Η ομορφιά όσων δεν θα μάθουμε ποτέ
Πριν από 30 χρόνια περίπου, ο Πίκο Άγιερ έκανε ένα ταξίδι στην Ιαπωνία. Την ερωτεύτηκε και μετακόμισε εκεί. Όντας ένας ενθουσιώδης μελετητής του ανθρώπινου πνεύματος, ο Άγιερ ισχυρίζεται ότι τώρα αισθάνεται πως ξέρει πολύ λιγότερα πράγματα για την Ιαπωνία, αλλά και για οτιδήποτε άλλο, απ’ ότι νόμιζε πως ήξερε πριν από τρεις δεκαετίες. Σ’ αυτόν το λυρικό διαλογισμό περί σοφίας, ο Άιερ αναλύει τη παράξενη θεωρία πως η γνώση αποκτάται με το χρόνο: πως όσα περισσότερα μαθαίνουμε, τόσο περισσότερο διαπιστώνουμε πόσα λίγα ξέρουμε.
Advertisment
Διαβάστε παρακάτω ολόκληρη την ομιλία
Ένα ζεστό πρωινό του Οκτωβρίου, κατέβηκα απ’ το νυχτερινό τρένο στο Μανταλέι, την παλιά βασιλική πρωτεύουσα της Βιρμανίας, τη σημερινή Μιανμάρ. Έξω στον δρόμο, έπεσα πάνω σε μια παρέα αντρών που στέκονταν δίπλα στα ποδήλατα-ταξί τους. Ένας απ’ αυτούς με πλησίασε και προσφέρθηκε να με ξεναγήσει. Η τιμή που μου ζήτησε ήταν εξωφρενική. Ήταν λιγότερο απ’ ό,τι θα πλήρωνα στην πατρίδα μου για μια σοκολάτα.
0:45
Ανέβηκα λοιπόν στο ποδήλατο-ταξί, κι εκείνος άρχισε να κάνει αργά πετάλι ανάμεσα στα παλάτια και τις παγόδες. Ταυτόχρονα, άρχισε να μου λέει πώς ήρθε από το χωριό του στην πόλη. Είχε πτυχίο μαθηματικού. Το όνειρό του ήταν να γίνει δάσκαλος, φυσικά όμως η ζωή είναι δύσκολη υπό ένα στρατιωτικό καθεστώς, και για τώρα αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να βγάζει τα προς το ζην. Μου είπε πως πολλά βράδια πραγματικά κοιμόταν στο ποδήλατο-ταξί
1:20
για να προλάβει τους πρώτους επισκέπτες του νυχτερινού τρένου. Πολύ σύντομα ανακαλύψαμε ότι είχαμε πολλά πράγματα κοινά: ήμασταν και οι δύο γύρω στα είκοσι, γοήτευαν και τους δύο μας οι ξένοι πολιτισμοί, κι έτσι, με κάλεσε στο σπίτι του.
1:41
Αφήσαμε τους πλατιούς συνωστισμένους δρόμους, και περάσαμε μέσα από δύσβατα σοκάκια. Τριγύρω μας υπήρχαν παντού διαλυμένες καλύβες. Δεν είχα ιδέα πού βρισκόμουν και συνειδητοποίησα πως θα μπορούσε να μου συμβεί οτιδήποτε. Θα μπορούσαν να με ληστέψουν, να με ναρκώσουν, ή κάτι ακόμα χειρότερο. Κανείς δεν θα το μάθαινε.
2:05
Τελικά σταμάτησε κάπου και με οδήγησε σε μια καλύβα που αποτελούνταν από μόνο ένα μικρό δωμάτιο, και τότε έσκυψε να πιάσει κάτι κάτω από το κρεβάτι του, κι εγώ πάγωσα. Περίμενα να δω τι θα έβγαζε απ’ εκεί και τελικά έβγαλε ένα κουτί. Εκεί είχε φυλάξει κάθε γράμμα που είχε λάβει ποτέ από τους ξένους επισκέπτες, και σε μερικά είχε κολλήσει μικρές φθαρμένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες των καινούργιων φίλων του από το εξωτερικό. Όταν αποχαιρετιστήκαμε εκείνο το βράδυ,
2:50
συνειδητοποίησα ότι μου είχε δείξει το μυστικό νόημα των ταξιδιών, που είναι να επισκεφτείς τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά μέρη που κανονικά δεν θα πήγαινες ποτέ, να τολμήσεις να πας στην αβεβαιότητα, την αμφιβολία, ακόμα και στον φόβο. Στο σπίτι μας είναι πολύ εύκολο να νομίζουμε
3:14
ότι έχουμε τον έλεγχο των πραγμάτων. Στον έξω κόσμο συνειδητοποιούμε διαρκώς ότι δεν τον έχουμε, και πως ούτε μπορούμε να ξέρουμε τα πάντα. «Οι άνθρωποι επιθυμούν να στεριώσουν»,
3:27
έλεγε ο Ραλφ Γουάλντο Έμερσον, «όμως μόνο όσο δεν στεριώνουμε υπάρχει ελπίδα για εμάς». Σε αυτό το συνέδριο είχαμε την τύχη ν’ ακούσουμε συναρπαστικές ιδέες,
3:40
να μάθουμε για νέες ανακαλύψεις και τους τρόπους με τους οποίους εξελίσσεται η γνώση. Όμως κάποτε φτάνει η στιγμή που η γνώση δεν αρκεί. Σε μια τέτοια στιγμή καθορίζεται πραγματικά η ζωή σου. Ερωτεύεσαι. Χάνεις έναν φίλο. Σβήνουν τα φώτα. Και είναι τότε που έχεις χαθεί ή αισθάνεσαι άβολα ή εκτός εαυτού, που ανακαλύπτεις ποιος είσαι. Δεν πιστεύω ότι η άγνοια είναι ευλογία. Η επιστήμη έχει αναμφίβολα κάνει τις ζωές μας φωτεινότερες, μακροβιότερες και πιο υγιείς.
4:23
Θα είμαι αιώνια ευγνώμων στους δασκάλους που μου δίδαξαν τους νόμους της φυσικής και που μου επισήμαιναν ότι τρία επί τρία κάνει εννιά. Μπορώ να κάνω αυτόν τον υπολογισμό στα δάχτυλα, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Όμως όταν ένας μαθηματικός μου λέει ότι μείον τρία επί μείον τρία κάνει εννιά, αυτή είναι μια λογική που σχεδόν τείνει προς την εμπιστοσύνη. Με άλλα λόγια, το αντίθετο της γνώσης δεν είναι πάντα η άγνοια. Μπορεί να είναι ο θαυμασμός, ή το μυστήριο,
4:58
ή η πιθανότητα. Στη ζωή μου διαπίστωσα πως αυτά που μου έδωσαν ώθηση και με προχώρησαν ήταν περισσότερο όσα δεν ήξερα παρά όσα ήξερα. Επίσης, τα πράγματα που δεν ξέρω είναι αυτά που συχνά με έφεραν πιο κοντά στους άλλους. Κάθε Νοέμβριο εδώ και οκτώ συναπτά έτη, ταξιδεύω ανά την Ιαπωνία με τον Δαλάι Λάμα. Κάτι που επαναλάμβανε καθημερινά
5:27
και έμοιαζε να εφησυχάζει τον κόσμο και να του δίνει αυτοπεποίθηση, ήταν το «Δεν ξέρω». «Τι θα γίνει με το Θιβέτ;» «Πότε θα έχουμε επιτέλους ειρήνη στη Γη;» «Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να μεγαλώνεις παιδιά;»
5:44
«Ειλικρινά, δεν ξέρω», απαντούσε αυτός ο σοφός άνθρωπος. Ο οικονομολόγος νομπελίστας Ντάνιελ Κάνεμαν
5:54
μελέτησε την ανθρώπινη συμπεριφορά για πάνω από 60 χρόνια, και το συμπέρασμά του είναι πως εμπιστευόμαστε πολύ περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε
6:04
αυτά που νομίζουμε ότι ξέρουμε. Έχουμε, όπως εξαιρετικά διατύπωσε, μια απεριόριστη ικανότητα ν’ αγνοούμε την άγνοιά μας. «Ξέρουμε» ότι η ομάδα μας θα κερδίσει αυτό το σαββατοκύριακο, και θυμόμαστε αυτό το «ξέρω» μόνο στις σπάνιες περιπτώσεις που έχουμε δίκιο. Τις περισσότερες φορές είμαστε στο σκοτάδι κι εκεί είναι που βρίσκεται η αληθινή οικειότητα. Ξέρετε τι θα κάνει ο εραστής σας αύριο; Θέλετε να ξέρετε; Οι γονείς όλων μας, όπως κάποιοι τους αποκαλούν,
6:45
ο Αδάμ και η Εύα, δεν μπορούσαν να πεθάνουν όσο έτρωγαν από το δέντρο της ζωής.
6:51
Όμως τη στιγμή που άρχισαν να τρώνε από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού, έχασαν την αθωότητά τους. Αισθάνθηκαν ντροπιασμένοι, αναστατωμένοι, αμήχανοι. Και έμαθαν, ίσως λίγο αργά, πως υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε, αλλά υπάρχουν και πάρα πολλά που είναι καλύτερο να τ’ αφήσουμε ανεξερεύνητα. Όταν ήμουν παιδί, φυσικά τα ήξερα όλα.
7:20
Είχα περάσει 20 χρόνια μέσα σε τάξεις να μαζεύω πληροφορίες και εργαζόμουν στον τομέα της πληροφόρησης γράφοντας άρθρα για το περιοδικό Time. Έκανα το πρώτο μου ταξίδι στην Ιαπωνία για δυόμισι εβδομάδες, και γύρισα πίσω με μια έκθεση 40 σελίδων όπου περιέγραφα με κάθε λεπτομέρεια τους ναούς της Ιαπωνίας, τη μόδα της, τους αγώνες μπέιζμπολ, την ψυχή της. Όμως κάτω απ’ όλα αυτά, κάτι που δεν μπορούσα να κατανοήσω με άγγιξε τόσο πολύ,
7:55
για λόγους που ακόμα δεν μπορώ να εξηγήσω, ώστε αποφάσισα να πάω να ζήσω στην Ιαπωνία. Παρ’ όλο που ζω εκεί εδώ 28 χρόνια, δεν μπορώ να σας πω πολλά για την υιοθετημένη πατρίδα μου, κι αυτό είναι θαυμάσιο γιατί σημαίνει ότι κάθε μέρα ανακαλύπτω κάτι καινούργιο, και καθώς είμαι σ’ αυτή τη διαδικασία, βλέπω παντού χιλιάδες πράγματα που δεν γνωρίζω. Η γνώση είναι ένα ανεκτίμητο δώρο. Αλλά η ψευδαίσθηση της γνώσης μπορεί να είναι πιο επικίνδυνη από την άγνοια.
8:33
Να νομίζεις ότι ξέρεις τον αγαπημένο σου ή τον εχθρό σου,
8:37
μπορεί να είναι πιο επικίνδυνο απ’ το να παραδεχτείς ότι δεν θα τους μάθεις ποτέ. Κάθε πρωί στην Ιαπωνία, καθώς ο ήλιος φωτίζει το μικρό μας διαμέρισμα, καταβάλω μεγάλη προσπάθεια να μην ακούσω το δελτίο καιρού, γιατί θα επισκιάσει και θ’ αποσπάσει το μυαλό μου, κι ας είναι η μέρα ηλιόλουστη. Είμαι συγγραφέας εδώ και 34 χρόνια. Αν έχω μάθει κάτι είναι ότι η μεταμόρφωση έρχεται
9:10
όταν δεν έχω τον έλεγχο, όταν δεν ξέρω τι θα ακολουθήσει, όταν δεν θεωρώ δεδομένο ότι είμαι σπουδαιότερος απ’ οτιδήποτε γύρω μου. Και το ίδιο ισχύει και στην αγάπη ή στις στιγμές κρίσης. Ξαφνικά, βρισκόμαστε πάλι στο ποδήλατο-ταξί και φεύγουμε από τους φωτισμένους πολυσύχναστους δρόμους και κάτι μας θυμίζει τον πρώτο κανόνα των ταξιδιών και, συνεπώς, της ζωής: Είσαι τόσο δυνατός όσο είναι και η ετοιμότητά σου ν’ αφεθείς. Ίσως τελικά,
9:48
το να είσαι άνθρωπος είναι πιο σημαντικό από το να ξέρεις τα πάντα. Σας ευχαριστώ.
Advertisment
