Μετάφραση/Επιμέλεια: Σωτηρία Κακαγιά
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλά φάρμακα μπορούν να καταστείλουν τα συμπτώματα μιας ασθένειας σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι το μόνο αποτέλεσμα που έχουν αφού δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την υποκείμενη αιτία της νόσου. Σύμφωνα με μια νέα μελέτη, ακόμα και όταν ένα φάρμακο είναι δραστικό, το ήμισυ της αποτελεσματικότητάς του οφείλεται στο φαινόμενο πλασέμπο, δηλαδή στο θετικό μήνυμα που λαμβάνει ο ασθενής όταν ο γιατρός συνταγογραφεί τα φάρμακα.
Advertisment
Μεγάλο μέρος της ιατρικής βασίζεται στην ισχυρότερη δυνατή απόδειξη: σε μελέτες ελεγχόμενες με εικονικό φάρμακο. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται ένα μεγάλο μέρος της ιατρικής, δεν διαθέτει σταθερά κριτήρια.
Το σκεπτικό στο οποίο βασίζονται αυτές οι μελέτες είναι το εξής: για να σιγουρευτούμε ότι αυτή καθαυτή η θεραπεία είναι αποτελεσματική, πρέπει να γίνει σύγκριση ανάμεσα στους ανθρώπους στους οποίους η μόνη διαφορά είναι το αν έλαβαν το φάρμακο ή όχι. Επίσης, και στις δύο κατηγορίες οι ασθενείς θα πρέπει να νομίζουν ότι έχουν λάβει το φάρμακο προκειμένου να μειωθεί η επίδραση παραγόντων όπως η προσδοκία. Έτσι, στους συμμετέχοντες στη μελέτη χορηγείται «τυχαία» ένα κανονικό φάρμακο ή ένα «εικονικό» – ένα χάπι που θα μπορούσαν να εκλάβουν ως ενεργό, αλλά στην πραγματικότητα είναι αδρανές.
Ωστόσο, σύμφωνα με τη Beatrice Golomb (γιατρός, διδάκτωρ και αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή Σαν Ντιέγκο του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια), υπάρχει ένα θεμελιώδες πρόβλημα – το γεγονός ότι στην πραγματικότητα τίποτα δεν είναι γνωστό ότι είναι φυσιολογικά αδρανές. Επιπλέον, δεν υπάρχουν κανόνες για το τι ακριβώς περιέχουν τα φάρμακα πλασέμπο, πράγμα το οποίο καθορίζεται συχνά από τους παρασκευαστές που κάνουν τη μελέτη και οι οποίοι έχουν ιδιοτελές συμφέρον για το αποτέλεσμα. Και φυσικά δεν υπάρχει καμία προσδοκία ότι η σύνθεση των πλασέμπο φαρμάκων θα γίνει γνωστή. Τουλάχιστον σε αυτή την περίπτωση οι αναγνώστες της μελέτης θα μπορούσαν να διαμορφώσουν τη δική τους άποψη για το κατά πόσον τα συστατικά του εικονικού φαρμάκου επηρεάζουν την ερμηνεία της μελέτης.
Advertisment
Ο Tor Wager, βοηθός καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια, αναφέρει ότι οι ερευνητές μόλις τώρα αρχίζουν να κατανοούν την επιρροή που το μυαλό μπορεί να έχει πάνω στο σώμα.
Και συνεχίζει λέγοντας ότι η καινούρια θεωρία που έχει προκύψει είναι ότι ένα εικονικό φάρμακο ενεργοποιεί διεργασίες στον εγκέφαλο οι οποίες δίνουν αποτελέσματα με φυσικό τρόπο και που πραγματικά διαμορφώνουν το πώς ο οργανισμός αντιδρά σε διάφορες καταστάσεις. Ο εγκέφαλος έχει πολύ μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στο σώμα από αυτόν που μπορούμε να ασκήσουμε με τη θέλησή μας.
Ως παράδειγμα ο Tor Wager επισημαίνει την αντίδραση του οργανισμού σε υποτιθέμενες απειλές.
Ας υποθέσουμε ότι είναι αργά το βράδυ και μέσα στην απόλυτη ησυχία ξαφνικά βλέπετε κάποιον έξω, κοντά στο παράθυρο του σπιτιού σας. Αμέσως το σώμα σας θα αρχίσει να αντιδρά. Οι κόρες των ματιών σας θα διασταλούν, ο καρδιακός παλμός θα αυξηθεί και θα αρχίσετε να ιδρώνετε.
Η πεποίθηση ότι κάτι απειλητικό βρίσκεται εκεί έξω ενεργοποιεί μια σειρά από φυσικές αντιδράσεις στις οποίες ο έλεγχός σας είναι περιορισμένος. Αν κάποιος σας έλεγε εκείνη τη στιγμή να ηρεμήσετε και να διακόψετε αυτές τις αντιδράσεις, δεν θα μπορούσατε. Αν όμως αυτή η πεποίθηση αλλάξει – αν για παράδειγμα, αποδειχτεί ότι ο άγνωστος άνθρωπος είναι τελικά ο σύζυγός σας που επιστρέφει στο σπίτι – οι φυσικές αντιδράσεις σας θα αλλάξουν.
Μια θετική ή αρνητική επίδραση του εικονικού φαρμάκου μπορεί να οδηγήσει στην παραπλανητική εμφάνιση ενός αρνητικού ή θετικού αποτελέσματος του κανονικού φαρμάκου.
Το φαινόμενο πλασέμπο είναι μια κατάσταση της συνείδησης και πιο συγκεκριμένα μια εκδήλωση κατά την οποία η συνείδηση και η ύλη αλληλεπιδρούν προκειμένου να αλλάξουν ή να μετατρέψουν τη δομή της νόσου σε μια θεραπευτική διαδικασία. Σε επίπεδο πραγματικότητας στο οποίο συμβαίνει αυτό το γεγονός, δεν μπορούμε καν να πούμε ότι όντως πρόκειται για αλληλεπίδραση. Είναι ένα επίπεδο στο οποίο η συνείδηση και η ύλη ή, όπως είναι πιο γνωστά, το μυαλό και το σώμα δεν είναι διαφορετικά αλλά είναι μια έννοια, η οποία κατά κάποιο τρόπο δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, αλλά και τα δύο μαζί.
Περισσότερες λεπτομέρειες για τη μελέτη
Οι ερευνητές σχεδίασαν μια λεπτομερή μελέτη, κατά την οποία 66 άνθρωποι που υπέφεραν από ημικρανίες έλαβαν είτε ένα εικονικό φάρμακο είτε το συνηθισμένο φάρμακο Maxalt. Ωστόσο, σε κάθε περιστατικό ημικρανίας που παρουσιαζόταν στους συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια της μελέτης, τους έλεγαν και κάτι διαφορετικό. Για παράδειγμα, τους είπαν ότι λάμβαναν εικονικό φάρμακο ενώ στην πραγματικότητα λάμβαναν Maxalt ή το αντίστροφο. Κάποιες φορές τους έλεγαν ότι το χάπι θα μπορούσε να είναι είτε Maxalt είτε εικονικό φάρμακο.
Τα αναλγητικά αποτελέσματα του φαρμάκου κατά της ημικρανίας αυξάνονταν όταν οι ασθενείς νόμιζαν ότι έπαιρναν ένα δραστικό φάρμακο για τη θεραπεία της οξείας ημικρανίας. Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Science Translational Medicine», όταν οι ερευνητές άλλαξαν τις ετικέτες των δισκίων Maxalt και των χαπιών πλασέμπο, οι ασθενείς ανέφεραν ανακούφιση από τον πόνο από τα χάπια πλασέμπο που θεωρούσαν ότι ήταν Maxalt, αλλά και το αντίστροφο.
Οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι οι πληροφορίες που έχουν οι άνθρωποι για ένα φάρμακο είναι εξίσου σημαντικές με την επίδραση του φαρμάκου στη μείωση του πόνου.
Ο Ted Kaptchuk, ερευνητής της μελέτης και καθηγητής ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, αναφέρει ότι σε πολλές περιπτώσεις το φαινόμενο πλασέμπο αποτελεί σημαντικό μέρος της επίδρασης του φαρμάκου. Μια νέα μελέτη έδειξε ότι το 50% της επίδρασης του φαρμάκου θα μπορούσε να αποδοθεί στο φαινόμενο πλασέμπο.
Αυτό θα μπορούσε να ισχύει για οποιοδήποτε φάρμακο, συμπεριλαμβανομένων των εμβολίων. Το αποτέλεσμα δεν έχει να κάνει με το ίδιο το φάρμακο αλλά με τον τρόπο που παρουσιάζεται στον ασθενή. Αν ένας ασθενής πιστεύει ότι προστατεύεται από κάτι, αυτή η πεποίθηση από μόνη της μπορεί να επηρεάζει τη δράση του φαρμάκου.
Ο Ted Kaptchuk τονίζει ότι όσο περισσότερα θετικά μηνύματα δίνονται για ένα φάρμακο, τόσο πιο αποτελεσματικό θα είναι αυτό. Σε αυτή την περίπτωση, το μήνυμα είναι εξίσου σημαντικό με τη σύσταση του φαρμάκου.
Με άλλα λόγια, οι ασθενείς μπορούν να ωφεληθούν από τα αισιόδοξα μηνύματα που λαμβάνουν από τους γιατρούς τους, γεγονός που ενισχύει την αποτελεσματικότητα ενός καλού φαρμάκου.
Σύμφωνα με τον Rami Burstein, ερευνητή και καθηγητή Αναισθησιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, όταν οι γιατροί είχαν υψηλές προσδοκίες από τους ασθενείς τους, το Maxalt (ή ενδεχομένως κι άλλα φάρμακα κατά της ημικρανίας) γινόταν πιο δραστικό. Αυξημένη αποτελεσματικότητα σημαίνει λιγότερες κρίσεις ημικρανίας και λιγότερες κρίσεις ημικρανίας σημαίνει ότι ο ασθενής χρειάζεται λιγότερα φάρμακα.
Το φαινόμενο πλασέμπο μπορεί να ενεργοποιηθεί χωρίς συνειδητή επίγνωση
Νέα ευρήματα τα οποία δημοσιεύτηκαν στη διαδικτυακή έκδοση των Πρακτικών της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, έδειξαν ότι το φαινόμενο πλασέμπο μπορεί να ενεργοποιηθεί έξω από την συνειδητή επίγνωση και να δώσει μια εξήγηση για τον τρόπο που οι ασθενείς παρουσιάζουν βελτίωση της κλινικής εικόνας τους ακόμη κι όταν λαμβάνουν θεραπείες άνευ δραστικών συστατικών ή της συνήθους θεραπευτικής αποτελεσματικότητάς τους.
Η Karin Jensen, κύρια συγγραφέας της μελέτης, διδάκτωρ του Τμήματος Ψυχιατρικής και του Κέντρου Βιοϊατρικής Απεικόνισης Μαρτίνος του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης καθώς και του Προγράμματος Σπουδών στα φάρμακα πλασέμπο στο Ιατρικό Κέντρο Μπεθ Ίσραελ / Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, εξηγεί ότι σε αυτή τη μελέτη χρησιμοποιήθηκε ένας νέος πειραματικός σχεδιασμός. Μέσω αυτού διαπιστώθηκε ότι τα φαινόμενα πλασέμπο και νοσέμπο (αρνητικό πλασέμπο) βασίζονται σε μηχανισμούς του εγκεφάλου που δεν εξαρτώνται από τη γνωστική συνειδητοποίηση. Ένα άτομο μπορεί να παρουσιάσει μια αντίδραση πλασέμπο ή νοσέμπο ακόμη και αν δεν γνωρίζει ότι πρόκειται να βελτιωθεί ή να χειροτερέψει.
Για πολύ καιρό υπήρχε η πεποίθηση ότι οι αντιδράσεις στα εικονικά φάρμακα σχετίζονται με συνειδητές σκέψεις και ότι, όταν χορηγηθεί ένα αδρανές χάπι ή θεραπεία, οι ασθενείς παρουσιάζουν βελτίωση επειδή έχουν ανάλογη προσδοκία ή, στην περίπτωση του νοσέμπο, θα χειροτερέψουν επειδή ακριβώς αυτό περιμένουν.
Ωστόσο, πιο πρόσφατα οι επιστήμονες αναγνώρισαν ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν να περιμένουν είτε επιβράβευση είτε τιμωρία γρήγορα και αυτόματα χωρίς να χρειάζεται να επεξεργαστούν συνειδητά την ιδέα στον εγκέφαλό τους. Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς, οι μελέτες νευροαπεικόνισης του ανθρώπινου εγκεφάλου έχουν δείξει ότι ορισμένες δομές του, όπως το ραβδωτό σώμα και η αμυγδαλή, επεξεργάζονται τα εισερχόμενα ερεθίσματα πριν φτάσουν στη συνειδητή επίγνωση και ως εκ τούτου είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία μη συνειδητών αντιδράσεων της ανθρώπινης νόησης και συμπεριφοράς.
Το σώμα θυμάται
Το φαινόμενο πλασέμπο βασίζεται στην ιδέα ότι οι προσδοκίες και οι πεποιθήσεις ενός ατόμου επιφέρουν αλλαγές στα συμπτώματα ακόμη και αν έχουν λάβει ένα χάπι που περιέχει μόνο ζάχαρη ή μια εικονική θεραπεία. Το γεγονός ότι γνωρίζουν ότι έχουν λάβει εικονικό φάρμακο αλλάζει τις προσδοκίες τους, οι οποίες αναμένεται να μεταβάλλουν το αποτέλεσμα του εικονικού φαρμάκου.
Ωστόσο, οι ασθενείς αναφέρουν ανακούφιση από τον πόνο ακόμη κι όταν γνωρίζουν ότι το φάρμακο που έλαβαν είναι εικονικό, συγκριτικά με τη μη χορήγηση καμίας θεραπείας.
Ο Ted Kaptchuk λέει ότι το εύρημα αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις καθιερωμένες ιατρικές πεποιθήσεις. Στην ιατρική πιστεύεται ότι οι ασθενείς θα πρέπει να πιστέψουν ότι ένα εικονικό φάρμακο είναι πραγματικό για να έχει επίδραση στον οργανισμό τους. Προφανώς όμως, το σώμα διαθέτει μνήμη ή κάποια ενσωματωμένη επίγνωση, η οποία λειτουργεί κάτω από το επίπεδο της συνείδησης.
Ένας πιθανός μηχανισμός που θα μπορούσε να εξηγήσει αυτό το αποτέλεσμα είναι ότι το σώμα είναι ρυθμισμένο ώστε να αντιδρά θετικά σε καταστάσεις που σχετίζονται με την υγεία μας.
Ένα μέρος αυτού που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι η προσδοκία. Η αντίδραση πλασέμπο, τουλάχιστον εν μέρει, είναι ο χειρισμός των προσδοκιών, άρα αλλάζοντας τις προσδοκίες και την αντίδραση στο εικονικό φάρμακο ίσως καταφέρουμε να βρούμε τελικά έναν τρόπο θεραπείας για τον χρόνιο πόνο χωρίς καμία φαρμακευτική αγωγή.
Η φροντίδα και τα θεραπευτικά λόγια ενεργοποιούν τον εγκέφαλο, ο οποίος απελευθερώνει νευροδιαβιβαστές που αλλάζουν την εμπειρία της ασθένειας. Ενεργοποιούνται τα κέντρα του εγκεφάλου που ρυθμίζουν πολλά συμπτώματα, όπως τον πόνο, τη ναυτία και την κόπωση.
Σε αντίθεση με το γεγονός ότι οι περισσότεροι πιστεύουν πως οι ασθενείς ανταποκρίνονται στο εικονικό φάρμακο επειδή νομίζουν ότι έχουν πάρει μια δραστική ουσία, τα περισσότερα ευρήματα ενισχύουν την άποψη ότι η θεραπεία με εικονικό φάρμακο μπορεί από μόνη της να έχει θεραπευτικό όφελος καταρρίπτοντας έτσι τις αντιλήψεις της λειτουργικής ιατρικής.
Το άρθρο γράφει ο Marco Torres, Ερευνητής – Συγγραφέας – Νομικός
Πηγές
