Ο φόβος, ο θυμός, η αβεβαιότητα, η δυσφορία, η ντροπή, η ενοχή και πολλά άλλα συναισθήματα που αντιλαμβανόμαστε ως αρνητικά συχνά αποτελούν την πυξίδα μας προς την εξέλιξη. Είναι η αντίστασή μας στο παρελθόν αλλά και η δική μας ερμηνεία για το πώς θα έπρεπε να βιώνουμε τις εμπειρίες μας, οι οποίες ορίζουν τις προσδοκίες μας για το μέλλον. Σύμφωνα με μια καινούρια μελέτη που δείχνει ότι η σχέση ανάμεσα στις αναμνήσεις και τον αυτοέλεγχο είναι πιο περίπλοκη απ’ ό,τι θεωρούνταν παλαιότερα, ο τρόπος που οι άνθρωποι θυμούνται την παρελθοντική τους συμπεριφορά επηρεάζει τις επιλογές τους στο παρόν.
Οι έρευνες που έχουν γίνει για τον αυτοέλεγχο συχνά συστήνουν την ανάμνηση των λαθών του παρελθόντος ως έναν τρόπο για να αποφύγουμε την επανάληψή τους. Για παράδειγμα, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από εθισμό στο φαγητό φανερώνουν αποτυχία στο παρελθόν να σταματήσουν την υπερκατανάλωση φαγητού. Η καθηγήτρια Kelly Haws από το Πανεπιστήμιο Βάντερμπιλτ όμως θεώρησε πως ίσως υπάρχουν περισσότερα στοιχεία στην υπόθεση κι έτσι εκείνη και η ομάδα της σχεδίασαν αρκετές μελέτες για να εξετάσουν τις λεπτές αποχρώσεις των αναμνήσεων. Η Haws και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι η εστίαση σε προηγούμενες συμπεριφορές δεν είναι πάντα ωφέλιμη.
Advertisment
Κάθε λάθος που κάνουμε στη ζωή αποτελεί μια ευκαιρία να εξελιχτούμε και να μάθουμε. Μέσα από τα λάθη μας μαθαίνουμε τι να εκτιμούμε και τι χρειαζόμαστε στη ζωή μας προκειμένου να είμαστε πιο δυνατοί απέναντι στις εμπειρίες μας. Η Haws, αναπληρώτρια καθηγήτρια μάρκετινγκ στη Σχολή Διοίκησης του Βάντερμπιλτ, δηλώνει τα εξής: «Να είστε πολύ προσεκτικοί όταν κάποιος σας ζητήσει να ξεθάψετε το παρελθόν σας. Ίσως αυτός είναι ένας πολύ αναποτελεσματικός τρόπος για να αλλάξετε τη μελλοντική σας συμπεριφορά προς το καλύτερο».
Σε ένα πείραμα, η Haws και οι συνεργάτες της χώρισαν τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες. Από τη μία ομάδα ζήτησαν να θυμηθεί περιπτώσεις όπου ο αυτοέλεγχoς ήταν «επιτυχής», όπως για παράδειγμα όταν αγοράζει παπούτσια στις εκπτώσεις και δεν ψάχνει για ακριβές μάρκες. Από την άλλη ομάδα ζητήθηκε να θυμηθεί παραδείγματα κακών ή «αποτυχημένων» επιλογών. Στη συνέχεια, οι ερευνητές πρόσθεσαν άλλο ένα πείραμα θέλοντας να δουν πώς η ευκολία ανάκλησης αναμνήσεων επηρεάζει τον αυτοελέγχο. Για να το πετύχουν αυτό, χρησιμοποίησαν μια γνωστή μέθοδο της Γνωστικής Ψυχολογίας, δηλαδή ζήτησαν από κάποιους συμμετέχοντες να θυμηθούν περισσότερα παραδείγματα από τους άλλους.
Η μέθοδος αυτή θεωρείται αποτελεσματική επειδή είναι γενικά πιο εύκολο για κάποιον να θυμηθεί 2 πρόσφατα παραδείγματα παρά 10. Αυτό σημαίνει ότι όσοι έπρεπε να θυμηθούν 2 περιπτώσεις έξυπνων αποφάσεων ίσως θεώρησαν ότι έκαναν εξαιρετικές επιλογές, δεδομένου ότι η ανάκληση των συγκεκριμένων αναμνήσεων ήταν εύκολη. Από την άλλη πλευρά, όσοι έπρεπε να θυμηθούν 10 παραδείγματα σωστών αποφάσεων πιθανόν να αμφέβαλαν για τον αυτοέλεγχό τους. «Αρχίζετε να χρησιμοποιείτε αυτή τη δυσκολία που αντιμετωπίζετε ως το έναυσμα για να αναρωτηθείτε ποιοί ακριβώς είστε», αναφέρει η Haws. Τα λάθη είναι βλαβερά μόνο όταν τα επαναλαμβάνουμε, αλλά αν παρατηρήσουμε ιδιαίτερες καταστάσεις και συλλογιστούμε ό,τι έχουμε μάθει μπορούμε να αναλάβουμε δράση και κατάλληλα μέτρα με σκοπό να χαράξουμε την πορεία μας.
Advertisment
Η Haws έδωσε στους συμμετέχοντες ένα χρηματικό πόσο και στη συνέχεια τους ρώτησε πόσο θα δαπανούσαν για ένα αντικείμενο που δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν οικονομικά, όπως ένα ζευγάρι παπούτσια, μια τσάντα ή ένα βιντεοπαιχνίδι. Από τους συμμετέχοντες στη μελέτη ζητήθηκε να θυμηθούν μερικές περιπτώσεις επιτυχημένων συνολικά αγορών χρησιμοποιώντας το ποσό που τους δόθηκε. Ωστόσο, σε όσους ζητήθηκε να θυμηθούν καλύτερα παραδείγματα παρουσίασαν μειωμένο αυτοέλεγχο αφού σπατάλησαν τα χρήματά τους σε πράγματα τα οποία δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά.
Τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για τη σχέση ανάμεσα στις αναμνήσεις και τον αυτοέλεγχο. Κατά την Haws, το πιο εκπληκτικό εύρημα είναι ότι η αναζήτηση στο παρελθόν μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη συμπεριφορά μας ανάλογα με την ευκολία ανάκλησης μιας ανάμνησης ακόμη και όταν οι παλαιότερες αναμνήσεις είναι θετικές. Αυτό που κάνει τις αναμνήσεις αναποτελεσματική μέθοδο βελτίωσης είναι το γεγονός ότι συνεχώς ξαναγράφουμε από την αρχή τις ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας.
Όπως τονίζει η Haws, οι έρευνές της για τη συμπεριφορά δείχνουν ότι αντί να κολλάμε στο παρελθόν ο καθορισμός στόχων για το μέλλον μπορεί να αλλάξει θετικά τη συμπεριφορά που έχουμε στο παρόν. Για παράδειγμα, δεν αγοράζουμε πανάκριβες μπότες διότι θέλουμε να πάμε ένα ταξίδι στην Ευρώπη ή καθόμαστε να μελετήσουμε αντί να πηγαίνουμε σε πάρτι διότι θέλουμε να πάρουμε καλό βαθμό στο διαγώνισμα. Αν λοιπόν επιθυμούμε να έχουμε καλύτερο αυτοέλεγχο, μας συμβουλεύει το εξής: «Κοιτάξτε μπροστά σας και ποτέ πίσω».
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από κάποια μορφή κατάθλιψης η οποία συχνά έχει τις ρίζες της στις ενοχές και τα λάθη του παρελθόντος. Όταν καταφέρουμε να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας και να κατανοήσουμε ότι δεν μας ορίζουν, θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα παρόν και ένα μέλλον που δεν θα περιλαμβάνει συναισθήματα ενοχής και λύπης. Έτσι θα γεμίσει η ζωή μας με ευγνωμοσύνη γι’ αυτό που είμαστε και για ό,τι έχουμε καταφέρει.
