Η κρυστάλλωση του μελιού είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται κυρίως το χειμώνα με το κρύο, και λίγοι γνωρίζουν την αλήθεια. Πολλοί καταναλωτές πιστεύουν ότι το μέλι τους προήλθε από νοθεία με ζάχαρη και ο μελισσοκόμος τους εξαπάτησε. Ωστόσο η αλήθεια απέχει πολύ από αυτές τις υποθέσεις!
Η κρυστάλλωση είναι ένα φυσικό φαινόμενο που συμβαίνει στο αγνό, ανεπεξέργαστο μέλι! Δεν σας έρχεται παράξενο που το μέλι από το σούπερ μαρκετ δεν κρυσταλλώνει ποτέ; Γιατί δεν κρυσταλλώνει; Είναι επεξεργασμένο, “βρασμένο”, φιλτραρισμένο, και φυσικά μερικές φορές νοθευμένο. Έχουν βγει άλλωστε και σχετικές ανακοινώσεις από τον ΕΦΕΤ, όπου εντοπίστηκαν επικίνδυνες ουσίες σε τυποποιημένα μέλια. Η κρυστάλλωση του μελιού είναι φυσικό φαινόμενο, με την οποία το μέλι μετατρέπεται από υγρό (ρευστό), σε μία στερεά- ημιστερεά κατάσταση και είναι 100% φυσικό!
Advertisment
Η κρυστάλλωση του μελιού είναι ελάχιστα κατανοητή από το καταναλωτικό κοινό. Πολλοί υποθέτουν ότι το μέλι που κρυσταλλώνει είναι νοθευμένο ή και το αντίθετο. Δεν είναι έτσι. Στην πραγματικότητα, η διαδικασία της κρυστάλλωσης είναι φυσικό επακόλουθο. Η κρυστάλλωση δεν επηρεάζει την ποιότητα του μελιού, εκτός από το χρώμα και την υφή. Το κρυσταλλωμένο μέλι δεν είναι χαλασμένο και διατηρούνται τα ποιότητα χαρακτηριστικά του υγρού μελιού. Σε ορισμένους καταναλωτές μελιού, τους αρέσει να είναι σε αυτή την κατάσταση (ιδίως στο εξωτερικό), δεδομένου ότι είναι εύκολο να απλωθεί σε ψωμί ή φρυγανιά χωρίς να στάζει και επίσης διότι η γεύση του είναι πλουσιότερη.
Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η κρυστάλλωση του μελιού δεν έχει καμία σχέση με την ποιότητά του, αλλά είναι ένα χαρακτηριστικό των αγνού και φυσικού μελιού.
Γιατί το μέλι κρυσταλλώνει;
Advertisment
Το μέλι είναι ένα ιδιαίτερα πυκνό διάλυμα φυσικής ζάχαρης (φυσική φρουκτόζη, γλυκόζη, μαλτόζη και σακχαρόζη). Περιέχει πάνω από 70% σάκχαρα και λιγότερο από 20% νερό (υγρασία). Υπάρχουν πολλά σάκχαρα στο μέλι σε σχέση με την περιεκτικότητα σε νερό. Αυτό σημαίνει ότι το νερό στο μέλι, περιέχει επιπλέον ποσότητα ζάχαρης από ό,τι θα μπορούσε φυσικά να κατέχει. Η υπερα-φθονία των φυσικών σακχάρων κάνει το μέλι ασταθές. Είναι φυσικό για το μέλι να κρυσταλλωθεί, δεδομένου ότι είναι ένα υπέρ κορεσμένο σε ζάχαρα προϊόν.
Τα δύο κύρια σάκχαρα του μελιού είναι η φρουκτόζη και η γλυκόζη. Το περιεχόμενο σε φρουκτόζη και γλυκόζη σε κάθε μέλι ποικίλλει ανάλογα από την πηγή συλλογής (είδος ανθοφορίας) ή του μελιτώματος, καθορίζοντας έτσι και το είδος κάθε μελιού. Γενικά, η φρουκτόζη κυμαίνεται από 25 έως 40% και η γλυκόζη από 30- 44%. Η ισορροπία αυτών των δύο κύριων σακχάρων είναι η κύρια αιτία που θα οδηγήσει στην κρυστάλλωση του μελιού, και το σχετικό ποσοστό τους θα καθορίσει κατά πόσο θα κρυσταλλώνει γρήγορα ή αργά. Η φρουκτόζη είναι πιο διαλυτή στο νερό από τη γλυκόζη και θα παραμείνει ρευστή.
Όταν η γλυκόζη κρυσταλλώνει, χωρίζεται από το νερό και παίρνει τη μορφή μικροσκοπικών κρυστάλλων. Καθώς η κρυστάλλωση προχωρά και περισσότερη γλυκόζη κρυσταλλώνει, οι κρύσταλλοι θα εξαπλωθούν σε όλο το μέλι. Τελικά, το μέλι γίνεται παχύ και κρυσταλλώνει.
Μερικά μέλια κρυσταλλώνουν ομοιόμορφα. Μερικά θα είναι εν μέρει κρυσταλλωμένα και παίρνουν τη μορφή δύο στρωμάτων, με το κρυσταλλικό στρώμα στο κάτω μέρος του βάζου καθώς το άλλο βρίσκεται σε υγρή μορφή στην κορυφή. Διάφορα μέλια, επίσης, ποικίλλουν ως προς το μέγεθος των κρυστάλλων που σχηματίζουν. Το κρυσταλλωμένο μέλι τείνει να είναι πιο ανοιχτόχρωμο απ’ ό,τι ήταν στην υγρή του μορφή. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η γλυκόζη τείνει σε αφυδατωμένη κρυσταλλική μορφή, και ότι τα κρύσταλλα της γλυκόζης τείνουν στο φυσικό τους δηλ. το καθαρό λευκό. Πιο σκούρα μέλια διατηρούν καφετί εμφάνιση.
Πόσο γρήγορα θα κρυσταλλώσει το μέλι;
Διάφορα είδη μελιού θα κρυσταλλωθούν με διαφορετικούς ρυθμούς. Ορισμένα μέλια θα κρυσταλλώνουν μέσα σε λίγες εβδομάδες μετά την εξαγωγή από τις κερήθρες, ενώ άλλα παραμένουν σε υγρή κατάσταση για μήνες ή χρόνια. Οι ακόλουθοι παράγοντες επηρεάζουν η ταχύτητα της κρυστάλλωσης:
(ι) η πηγή του νέκταρος που συλλέγουν οι μέλισσες (η σύνθεση των σακχάρων του μελιού),
(ii) ο τρόπος με τον οποίο έχει επεξεργαστεί και
(iii) η θερμοκρασία στη συντήρηση.
Ο χρόνος που θα πάρει το μέλι να κρυσταλλώσει εξαρτάται κυρίως από τη σχέση φρουκτόζης προς γλυκόζη και της γλυκόζης προς την αναλογία της υγρασίας. Μέλι με υψηλή περιεκτικότητα σε γλυκόζη, με χαμηλή φρουκτόζη σε αναλογία προς την γλυκόζη, θα κρυσταλλωθεί πιο γρήγορα, όπως το τριφύλλι, το βαμβάκι, πικραλίδα, μουστάρδα της ελαιοκράμβης κ.α. Μέλι με υψηλότερη φρουκτόζη σε αναλογία προς την γλυκόζη (που περιέχει λιγότερο από 30 % γλυκόζης) κρυσταλλώνει αρκετά αργά και μπορούν να μείνει υγρό για πολλά χρόνια χωρίς ειδική επεξεργασία.
Για παράδειγμα, το μέλι πορτοκαλιάς κρυσταλλώνει μόλις πιάσει ο Χειμώνας, το πεύκο κρυσταλλώνει σε 1-2 χρόνια, ενώ ο έλατος δεν κρυσταλλώνει ποτέ και είναι το μοναδικό μέλι που συμβαίνει αυτό. Όσο υψηλότερη είναι η γλυκόζη και χαμηλότερη η περιεκτικότητα σε υγρασία στο μέλι, η κρυστάλλωση είναι πιο γρήγορη. Μέλι με λιγότερο γλυκόζη σε σχέση με την υγρασία, άρα λιγότερο κορεσμένο διάλυμα γλυκόζης, αργεί να κρυσταλλώσει. Μέλι με αυξημένη περιεκτικότητα σε υγρασία συχνά κρυσταλλώνει άνισα (όχι δηλ. ως ομοιογενής μάζα) και χωρίζεται σε κρυσταλλική και υγρή μορφή.
Η ταχύτητα του μελιού για να κρυσταλλώσει δεν εξαρτάται μόνο από τη σύνθεσή του, αλλά και από την σχετική παρουσία των καταλυτών, όπως κόκκων γύρης και κομμάτια του κεριού στο μέλι. Αυτά τα λεπτά σωματίδια χρησιμεύουν ως “πυρήνες” στην κρυστάλλωση του μελιού. Το αρχικό προϊόν περιέχει κομμάτια από κερί, γύρη και πρόπολη, και κρυσταλλώνει γρήγορα. Το μέλι που έχει επεξεργαστεί (π.χ. με θέρμανση και μηχανικό φιλτράρισμα) θα παραμείνει σε υγρή μορφή λόγω της αποβολής του πυρήνων, που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη των κρυστάλλων γλυκόζης ενώ το ίδιο ακατέργαστο μέλι με τα κοινά φίλτρα “κινδυνεύει” να κρυσταλλώσει.
Μέλια που συσκευάζονται και διατίθενται στο ελεύθερο εμπόριο, συνήθως θερμαίνονται και φιλτράρονται σε υψηλή πίεση. Με την θέρμανση και την διήθηση του μελιού διαλύονται – παρακρατούνται οποιοιδήποτε κρύσταλλοι και απομακρύνονται οι “πυρήνες” που θα μπορούσαν να είναι παρόντες. Ως εκ τούτου, η κρυστάλλωση παρεμποδίζεται.
Η θερμοκρασία αποθήκευσης
Η θερμοκρασία αποθήκευσης έχει μεγάλη επίδραση στην κατάσταση του μελιού. Η κρυστάλλωση του μελιού είναι πιο ταχεία περίπου στους 10 με 15 °C (50 έως 59ºF). Σε θερμοκρασία κάτω των 10ºC (52ºF) η κρυστάλλωση επιβραδύνεται. Η χαμηλή θερμοκρασία αυξάνει το ιξώδες του μελιού και αυτό επιβραδύνει την διαμόρφωση και την διάδοση των κρυστάλλων. Το μέλι αντιστέκεται στην κρυστάλλωση καλύτερα σε υψηλότερες θερμοκρασίες άνω των 25ºC (77ºF). Όταν η θερμοκρασία είναι 40ºC (104ºF) οι κρύσταλλοι διαλύονται. Θερμοκρασία άνω των 40ºC (104ºF) θα βλάψει τις ιδιότητες του μελιού.
Υγροποίηση κρυσταλλωμένου μελιού
Το κρυσταλλωμένο μέλι μπορεί να επανέλθει σε υγρή μορφή και συνοχή θερμαίνοντάς το ήπια σε υδατόλουτρο (Bain Marie). Η θέρμανση του μελιού πρέπει να εφαρμοστεί έμμεσα, και όχι με άμεση φλόγα σε ένα δοχείο. Η θερμοκρασία στην κυψέλη είναι περίπου 35ºC (95ºF) και μπορεί να φθάσει και 40ºC (104ºF ) κατά την περίοδο του καλοκαιριού, όταν οι μέλισσες συλλέγουν και ωριμάζουν το μέλι. Άρα για να υγροποιηθεί το μέλι, η καλύτερη θερμοκρασία είναι οι 35-40°C (95-104°F). Η θερμοκρασία δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 40ºC (104°F) για να αποφευχθεί η υπερθέρμανση.
Η υπερθέρμανση του μελιού για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα θα μειώσει την ποιότητα και θα καταστρέψει τα ένζυμα, θα απολέσει την λεπτή γεύση, το άρωμα και θα καταστρέψει τα ιχνοστοιχεία. Η θέρμανση, πρέπει να γίνεται με προσοχή έτσι ώστε η θρεπτική αξία του μελιού να μην χαθεί. Είναι δυνατή η εκ νέου υγροποίηση του κρυσταλλωμένου μελιού χωρίς να χαθεί η ποιότητα.
Αποφεύγοντας την κρυστάλλωση
– Φυλάξτε το μέλι σε θερμοκρασία δωματίου σε ερμητικά κλειστά δοχεία. Βέλτιστη θερμοκρασία για την αποθήκευση μελιού είναι 21 έως 27°C (70-80°F).
– Αποφύγετε την αποθήκευση μελιού σε ψυχρές θερμοκρασίες από 11 έως 18ºC (52-64ºF), η οποία είναι ιδανική για το σχηματισμό κρυστάλλων.
– Μην το αποθηκεύετε στο ψυγείο επιταχύνοντας τη διαδικασία της κρυστάλλωσης.
