φωνές ή τη βία. Πολλοί το πετυχαίνουν με την υποκρισία ή την απάτη. Όταν όλα τα άλλα αποτύχουν, κάποιοι θα κάνουν μια ύστατη προσπάθεια να προκαλέσουν ένα αποτέλεσμα βάζοντας τέλος στη ζωή τους. Στα ανώτερα επίπεδα θα συναντήσουμε τους ακτιβιστές και τους ενεργούς πολίτες, που επιδιώκουν να αλλάξουν τον κόσμο με τη δράση. Οι καλλιτέχνες το προσπαθούν με την τέχνη. Οι φιλόσοφοι με τη σκέψη.
Πίστη
Στα χαμηλότερα επίπεδα αιτιότητας, οι άνθρωποι ασχολούνται με πράγματα που “περνούν από το χέρι τους”. Είναι τα πράγματα που μπορούν να επηρεάσουν και να ελέγξουν με μικρή ή μεγάλη προσπάθεια, χωρίς όμως να απαιτείται η χρήση ψυχικών δυνάμεων. Σε κάθε επίπεδο, ωστόσο, η επιτυχία μας να επηρεάσουμε ή να επιφέρουμε ένα αποτέλεσμα εξαρτάται από τη δύναμη της πρόθεσής μας. Με τη λέξη πρόθεση εννοώ τη θετική διανοητική στάση με την οποία οραματιζόμαστε αυτό που επιδιώκουμε σαν να έχει ήδη συμβεί. Θα μπορούσαμε επίσης να το ονομάσουμε πίστη.
Όσο λιγότερο περνάει από το χέρι μας αυτό που θέλουμε να πετύχουμε, τόσο περισσότερη πίστη χρειάζεται. Πίστη είναι η βεβαιότητα ότι κάτι θα συμβεί. Αυτό είναι το νόημα του “αιτείτε και δοθήσεται”. Η βάση στην οποία στηρίζεται ο νόμος της έλξης.
Η πίστη έχει δύναμη. Αυτό το γνώριζαν οι ιδρυτές των θρησκειών και το χρησιμοποίησαν. Είπαν: “Αν πιστεύεις στο Θεό, οι προσευχές σου θα εισακουστούν”. Και βέβαια αυτός που πραγματικά πιστεύει χωρίς καμιά αμφιβολία ότι ο Θεός θα του δώσει αυτό που ζήτησε θα το λάβει! Όμως δεν ήταν ο Θεός εκείνος που πραγματοποίησε την επιθυμία του. Ήταν η δική του πίστη, η δική του δύναμη, μια δύναμη που ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά ανεξάρτητα από το Θεό στον οποίο πιστεύει, αν πιστεύει σε κάποιο Θεό. Γιατί η πίστη είναι απλώς η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί τον κόσμο του.
Περιοριστικές σκέψεις και αντιπαροθέσεις
Δεν υπάρχει μεγαλύτερο εμπόδιο στην ικανότητά μας να είμαστε αιτία από εμάς τους ίδιους. Η πίστη που ανέφερα παραπάνω, την οποία θα προτιμούσα να ονομάσω τελικά πρόθεση για να αποφευχθούν οι θρησκευτικοί συνειρμοί, δεν είναι τόσο εύκολη υπόθεση. Θέλουμε κάτι να γίνει. Το σκεφτόμαστε θετικά και με πρόθεση, όμως ξαφνικά και χωρίς να το ελέγχουμε κατακλυζόμαστε από αντίθετες σκέψεις και λόγους για τους οποίους αυτό που θέλουμε μπορεί και να μη γίνει. Ίσως να μην είμαστε καν σίγουροι ότι το θέλουμε. Ίσως να αναρωτιόμαστε αν είναι το καλύτερο τελικά. Ίσως φοβόμαστε την ευθύνη. Αντιδραστικά μάς έρχονται στο νου όλες οι περιοριστικές σκέψεις πάνω στις οποίες έχουμε εκπαιδευτεί. Κι έτσι η πρόθεσή μας χάνει τη δύναμή της.
Οι περιοριστικές σκέψεις είναι κοινά αποδεκτές σκέψεις από πολύ μεγάλη μερίδα κόσμου, και από αυτή την ευρεία συμφωνία αντλούν και τη δύναμή τους. Δεν είναι εύκολο να ξεπεραστούν. Σιγά σιγά όμως μπορούμε να αποβάλουμε όλες αυτές τις απόψεις που δεν είναι στ’ αλήθεια δικές μας, όλες αυτές τις “αλήθειες” που δεν είναι αλήθειες. Και φθάνοντας πια στον εαυτό μας, αφού έχουμε απομακρύνει όλα τα πρόσθετα, η πρόθεσή μας θα έχει ξαφνικά πολύ μεγάλη δύναμη και αποτελεσματικότητα. Γιατί τίποτε δε θα την εμποδίζει.
Αν πιστεύεις πως δεν μπορείς να κάνεις τη διαφορά επειδή είσαι ένας μέσα σε δισεκατομμύρια, επειδή είσαι πολύ μικρός μπροστά στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, σκέψου αυτό: Τα μεγέθη έχουν νόημα και σημασία μόνο στον υλικό κόσμο. Ευτυχώς, σε πνευματικό επίπεδο δεν παίζουν κανένα ρόλο.
