Γράφει η ψυχολόγος Βάλια Παυλίδου
«Είναι η ίδια η αναζήτηση της ευτυχίας που ματαιώνει την ευτυχία» Victor Frankl
Advertisment
Τον Σεπτέμβριο του 1942, ο Victor Frankl, διακεκριμένος εβραίος ψυχίατρος και νευρολόγος στην Βιέννη, συνελήφθη από τους ναζί και μεταφέρθηκε σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης μαζί με τους γονείς του και τη γυναίκα του. Τρία χρόνια αργότερα, όταν απελευθερώθηκε, τα περισσότερα μέλη της οικογένειας του – συμπεριλαμβανομένου της εγκύου γυναίκας του – είχαν πεθάνει. Στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1946 «Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης» ο Frankl, αποτύπωσε την εμπειρία του από το στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μια σημαντική παρατήρηση τους ήταν πως η ειδοποιός διαφορά αυτών που πέθαναν κατά τη διάρκεια της κράτησης τους και αυτών που επέζησαν ήταν μια: το Νόημα. Όσοι κατάφερναν να δώσουν ένα νόημα στη ζωή τους ακόμα και κάτω από τις πιο άθλιες συνθήκες ήταν πολύ πιο ανθεκτικοί στον πόνο σε σχέση με αυτούς που παραιτούνταν από την αναζήτηση νοήματος.
Στο ίδιο βιβλίο έγραψε «όλα μπορούν να τα στερήσουν από έναν άνθρωπο, εκτός από ένα πράγμα, την ύστατη ανθρώπινη ελευθερία, να ελευθερία να επιλέγει τη στάση του σε οποιαδήποτε δεδομένη συνθήκη, την ελευθερία να χαράσσει ο ίδιος το δρόμο του»
Σύμφωνα με το Gallup το 60% των αμερικανών νιώθουν ευτυχισμένοι, χωρίς ιδιαίτερο άγχος και έγνοιες. Από την άλλη μεριά σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών (Center for Disease Control) , 4 στους 10 αμερικανούς δεν έχουν βρει ένα ικανοποιητικό νόημα στη ζωή τους. To 40% είτε πιστεύουν ότι η ζωή τους δεν έχει έναν ξεκάθαρο σκοπό ή είναι ουδέτεροι αναφορικά με την ύπαρξη νοήματος στη ζωή τους. Οι έρευνες δείχνουν ότι η ύπαρξη νοήματος και σκοπού στην ζωή αυξάνει την ποιότητα ζωής και την ικανοποίηση, βελτιώνει την πνευματική και φυσική υγεία, αυξάνει την ανθεκτικότητα και την αυτοεκτίμηση και μειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης. Σύμφωνα επίσης με πρόσφατη έρευνα η μονοδιάστατη επιδίωξη της ευτυχίας κάνει τους ανθρώπους λιγότερο ευτυχείς.
Advertisment
Για το λόγο αυτό πολλοί επιστήμονες τάσσονται ενάντια στην αναζήτηση της ευτυχίας. Νέα έρευνα που πρόκειται να δημοσιευτεί στο Journal of Positive Psychology υποστηρίζει πως η ζωή με νόημα και η ευτυχισμένη ζωή, αλληλοκαλύπτονται σε μερικά σημεία, αλλά εν τέλει διαφέρουν ουσιαστικά. Το να ζεις μια ευτυχισμένη ζωή, υποστηρίζουν οι ψυχολόγοι, σχετίζεται με το να «παίρνεις» ενώ το να ζεις μια ζωή με νόημα σχετίζεται με το να «δίνεις».
«Η Ευτυχία χωρίς την ύπαρξη νοήματος χαρακτηρίζει μια σχετικά επιφανειακή και εγωιστική ζωή, στην οποία τα πράγματα κυλούν ήρεμα, οι ανάγκες και οι επιθυμίες ικανοποιούνται εύκολα και οι δυσκολίες αποφεύγονται» υποστηρίζουν οι συγγραφείς.
Πως διαφέρουν όμως η ευτυχισμένη ζωή από τη ζωή με νόημα; Η ευτυχία έχει να κάνει με το νιώθουμε καλά, υποστηρίζουν οι συγγραφείς. Συγκεκριμένα οι ερευνητές βρήκαν πως οι άνθρωποι που είναι ευτυχισμένοι τείνουν να πιστεύουν πως η ζωή είναι εύκολη, έχουν καλή φυσική κατάσταση και είναι σε θέση να αγοράζουν όσα θέλουν και χρειάζονται. Η έλλειψη χρημάτων αντίστοιχα μειώνει την αντίληψη τους τόσο για την ευτυχία όσο και για το νόημα στη ζωή τους. Η ευτυχισμένη ζωή χαρακτηρίζεται επίσης από έλλειψη άγχους και προβληματισμών.
Από κοινωνική άποψη, η επιδίωξη της ευτυχίας σχετίζεται με μια εγωιστική συμπεριφορά (να παίρνεις αντί να δίνεις). Οι ψυχολόγοι δίνουν μια εξελικτική ερμηνεία: η ευτυχία σχετίζεται με την ικανοποίηση των ενστίκτων. Αν έχουμε μια ανάγκη όπως η πείνα για παράδειγμα, η ικανοποίηση της συνεπάγεται μια ευτυχία. Οι άνθρωποι με άλλα λόγια γίνονται ευτυχισμένοι όταν παίρνουν αυτό που θέλουν. Υπό αυτήν την έννοια η ευτυχία δεν είναι προνόμιο των ανθρώπων αφού και τα ζώα μπορούν να νιώσουν έτσι ικανοποιώντας τις βασικές τους ανάγκες, επισημαίνουν οι ερευνητές.
«Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι αντλούν ικανοποίηση με το να αποκτούν προνόμια έναντι των άλλων, ενώ όσοι έχουν ένα νόημα στη ζωή τους αντλούν ικανοποίηση από το να προσφέρουν στου άλλους» εξηγεί η Kathleen Vohs, μια από τις συγγραφείς της έρευνας. Με άλλα λόγια η ζωή με νόημα υπερβαίνει τον εαυτό ενώ η ευτυχισμένη ζωή απλώς του δίνει ό,τι θέλει. Οι άνθρωποι που έχουν βρει ένα νόημα στη ζωή τους είναι πιο πιθανόν να βοηθήσουν όσους έχουν ανάγκη. «Η καθαρή ευτυχία συνδέεται με την μη παροχή βοήθειας προς τρίτους», εξηγούν οι ερευνητές.
Αυτό που ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα δεν είναι το κυνήγι της ευτυχίας, το οποίο συμβαίνει σε όλο το ζωικό βασίλειο, αλλά η αναζήτηση νοήματος, που είναι μοναδική για τους ανθρώπους σύμφωνα με τον Roy Baumeister, επικεφαλή της έρευνας και συγγραφέα (μαζί με τον John Tierney) του βιβλίου «Willpower: Rediscovering the Greatest Human Strength».
Οι συμμετέχοντες της εν λόγω έρευνας ανέφεραν ότι βρίσκουν νόημα στο να δίνουν ένα κομμάτι του εαυτού τους στους άλλους και να θυσιάζονται για το κοινό καλό. Σύμφωνα με τα λόγια του Martin E. P. Seligman, ενός από τους κορυφαίους εν ζωή ψυχολόγους σήμερα, στη ζωή με νόημα «χρησιμοποιείς όλες τις δυνάμεις σου και τα ταλέντα σου για να ανήκεις σε και να υπηρετείς κάτι το οποίο πιστεύεις ότι είναι ανώτερο από τον εαυτό». Για παράδειγμα η ύπαρξη νοήματος στη ζωή κάποιου συνδέεται με δραστηριότητες όπως η αγορά δώρων για τους άλλους και η ανατροφή παιδιών. Οι άνθρωποι που βρίσκουν περισσότερο νόημα στη ζωή τους συχνά αναζητούν ενεργά την νοηματοδότηση ακόμα και αν αυτό αποβεί σε βάρος της ευτυχίας τους. Επειδή έχουν επενδύσει σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους, ανησυχούν περισσότερο και έχουν υψηλότερα επίπεδα άγχους, από ότι οι χαρούμενοι άνθρωποι. Η ανατροφή παιδιών για παράδειγμα συνδέεται με τη ζωή με νόημα και απαιτεί αυτοθυσία, αλλά έχει συνδεθεί συχνά με χαμηλά επίπεδα ευτυχίας των γονιών, συμπεριλαμβανομένων των συμμετεχόντων της έρευνας. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον ψυχολόγο του Χάρβαρντ, Daniel Gilbert, οι έρευνες δείχνουν πως οι γονείς είναι λιγότερο ευτυχισμένοι όταν αλληλεπιδρούν με τα παιδιά τους από ότι όταν τρώνε, βλέπουν τηλεόραση ή κάνουν γυμναστική.
Ένα μέρος αυτών που κάνουμε ως άνθρωποι είναι το να φροντίζουμε τους άλλους. Αυτό δίνει νόημα στη ζωή μας, αλλά δεν μας κάνει απαραίτητα και πιο χαρούμενους, υποστήριξε ο Baumeister σε μια συνέντευξη.
Το νόημα δεν έχει να κάνει μόνο με την υπέρβαση του εαυτού αλλά και με την υπέρβαση της παρούσας στιγμής – που είναι ίσως το πιο σημαντικό εύρημα της μελέτης, σύμφωνα με τους ερευνητές. Ενώ η ευτυχία είναι ένα συναίσθημα που το νιώθουμε στο εδώ και τώρα, σταδιακά εξαφανίζεται, όπως και όλα τα συναισθήματα. Το θετικό συναίσθημα και η αίσθηση της ευχαρίστησης εξανεμίζονται. Η ποσότητα του χρόνου που οι άνθρωποι αναφέρουν ότι αισθάνονται καλά ή άσχημα, συσχετίζεται με την ευτυχία αλλά δεν συσχετίζεται εξ ολοκλήρου με το νόημα.
Το νόημα από την άλλη πλευρά, έχει διάρκεια. Συνδέει παρόν, παρελθόν και μέλλον. «Το να σκέφτεσαι πέρα από την παρούσα στιγμή, στο παρελθόν ή στο μέλλον, ήταν ένδειξη μιας ζωής με νόημα αλλά χωρίς απαραίτητα και ευτυχία» γράφουν οι ερευνητές. «Η ευτυχία δεν βρίσκεται γενικά στην αναπόληση του παρελθόντος ή του μέλλοντος». Πράγμα που σημαίνει πως οι άνθρωποι που σκέφτονται περισσότερο το παρόν είναι πιο ευτυχισμένοι, αλλά οι άνθρωποι που σκέφτονται περισσότερο το μέλλον ή βάσανα και αντιξοότητες του παρελθόντος, έβρισκαν περισσότερο νόημα στη ζωή τους, παρόλο που ήταν λιγότερο ευτυχισμένοι.
Η έρευνα έδειξε επίσης πως η ύπαρξη αρνητικών συμβάντων στη ζωή κάποιου, μειώνει την ευτυχία αλλά αυξάνει την ύπαρξη νοήματος στην ζωή του. Ακόμα μια έρευνα από το 2011, επιβεβαιώνει το εν λόγω εύρημα, υποστηρίζοντας πως οι άνθρωποι που έχουν βρει νόημα στη ζωή τους, με την έννοια ενός ξεκάθαρου στόχου, αξιολογούν την ικανοποίηση από τη ζωή τους υψηλότερα, ακόμα και όταν αισθάνονται άσχημα, σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν βρει έναν ξεκάθαρο στόχο. «Αν υπάρχει οποιοδήποτε νόημα στη ζωή, τότε πρέπει να υπάρχει νόημα στον πόνο» γράφει ο Frankl.
Σχετικά αναγνώσματα:
– “Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας”, εκδόσεις Ταμασός, Victor Frankl
– “Το νόημα της ζωής”, εκδόσεις ψυχογιός, Victor Frankl
Tο παρόν άρθρο αποτελεί μετάφραση-απόδοση μέρους του άρθρου: There’s more to life than being happy, της Emily Esfahani Smith που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο στις 9/01/2013.
