Ο εγκέφαλος του μωρού δεν είναι μια λευκή κόλλα!
Ένας επιστήμονας που περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον έχει βαλθεί να αποδείξει ότι τα «πράγματα δεν είναι έτσι» είναι ο καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Στίβεν Πίνκερ. Εχει αποκληθεί, μεταξύ άλλων, «προβοκάτορας της επιστήμης» από την αγγλική «Γκάρντιαν», «ποπ σταρ της εξελικτικότητας» από τους «Τάιμς», «παιδί-θαύμα» από την «Ουάσιγκτον Ποστ» -πάντως, όλοι αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για ένα από τα πιο σπινθηροβόλα μυαλά της εποχής μας.
Advertisment
Κάθε μελέτη του γίνεται αυτόματα μπεστ σέλερ, προκαλώντας ταυτόχρονα μεγάλες συζητήσεις (όπως «Το γλωσσικό ένστικτο» και το «Πώς λειτουργεί ο νους»).
Ανάλογες αντιδράσεις χαιρέτισαν και την έκδοση της τελευταίας ογκώδους μελέτης του με τίτλο «Η λευκή κόλλα: σύγχρονη άρνηση της ανθρώπινης φύσης». Στόχος του βιβλίου είναι να θέσει σε αμφισβήτηση την κυρίαρχη σήμερα θεωρία για τον ανθρώπινο νου: Τη θεωρία της «λευκής κόλλας», σύμφωνα με την οποία όταν γεννιέται ο άνθρωπος, ο ανθρώπινος νους είναι μια λευκή κόλλα πάνω στην οποία μπορείς να γράψεις οτιδήποτε.
Διαβάστε ακόμη: Τι πρέπει να γνωρίζετε για να μεγαλώσετε ένα ευφυές και πετυχημένο παιδί
Advertisment
Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η νοηματική διαδικασία αποτελεί εξ ολοκλήρου το παράγωγο του περιβάλλοντός μας χωρίς ουσιαστική επιρροή έμφυτων βιολογικών χαρακτηριστικών. Ο μοναδικός ρόλος των γονιδίων είναι να παράγουν λευκές κόλλες νοηματικού χάρτου, πάνω στις οποίες «το περιβάλλον» γράφει ό,τι θέλει.
Σύμφωνα με τον Πίνκερ, πρόκειται για μια τελείως λανθασμένη αντίληψη: «Μια λευκή κόλλα δεν κάνει τίποτα», μας λέει σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε μαζί του. «Απλώς κάθεται. Όμως οι άνθρωποι κάνουν πράγματα, κατανοούν το περιβάλλον τους, χρησιμοποιούν τη γλώσσα, χρησιμοποιούν τη λογική για να πετύχουν τους στόχους τους.
Ακόμα και αν αναγνωρίσουμε ότι η μάθηση και ο πολιτισμός αποτελούν βασικούς παράγοντες της συμπεριφοράς μας, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι δεν μπορείς να μάθεις οτιδήποτε αν δεν έχεις ήδη κάποια εσωτερικά κυκλώματα που σου επιτρέπουν να μάθεις. Η ικανότητα του να μαθαίνεις από το περιβάλλον σου είναι έμφυτη. Οι βράχοι δεν μαθαίνουν».
Αν ο νους δεν είναι μια λευκή κόλλα χαρτί, τι είναι; Οι θεωρητικοί της σχολής της Εξελικτικής Ψυχολογίας, όπως ο Πίνκερ, υποστηρίζουν ότι ο ανθρώπινος νους -όπως και το ανθρώπινο σώμα- διαμορφώθηκε μέσα από τη διαδικασία της φυσικής επιλογής μέσω της βιολογικής εξέλιξης.
«Ο εγκέφαλος του μωρού δεν είναι μια λευκή κόλλα», υποστηρίζει. «Επάνω του έχει αποτυπωθεί η γενετική ιστορία της ανθρωπότητας, με τα χαρακτηριστικά εκείνα που επέτρεψαν στους προγόνους μας να επιβιώσουν». Η διαδικασία της φυσικής επιλογής μάς έχει προικίσει με ένα σύνολο «θαλαμίσκων» που βρίσκονται στον εγκέφαλο, οι οποίοι περιέχουν τις έμφυτες ικανότητες και προδιαθέσεις. Η Εξελικτική Ψυχολογία υποστηρίζει ότι ο εγκέφαλος συνίσταται από μια σειρά νευρωνικών κυκλωμάτων, τα οποία έχουν σχεδιασθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να παράγουν μορφές συμπεριφοράς που βοήθησαν την προσαρμογή μας στο περιβάλλον.
Υπάρχουν έμφυτοι εξειδικευμένοι «θαλαμίσκοι» που αφορούν δραστηριότητες όπως η κοινωνική μάθηση, η ομιλία, η διατροφή, η εξεύρεση συντρόφου, η αναγνώριση προσώπων, ο διαχωρισμός των ανθρώπων σε μέλη της ομάδας και «ξένους» κ.λπ. Πολλά από αυτά τα νευρωνικά κυκλώματα έχουν χαρτογραφηθεί από εγκεφαλικά σκαναρίσματα και από μελέτες ανθρώπων που έχουν υποστεί εγκεφαλικές βλάβες.
Οι τρείς τομείς
Οι επιστήμονες της Εξελικτικής Ψυχολογίας παραθέτουν τρεις κυρίως τομείς ερευνών που, κατά την άποψή τους, τεκμηριώνουν τις θέσεις τους.
Ο πρώτος είναι η μελέτη της ανθρώπινης γλώσσας. Για ένα μεγάλο διάστημα ο Πίνκερ ήταν καθηγητής στο ΜΙΤ μαζί με τον Νόαμ Τσόμσκι. Ο πρώτος ήταν διευθυντής του Κέντρου Γνωσιολογικής Νευροεπιστήμης, ενώ ο δεύτερος του τμήματος της Γλωσσολογίας. Ο Πίνκερ έχει υιοθετήσει τη θεωρία του Τσόμσκι, ότι δηλαδή η γνώση της γλώσσας αντιπροσωπεύει μια έμφυτη ικανότητα. Το παιδί όταν γεννιέται ήδη γνωρίζει τους γραμματικούς κανόνες της γλώσσας.
Αυτό του επιτρέπει να παράγει συνεχώς νέες, συντακτικά σωστές, προτάσεις, τις οποίες δεν έχει ακούσει ποτέ. (Η διαφορά του Πίνκερ με τον Τσόμσκι συνίσταται στο ότι ενώ και οι δύο δέχονται ότι η γνώση της γλώσσας αντιπροσωπεύει μια έμφυτη βιολογική ικανότητα, ο Τσόμσκι δεν πιστεύει ότι η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης αρκεί για να εξηγήσει την εμφάνιση και λειτουργία της γλωσσικής ικανότητας).
Ο δεύτερος τομέας ερευνών είναι η μελέτη της συμπεριφοράς και των χαρακτηριστικών των διδύμων. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών που τεκμηριώνουν την ύπαρξη έμφυτων νοηματικών δομών μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:
Ομόζυγοι δίδυμοι που έχουν μεγαλώσει χωριστά παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ποσοστό ομοιότητας στις προσωπικότητές τους. Ομόζυγοι δίδυμοι που έχουν μεγαλώσει μαζί παρουσιάζουν μεγαλύτερες ομοιότητες από ό,τι ετερόζυγοι δίδυμοι που έχουν μεγαλώσει μαζί. Βιολογικά αδέλφια που έχουν μεγαλώσει χωριστά παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερες ομοιότητες από θετά αδέλφια που έχουν μεγαλώσει μαζί.
Ο τρίτος τομέας ερευνών αφορά τις κοινές μορφές συμπεριφοράς που βρίσκουμε σε ανθρώπους που ανήκουν στους 6.000 διαφορετικούς πολιτισμούς που υπάρχουν στη Γη. Ετσι π.χ. άτομα που ζουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς έχουν το ίδιο ρεπερτόριο συναισθηματικών εκφράσεων. Το ευτυχισμένο χαμόγελο, η έκφραση της αγριάδας, το σήκωμα της βλεφαρίδας ως έκφραση δυσπιστίας, το ζαρωμένο μέτωπο ως έκφραση απορίας και πολλές άλλες ανάλογες εκφράσεις προσώπου είναι οικουμενικά χαρακτηριστικά. Επίσης, και άλλα πολλά χαρακτηριστικά διαμορφώθηκαν κάτω από την πίεση της φυσικής εξέλιξης.
Η όρεξη π.χ. για γλυκά που σήμερα είναι δυσλειτουργική αναπτύχθηκε σε ένα περιβάλλον όπου ο λιμός ήταν καθημερινός κίνδυνος και οι μεγάλες ποσότητες θερμίδων πάντοτε σπάνιζαν. Η έλξη που αισθανόμαστε για πρόσωπα τα οποία έχουν ορισμένα γεωμετρικά χαρακτηριστικά σχετίζεται με το ότι τα σημάδια ομορφιάς αποτελούν ενδείξεις γονιμότητας.
Ο παράλογος φόβος που αισθανόμαστε για τα φίδια (παράλογος καθ’ όσον οι ηλεκτρικές πρίζες, τις οποίες δεν φοβόμαστε, προκαλούν απείρως περισσότερους θανάτους στους ανθρώπους των πόλεων σήμερα από ό,τι τα φίδια) εξηγείται από το γεγονός ότι στα χιλιάδες έτη που ζούσαμε στη σαβάνα τα φίδια ήταν ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζαμε κ.λπ.
Σύμφωνα με τον Πίνκερ, όλα αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά και πολλά άλλα αποτελούν την κοινή γενετική κληρονομιά της ανθρωπότητας που προέρχεται από τους κοινούς προγόνους μας, τη μικρή εκείνη ομάδα ανθρώπων που εγκατέλειψε την Αφρική πριν από 100.000 χρόνια και σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Τα χαρακτηριστικά αυτά αντανακλούν τον τρόπο με τον οποίο καλωδιώθηκε ο ανθρώπινος εγκέφαλος κάτω από την πίεση της φυσικής επιλογής της δαρβινικής εξέλιξης.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
