Ο Ιπποκράτης, γνωστός και ως “ο πατέρας της ιατρικής” ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Ήταν ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής, θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής.
Πέτυχε το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις ουμανιστικές αξίες. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο βαθμό της συστηματικής μελέτης και της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και συνταγογραφώντας πρακτικές συμβουλές για ιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus Hippocraticum) και άλλων έργων.
Advertisment
Αφού εκπαιδεύτηκε στην ιατρική, ο Ιπποκράτης άρχισε να ασκεί στην Κω το επάγγελμα του ιατρού. Γνωρίζοντας όμως πόσο βυθισμένοι στην άγνοια και στην πρόληψη βρίσκονταν οι άλλοι γιατροί της εποχής του, θεώρησε χρέος του να ταξιδέψει και σ’ άλλα μέρη επειδή ήθελε να συμπληρώσει τη μόρφωσή του αλλά και να διαδώσει την πίστη του στον καθαρό αέρα, στο νερό και στον ήλιο. Έτσι, πραγματοποίησε επιστημονικά ταξίδια σε πολλές περιοχές, επισκεπτόμενος τη Δήλο, τη Θάσο, τη Σκυθία, τη Θράκη και τη Σμύρνη. Η φήμη του απλώθηκε γοργά σε όλη την Ελλάδα και πέρα από τα όριά της, στην κραταιά Περσία. Λέγεται ότι ο Αρταξέρξης τον κάλεσε στην αυλή του στέλνοντας πρέσβεις με πολύτιμα δώρα, αλλά εκείνος αρνήθηκε να φύγει απ’ την πατρίδα του.
Επίσης, λέγεται πως θεράπευσε το βασιλιά των Μακεδόνων Περδίκκα και λύτρωσε τα Άβδηρα από λοιμό. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως εκεί εξέτασε τον Δημόκριτο, ο οποίος θεωρούνταν από κάποιους ότι ήταν τρελός επειδή γέλαγε με όλα. Ο Ιπποκράτης διέγνωσε ότι απλά βρισκόταν σε χαρούμενη διάθεση και από τότε ο Δημόκριτος αποκαλούνταν “ο γελαστός φιλόσοφος”.
Επιπλέον, λέγεται, ότι ο Ιπποκράτης βοήθησε τους Αργείους και τους Αθηναίους, λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα κατά της εξάπλωσης λοιμωδών νοσημάτων. Οι τελευταίοι, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την βοήθεια του στον ιδιαίτερα θανατηφόρο λοιμό των Αθηνών, τον μύησαν στα Ελευσίνια μυστήρια και τον ανακήρυξαν πολίτη των Αθηνών. Επίσης, του παραχώρησαν δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο γι’ αυτόν και τους απογόνους του.
Advertisment
Τελευταίος του σταθμός ήταν η γη των προγόνων του, η Θεσσαλία, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Πέθανε στη Λάρισα το 377 π.Χ., σε ηλικία 83 ετών, και τάφηκε κάπου μεταξύ Γυρτώνος, Τυρνάβου και Λάρισας.
Οι αφορισμοί του Ιπποκράτη
Οι Αφορισμοί είναι από τα σημαντικότερα έργα της Ιπποκράτειας Συλλογής. Αντιγράφηκε περισσότερο από όλα τα υπόλοιπα έργα της αρχαίας ελληνικής ιατρικής γραμματείας. Αποτελεί στοιχειώδη επιτομή σημειωτικής, διαιτητικής, θεραπευτικής και προγνωστικής της Κωακής ιατρικής Σχολής.
Ο μελετητής αντιλαμβάνεται εύκολα ότι πρόκειται για σκέψεις σοφού και έμπειρου γιατρού και δασκάλου, που όμως δεν συμπληρώθηκαν από τον ίδιο, με αποτέλεσμα να περιέχουν επαναλήψεις και να είναι αταξινόμητες.
Είναι πιθανό να πρόκειται για σχέδιο που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης για τη διδασκαλία. Αργότερα οι μαθητές του το βρήκαν και το συμπεριέλαβαν στα έργα του. Έτσι, θεωρείται αυθεντικό έργο του πατέρα της ιατρικής:
«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή».
Πασίγνωστος αφορισμός που έχει τεθεί προμετωπίδα σε ιατρικές σχολές, έμβλημα σε πολλά ιατρικά έργα και έχει αποτελέσει αντικείμενο σχολίων μεγάλων σοφών της αρχαιότητας, όπως του Γαληνού, του Λουκιανού, του Σενέκα αλλά και των νεότερων γιατρών και φιλοσόφων, όπως του Γκαίτε, κ.λπ.
Ενώ ο ακόλουθος αφορισμός βρίσκεται συνήθως αναρτημένος στα χειρουργεία:
« ‘Ὀκόσα φάρμακα οὐκ ἰηται, σίδηρος ἴηται, ὅσα σίδηρος οὐκ ἰηται, πῦρ ἴηται ὅσα δέ πῦρ οὐκ ἴηται, ταῦτα χρή νομίζειν ἀνίατα».
Αφορισμοί του Ιπποκράτη τμήμα πρώτο
1. Η ζωή είναι σύντομη αλλά η ιατρική μακρόχρονη, η ευκαιρία φευγαλέα, η πείρα απατηλή, η σωστή κρίση δύσκολη. Ο γιατρός πρέπει λοιπόν όχι μόνο να προσφέρει στον άρρωστο ό,τι αρμόζει, αλλά να έχει και τη δική του βοήθεια, τη βοήθεια των προσώπων που τον περιβάλλουν και τις κατάλληλες για την περίσταση συνθήκες.
2. Στις διαταραχές του πεπτικού συστήματος και τους εμετούς που εκδηλώνονται από μόνοι τους, αν ο άρρωστος αποβάλλει ό,τι πρέπει να αποβληθεί, οι κενώσεις και οι εμετοί είναι ωφέλιμοι και εύκολα ανεκτοί» διαφορετικά συμβαίνει το αντίθετο. Το ίδιο ισχύει και για τις τεχνητές κενώσεις των αγγείων και των οργάνων [αφαίμαξη, πρόκληση εμετού, δραστικά καθαρτικά]. Αν γίνονται με τον σωστό τρόπο, είναι ωφέλιμες και εύκολα ανεκτές» διαφορετικά συμβαίνει το αντίθετο. Για να κρίνουμε λοιπόν αν οι κενώσεις αυτές είναι ωφέλιμες ή βλαβερές, πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη μας τον τόπο, την εποχή, την ηλικία και τα είδη των ασθενειών.
3. Η υπερβολική ευεξία των αθλητών είναι επικίνδυνη, αν μάλιστα φτάνει στα έσχατα όρια» η παραμονή στο ίδιο σημείο είναι αδύνατη» έτσι, αφού κανείς δεν παραμένει στάσιμος και ούτε υπάρχει περιθώριο βελτίωσης, το μόνο που απομένει είναι η επιδείνοιση’ για τους λόγους αυτούς,
4. Η λιτή και αυστηρή δίαιτα είναι πάντα επικίνδυνη και στις μακροχρόνιες αρρώστιες και τις βαριές, όπου δεν γίνεται δεχτή. Εξάλλου, η δίαιτα που οδηγεί στα έσχατα όρια αδυνατίσματος είναι βλαβερή, γιατί η αποκατάσταση της ζημιάς, όταν έχει φτάσει στο έσχατο σημείο, είναι πολύ δύσκολη.
5. Όταν ακολουθείται αυστηρή δίαιτα, οι ασθενείς κάνουν λάθη και γι’ αυτό υποφέρουν περισσότερο» κάθε λάθος, όποια κι αν είναι, γίνεται ακόμα σοβαρότερο, απ’ ό,τι αν γινόταν σε μια λιγότερο αυστηρή δίαιτα. Για τον λόγο αυτό, και στους υγιείς ανθρώπους ακόμα, οι πολύ λιτές και αυστηρές δίαιτες που ρυθμίζονται από κανόνες έχουν αμφίβολο αποτέλεσμα, γιατί κάθε παρεκτροπή από αυτές γίνεται πιο δύσκολα ανεκτή από τον άρρωστο. Έτσι λοιπόν οι λιτές και αυστηρές δίαιτες είναι πιο βλαβερές από τις λιγότερο αυστηρές.
6. Στις βαριές αρρώστιες, η απόλυτη ακρίβεια και λεπτολογία στη θεραπευτική αγωγή είναι η καλύτερη μέθοδος.
7. Όταν η αρρώστια είναι πολύ βαριά, εκδηλώνονται αμέσως τα νοσηρά συμπτώματα στην κορύφωση τους και είναι ανάγκη να εφαρμοσθεί αμέσως η πιο αυστηρή δίαιτα» αν δεν συμβαίνει αυτό, επιτρέπεται μια λιγότερο αυστηρή» η αυστηρότητα χαλαρώνει, όσο η ασθένεια γίνεται πιο ήπια.
8. Όταν η αρρώστια βρίσκεται στο κρισιμότερο σημείο της, τότε πρέπει να εφαρμόζεται πολύ αυστηρή δίαιτα.
9. Πρέπει να εξετάσουμε τον άρρωστο και να εξακριβώσουμε αν είναι σε θέση να ανεχθεί τη δίαιτα μέχρι το κρισιμότερο σημείο της ασθένειας και ποιο από τα δυο ενδεχόμενα θα συμβεί: θα εξαντληθεί πρώτα ο ασθενής και δεν θα μπορέσει να την ανεχθεί ή θα υποχωρήσει πρώτα η αρρώστια και θ’ ατονήσει.
10. Όταν λοιπόν η αρρώστια φτάνει από την αρχή στο κρισιμότερο σημείο της, συνιστούμε αμέσοις λιτό τρόπο διατροφής- αν τούτο έρθει αργότερα, πρέπει την περίοδο της κρίσης ή λίγο πριν απ’ αυτή να αφαιρέσουμε μέρος από την τροφή’ την προηγούμενη περίοδο όμως πρέπει η διατροφή να είναι αφθονότερη, για να μπορέσει ο ασθενής να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την αρρώστια.
11. Στη διάρκεια των παροξυσμών της ασθένειας, πρέπει να ελαττώνουμε την τροφή, επειδή η αύξηση της παρεχόμενης τροφής βλάπτει γενικά, στη διάρκεια των παροξυσμών όλων των ασθενειών που κατά διαστήματα υποτροπιάζουν, πρέπει να περιορίζουμε την τροφή.
12. Οι παροξυσμοί και οι υφέσεις εξαρτώνται από το είδος των ασθενειών, τις εποχές τους έτους, από τις σχέσεις των διαφόρων περιόδων μεταξύ τους, είτε αυτές εμφανίζονται κάθε μέρα είτε μέρα παρά μέρα είτε σε μεγαλύτερη χρονική απόσταση, καθώς κι από τα συμπτώματα έτσι, αν στους πλευριτικούς η αποβολή των πτυέλων αρχίσει αμέσως, συντομεύει η διάρκεια της ασθένειας» αν αρχίσει αργότερα, η αρρώστια παρατείνεται- επίσης, τα ούρα, τα κόπρανα και οι εφιδρώσεις είναι, ανάλογα με τον τρόπο που παρουσιάζονται, ενδεικτικά στοιχεία για το αν μια ασθένεια θα περάσει δύσκολα ή εύκολα, αν θα διαρκέσει λίγο ή πολύ.
13. Οι ηλικιωμένοι, ανέχονται πιο εύκολα τη νηστεία, δυσκολότερα οι ώριμοι άντρες, και ελάχιστα οι νέοι τα παιδιά την ανέχονται με μεγάλη δυσκολία, ιδιαίτερα τα ζωηρότερα.
14. Οι οργανισμοί που αναπτύσσονται έχουν από τη φύση τους περισσότερη θερμότητα και γι’ αυτό χρειάζονται περισσότερη τροφή» διαφορετικά το σώμα τους μαραίνεται» οι ηλικιωμένοι χρειάζονται μικρή ποσότητα καύσιμης ύλης, επειδή έχουν μικρότερη θερμότητα: μεγαλύτερη ποσότητα θα την έσβηνε . Για τον ίδιο λόγο οι πυρετοί δεν είναι τόσο υψηλοί στους ηλικιωμένους, γιατί το σώμα τους είναι ψυχρό.
15. Τον χειμώνα και την άνοιξη η κοιλιά είναι από τη φύση της πολύ ζεστή και ο ύπνος διαρκεί πάρα πολύ» πρέπει λοιπόν και η τροφή να είναι πιο άφθονη, γιατί, αν λάβουμε υπόψη πως η έμφυτη θερμότητα είναι πολύ μεγάλη, έχει ανάγκη από περισσότερη τροφή. Απόδειξη οι νέοι και οι αθλητές.
16. Η υγρή δίαιτα ωφελεί όλους όσους εκδηλώνουν πυρετό, ιδιαίτερα τα παιδιά, και όσους είναι συνηθισμένοι σε παρόμοιες δίαιτες.
17. Πρέπει ακόμα να προσέχουμε πότε πρέπει να δίνουμε τροφή μια φορά την ημέρα και πότε δύο, πότε περισσότερη και πότε λιγότερη, ή και σε μικρές δόσεις- όλα αυτά πρέπει να ρυθμίζονται σύμφωνα με τις συνήθειες του αρρώστου, την εποχή, τον τόπο και την ηλικία.
18. Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, η τροφή γίνεται πολύ δύσκολα ανεκτή» πολύ εύκολα γίνεται τον χειμώνα και κατά δεύτερο λόγο την άνοιξη.
19. Στη διάρκεια των παροξυσμών που παρουσιάζονται σε ορισμένες περιόδους δεν πρέπει να δίνουμε τίποτα ούτενα συνιστούμε τίποτα, αλλά ν’ αφαιρούμε μέρος από την τροφή που δίναμε πριν από τις κρίσεις.
20. Οι ασθένειες που βαδίζουν ομαλά προς την κρίση ή έχουν κριθεί οριστικά, δεν πρέπει να εμποδίζονται στην πορεία τους από νεωτεριστικές μεθόδους ούτε με καθαρτικά ούτε με άλλα ερεθιστικά μέσα, αλλά ν’ αφήνονται στη φυσιολογική τους εξέλιξη.
21. Τα υγρά που πρέπει να καθαρίσετε, πρέπει να τα οδηγήσετε εκεί όπου κυρίως ρέπουν από τους κατάλληλους δρόμους.
22. Να καθαρίζετε και να θέτετε σε κίνηση τα ώριμα υγρά, όχι τα ανώριμα, ούτε στην αρχή της αρρώστιας, εκτός αν υπάρχει ερεθισμός, που ως επί το πολύ δεν υπάρχει.
23. Τα αποβαλλόμενα υγρά δεν πρέπει να κρίνονται από την ποσότητα, αλλά από τον φυσιολογικό ή αφύσικο τρόπο που αποβάλλονται, καθώς κι από την ευκολία με την οποία γίνονται ανεκτά» κι όταν προκύπτει ανάγκη να προωθήσουμε την αποβολή μέχρι λιποθυμίας, δεν πρέπει να διστάζουμε, εφόσον ο άρρωστος μπορεί ν’ ανεχθεί αυτή τη δοκιμασία.
24. Στις βαριές παθήσεις χορηγούμε καθαρτικά ελάχιστα και στην αρχή, κι αυτό μόνο μετά από προσεκτική εξέταση.
25. Αν η κένωση γίνεται όπως πρέπει, τότε είναι ωφέλιμη και ο άρρωστος τη δέχεται με ανακούφιση» διαφορετικά, βρίσκεται σε δυσάρεστη κατάσταση.
Αφορισμοί του Ιπποκράτη τμήμα δεύτερο
1. Αν στην ασθένεια προκαλεί δυσφορία ο ύπνος, η ασθένεια είναι θανατηφόρα. Αν ο ύπνος ανακουφίζει, δεν είναι θανατηφόρα.
2. Είναι καλό σημάδι, όταν ο ύπνος σταματάει το παραλήρημα.
3. Όταν ο ύπνος ή η αϋπνία υπερβαίνουν το μέτριο είναι κακά συμπτώματα.
4. Ούτε ο υπερσιτισμός ούτε η ασιτία ούτε τίποτε άλλο είναι καλό, αν ξεπερνάει τα φυσιολογικά όρια.
5. Κόπωση που εκδηλώνεται απότομα προαναγγέλλει ασθένεια.
6. Όσοι πονούν σε κάποιο σημείο του σώματος, αλλά δεν αισθάνονται τους πόνους, πάσχουν ψυχολογικά.
7. Το δυνάμωμα του σώματος που έχει αδυνατίσει μέσα σε μεγάλο χρονικό διάστημα πρέπει να γίνεται με αργό ρυθμό» αντίθετα, γρήγορη πρέπει να είναι η τόνωση των οργανισμών που έχουν αδυνατίσει μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
8. Αν ένα άτομο τρώει κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης, αλλά δεν δυναμώνει, σημαίνει ότι το σώμα έχει ανάγκη από περισσότερη τροφή• αν δεν δυναμώνει γιατί δεν έχει όρεξη να φάει, τότε πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι χρειάζεται καθαρτικό.
9. Όταν θέλουμε να καθαρίσουμε τον οργανισμό, πρέπει να διευκολύνουμε την αποβολή ούρων και κοπράνων.
10. Όσο περισσότερο τρέφουμε το σώμα χωρίς παράλληλη κάθαρση, τόσο περισσότερο το βλάπτουμε.
11. Είναι ευκολότερη η τόνωση του οργανισμού με υγρή παρά με στερεά τροφή.
12. Όταν μετά την κρίση παραμένουν νοσηρά στοιχεία, η ασθένεια υποτροπιάζει.
13. Η κρίση προκαλεί δυσφορία τη νύχτα πριν από τον τελικό παροξυσμό αν η κρίση εκδηλωθεί την επομένη, η κατάσταση είναι συνήθως πιο υποφερτή.
14. Στις διάρροιες οι μεταβολές των κοπράνων ωφε λούν, αν βέβαια οι μεταβολές αυτές δεν παίρνουν κακοήθη μορφή.
15. Όταν ο λαιμός πονάει ή εκδηλώνονται εξανθήματα στο σώμα, πρέπει να εξετάσουμε τις κενώσεις• αν είναι χολώδεις, ολόκληρο το σώμα είναι άρρωστο• αν είναι φυσιολογικές, τότε μπορούμε να χορηγήσουμε άφοβα τροφή.
16. Όταν η τροφή είναι λίγη, η εργασία δεν πρέπει να είναι επίπονη.
17. Αν τρώμε περισσότερο απ’ όσο επιτρέπει ο οργα νισμός, θα αρρωστήσουμε• αυτό θα φανεί κι από τη θεραπευτική αγωγή.
18. Όσοι τρώνε γρήγορα και πολύ έχουν και γρήγορες κενώσεις.
19. Δεν είναι δυνατό να προβλέψουμε τον θάνατο ή τη σωτηρία ενός ατόμου που πάσχει από βαριά ασθένεια, χωρίς τον κίνδυνο να κάνουμε λάθος.
20. Όσοι ενεργούνται εύκολα όταν είναι νέοι, γίνονται δυσκοίλιοι όσο προχωρεί η ηλικία τους• αντίθετα, όσοι είναι δυσκοίλιοι νέοι, γίνονται ευκοίλιοι, όσο περνούν τα χρόνια.
21. Η οινοποσία κόβει την πείνα.
22. Οί ασθένειες που οφείλονται σε γαστρικό φόρτο θεραπεύονται με κένωση του εντερικού σωλήνα, όσες οφείλονται σε ανεπαρκή διατροφή με υπερσιτισμό’ σε γενικές γραμμές η θεραπεία γίνεται με τα αντίθετα των αιτίων που προκαλούν την ασθένεια.
23. Οι βαριές αρρώστιες κρίνονται μέσα σε δεκατέσσερις μέρες.
24. Από τις επτά πρώτες μέρες της ασθένειας ενδεικτική της πορείας της είναι η τέταρτη μέρα. Ενδεικτική είναι επίσης και η όγδοη, δηλαδή η αρχή της δεύτερης εβδομάδας. Στη διάρκεια της δεύτερης εβδομάδας, πρέπει να προσέξουμε την ενδέκατη μέρα, γιατί είναι η τέταρτη της δεύτερης εβδομάδας- πρέπει επίσης να εξετάσουμε αν εξακολουθεί η ασθένεια τη δέκατη έβδομη μέρα, γιατί είναι η τέταρτη της τρίτης εβδομάδας και έβδομη μετά την ενδέκατη μέρα.
25. Οι τεταρταίοι πυρετοί είναι συνήθως σύντομοι το καλοκαίρι, οι φθινοπωρινοί τεταρταίοι είναι μακροχρόνιοι, ιδιαίτερα εκείνοι που εμφανίζονται προς τον χειμώνα.
26. Πυρετός μετά από σπασμούς είναι καλύτερα παρά σπασμοί μετά από πυρετό.
27. Δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε βελτίωση που δεν εξελίσσεται ομαλά ούτε να φοβόμαστε υπερβολικά ανώμαλη επιδείνωση, επειδή συνήθως οι νοσηρές αυτές καταστάσεις είναι αβέβαιες και δεν έχουν σταθερότητα και διάρκεια.
28. Σε όχι πολύ ελαφρές εμπύρετες καταστάσεις είναι άσχημο να μένει το σώμα στην ίδια κατάσταση χωρίς απώλειες ή με υπερβολική φθορά• η πρώτη περίπτωση είναι ενδεικτική της διάρκειας της ασθένειας, ενώ η δεύτερη της εξασθένησης του αρρώστου.
29. Αν στην αρχή της ασθένειας κρίνουμε σκόπιμο να προκαλέσουμε κίνηση των χυμών, μπορούμε να το κάνουμε• όταν όμως η ασθένεια βρίσκεται στην ακμή της, είναι προτιμότερο να αφήνουμε τον άρρωστο σε ησυχία.
30. Τα νοσηρά συμπτώματα είναι ασθενέστατα στην αρχή και στο τέλος• όλα είναι ισχυρότατα στην ακμή της ασθένειας.
31. Αν ο άρρωστος τρώει στη διάρκεια της ανάρρωσης και το σώμα του δεν δυναμώνει, είναι δυσάρεστο σύμπτωμα.
32. Ως συνήθως όλοι οι ασθενείς, όταν τρώνε στην αρχή με όρεξη και δεν δυναμώνουν καθόλου, χάνουν τελικά την όρεξη τους. Όσοι όμως στην αρχή κάνουν ισχυρή δίαιτα κι ύστερα αρχίζουν και τρώνε, θεραπεύονται καλύτερα.
33. Σε κάθε ασθένεια, η πνευματική διαύγεια και η διατήρηση της όρεξης είναι καλό σημάδι» το αντίθετο είναι κακό.
34. Στις διάφορες ασθένειες, όσοι εκδηλώνουν πάθηση που ταιριάζει στη φύση, τις συνήθειες, την ηλικία τους και την εποχή του έτους, διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο απ’ όσους δεν παρουσιάζουν αυτή την ομοιότητα.
35. Σε όλες τις ασθένειες είναι ωφέλιμο η περιοχή του αφαλού και το υπογάστριο να διατηρούν το πάχος τους, ενώ είναι δυσάρεστο οι περιοχές αυτές να αδυνατίζουν υπερβολικά και να στεγνώνουν• αυτό εξάλλου δεν ευνοεί καθόλου και τη χορήγηση καθαρτικών.
36. Τα υγιή άτομα που παίρνουν καθαρτικά ενεργούνται γρήγορα και εξασθενούν κατά το διάστημα των κενώσεων, καθώς και τα άτομα που τρέφονται με βλαβερές τροφές.
37. Όσοι έχουν υγιές σώμα, δύσκολα ανέχονται τα καθαρτικά.
38. Πρέπει να προτιμάμε ποτά ή φαγητά που, αν και δεν είναι τόσο καλής ποιότητας, ωστόσο είναι ευχάριστα στη γεύση από ποτά ή φαγητά καλύτερης ποιότητας αλλά με όχι και τόσο ευχάριστη γεύση.
39. Οι ηλικιωμένοι δεν αρρωσταίνουν συνήθως τόσο όσο οι νέοι, αλλά οι χρόνιες ασθένειες που εκδηλώνονται σ’ αυτή την ηλικία, τους ακολουθούν συνήθως μέχρι τον θάνατο τους.
40. Οι βρογχικές καταρροές και οι κόρυζες δεν θεραπεύονται στα πολύ ηλικιωμένα άτομα.
41. Όσοι παθαίνουν συχνές και σοβαρές λιποθυμίες χωρίς φανερή αιτία, πεθαίνουν ξαφνικά.
42. Είναι αδύνατο να θεραπευτεί η βαριά αποπληξία δύσκολα θεραπεύεται όμως και η ελαφριά.
43. Αν ο απαγχονισμένος που κατεβάζουν από την αγχόνη δεν έχει ακόμη πεθάνει, δεν σώζεται από τον θάνατο, αν παρουσιαστεί αφρός γύρω από το στόμα του.
44. Οι εκ φύσεως παχύσαρκοι πεθαίνουν πιο γρήγορα από τους αδύνατους.
45. Τα επιληπτικά άτομα θεραπεύονται κυρίως με την πάροδο της ηλικίας, τη μεταβολή του τόπου και του τρόπου ζωής.
46. Από δυο ταυτόχρονους πόνους, που όμως δεν εκδηλώνονται στο ίδιο σημείο, ο δυνατότερος καλύπτει τον ασθενέστερο.
47. Οι πόνοι και ο πυρετός εκδηλώνονται περισσότερο όταν σχηματίζεται το πύον παρά μετά τη διαπύηση.
48. Σ’ όλες τις σωματικές κινήσεις, αν αναπαυτούμε, αμέσως μόλις αρχίσουμε να κουραζόμαστε, η κούραση εξαφανίζεται.
49. Όσοι είναι συνηθισμένοι ν’ ανέχονται τους καθημερινούς κόπους, έστω κι αν είναι εξασθενημένοι ή ηλικιωμένοι, τους ανέχονται ευκολότερα από τα νεαρά και ρωμαλέα άτομα, που δεν είναι συνηθισμένα σ’ αυτούς.
50. Ό,τι έχουμε συνηθίσει από πολύ καιρό, συνήθως ενοχλεί λιγότερο από κάτι, που δεν έχουμε συνηθίσει, έστω κι αν είναι χειρότερο• γι’ αυτό πρέπει να συνηθίζουμε και ό,τι δεν έχουμε συνηθίσει.
51. Οι θεραπευτικές αγωγές με απότομες συνέπειες, για παράδειγμα κένωση ή πλήρωση, θέρμανση ή ψύξη, η με οποιοδήποτε τρόπο υπέρμετρη και απότομη διαταραχή του σώματος είναι επικίνδυνη- γενικά η υπερβολή αντιστρατεύεται τη φύση» το ασφαλές είναι να προχωρούμε σταδιακά, ιδιαίτερα όταν πρόκειται να περάσουμε από τη μια κατάσταση στην άλλη.
52. Όταν όλες μας οι ενέργειες είναι σύμφωνες με τους κανόνες, αλλά η κατάσταση δεν εξελίσσεται σύμφωνα μ’ αυτούς, δεν πρέπει ν’ αλλάζουμε θεραπευτική αγωγή, αλλά να επιμένουμε σ’ αυτή που καθορίσαμε αρχικά.
53. Όσοι είναι ευκοίλιοι στα νιάτα τους, γλιτώνουν πιο εύκολα απ’ ό,τι οι δυσκοίλιοι• στα γεράματα τους όμως δυσκολεύονται πολύ, γιατί συνήθως παύουν να είναι ευκοίλιοι, όσο περνούν τα χρόνια.
54. Το υψηλό ανάστημα στους νέους δίνει ευγένεια και χάρη στην εμφάνιση• όταν όμως κανείς γεράσει, είναι άβολο και χειρότερο από το χαμηλό.
Αφορισμοί του Ιπποκράτη τμήμα τρίτο
1. Οι ασθένειες προκαλούνται κυρίως με τις μεταβολές των εποχών και κατά τη διάρκεια των εποχών, χάρη στις μεγάλες εναλλαγές κρύου και ζέστης. Σε άλλες περιπτώσεις προκαλούνται επίσης με ανάλογο τρόπο.
2. Οι ιδιοσυγκρασίες των ατόμων είναι από τη φύση τους άλλοτε σε καλή, άλλοτε σε κακή κατάσταση το καλοκαίρι, με άλλες πάλι συμβαίνει το ίδιο τον χειμώνα.
3. Ορισμένες ασθένειες και ορισμένες ηλικίες είναι από τη φύση τους σε καλή ή κακή κατάσταση τη μια ή την άλλη εποχή, στον ένα ή τον άλλο τόπο, σύμφωνα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ζωής.
4. Όταν στις διάφορες εποχές του έτους έχουμε την ίδια μέρα πότε ζέστη, πότε κρύο, πρέπει να περιμένουμε αρρώστιες το φθινόπωρο.
5. Οι νοτιάδες προκαλούν βαρηκοΐες, σκοτοδίνες, βάρος στο κεφάλι, νωθρότητα και εξάντληση του οργανισμού. Τέτοια νοσηρά φαινόμενα εμφανίζονται, όταν επικρατήσουν αυτοί οι άνεμοι. Οιβοριάδες προκαλούν βήχα, πονόλαιμο, δυσκοιλιότητα, δυσουρία με ρίγη, πόνους στα πλευρά και το στήθος• όταν επικρατήσουν αυτοί οι άνεμοι, πρέπει να περιμένουμε τέτοια νοσηρά φαινόμενα.
6. Όταν το καλοκαίρι είναι ίδιο με την άνοιξη, πρέπει να περιμένουμε άφθονες εφιδρώσεις στις εμπύρετες ασθένειες.
7. Σε εποχές ξηρασίας εκδηλώνονται υψηλοί πυρετοί• κι αν η ξηρασία καλύπτει μεγάλο μέρος του έτους, αυτά θα είναι τα αποτελέσματα στον ανθρώπινο οργανισμό και τέτοιες ασθένειες κυρίως πρέπει να περιμένουμε.
8. Όταν οι εποχές εναλλάσσονται ομαλά και σταθερά, εκδηλώνονται ελαφρές ασθένειες και η θεραπεία τους είναι εύκολη» όταν όμως η εναλλαγή γίνεται με ανώμαλο τρόπο, προκαλούνται ασθένειες ανώμαλες και δυσίατες.
9. Το φθινόπωρο οι ασθένειες εκδηλώνονται με οξύτατη και θανατηφόρα συνήθως μορφή• η άνοιξη είναι πολύ υγιεινή εποχή και η θνησιμότητα στη διάρκεια της πολύ περιορισμένη.
10. Το φθινόπωρο είναι κακή εποχή για τους φθισικούς.
11. Σχετικά με τις εποχές, αν τον χειμώνα δεν βρέξει και οι άνεμοι είναι βόρειοι, ενώ η άνοιξη είναι βροχερή και με νοτιάδες, το καλοκαίρι θα εκδηλωθούν αναγκαστικά υψηλοί πυρετοί, οφθαλμίες και δυσεντερίες, ιδιαίτερα στις γυναίκες και τους άντρες με υγρή ιδιοσυστασία.
12. Αν ο χειμώνας έχει νοτιάδες και είναι βροχερός και ήπιος, και επακολουθήσει άνοιξη χωρίς βροχές και με βόρειους ανέμους, οι γυναίκες που πρόκειται να γεννήσουν την άνοιξη, αποβάλλουν με την παραμικρή αφορμή• όσες πάλι γεννήσουν κανονικά, φέρνουν στον κόσμο παιδιά αδύναμα και φιλάσθενα, που πεθαίνουν αμέσως ή ζουν καχεκτικά και με ασθενική κράση• ο υπόλοιπος πληθυσμός προσβάλλεται από δυσεντερίες και ξηροφθαλμίες και οι ηλικιωμένοι από καταρροϊκές ασθένειες με συνέπεια τον θάνατο μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
13. Αν το καλοκαίρι επικρατήσει ξηρασία με βοριάδες, και το φθινόπωρο βρέξει με νοτιάδες, τον χειμώνα εκδηλώνονται πονοκέφαλοι, βήχας, βραχνάδες και κόρυζες, και μερικοί άνθρωποι προσβάλλονται από φυματίωση.
14. Αν όμως το φθινόπωρο φυσήξουν βοριάδες και δεν βρέξει, ωφελούνται οι υγρές ιδιοσυστασίες και οι γυναίκες -οι υπόλοιποι άνθρωποι θα προσβληθούν από ξηροφθαλμίες, υψηλούς πυρετούς, κόρυζες και κάποτε μάλιστα από παροξυσμούς μελαγχολίας.
15. Από τις καιρικές συνθήκες του έτους γενικά ο ξηρός καιρός είναι υγιεινότερος από τον υγρό, και η θνησιμότητα κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι πιο περιορισμένη.
16. Οι ασθένειες που εκδηλώνονται με βροχερό καιρό είναι ως επί το πολύ μακροχρόνιοι πυρετοί, γαστρικές καταρροές, σηπτικές καταστάσεις, επιληψίες, αποπληξίες και παθήσεις του λαιμού• η ξηρασία προκαλεί φυματικές καταστάσεις, οφθαλμίες, αρθρίτιδες, στραγγουρίες και δυσεντερίες.
17. Από τις καθημερινές καιρικές καταστάσεις, οι βοριάδες κάνουν το σώμα σφριγηλό, δίνουν δύναμη, ευκινησία, καλό χρώμα, βελτιώνουν την ακοή, στεγνώνουν την κοιλιά, ερεθίζουν τα μάτια και, αν προϋπάρχει κάποιος πόνος στο στήθος, γίνεται πιο έντονος• οι νοτιάδες υγραίνουν και διαλύουν το σώμα, αδυνατίζουν την ακοή, προκαλούν βάρος στο κεφάλι και ιλίγγους, δυσκολεύουν τις κινήσεις των ματιών και του σώματος και προκαλούν δυσκοιλιότητα.
18. Σχετικά με τις εποχές, την άνοιξη και τις αρχές του καλοκαιριού, τα παιδιά και τα άτομα που βρίσκονται πιο κοντά στην παιδική ηλικία, νιώθουν θαυμάσια κι έχουν εξαιρετική υγεία’ το καλοκαίρι κι ένα μέρος από το φθινόπωρο, νιώθουν έτσι οι ηλικιωμένοι• το υπόλοιπο μέρος του φθινοπώρου και τον χειμώνα νιώθουν καλά οι μεσήλικες.
19. Όλες οι ασθένειες εκδηλώνονται όλες τις εποχές -μερικές όμως εκδηλώνονται και φτάνουν στον παροξυσμό τους σε ορισμένες εποχές.
20. Την άνοιξη επικρατούν καταστάσεις μανίας, μελαγχολίας και επιληψίας• αιμορραγίες, κυνάγχες, συνάχι, βραχνάδα, βήχας, λεπρές, λειχήνες, αλφοί, πολλά εξανθήματα με πληγές, οιδήματα και αρθριτικές παθήσεις.
21. Το καλοκαίρι επικρατούν ορισμένες από τις προηγούμενες παθήσεις, επίμονοι πυρετοί, καύσοι, πολλοί τριταίοι πυρετοί, εμετοί, διάρροιες, οφθαλμίες, πόνοι στα αφτιά, πληγές στο στόμα, σήψεις γεννητικών οργάνων και ίδρωα.
22. Το φθινόπωρο επικρατούν πολλές καλοκαιρινές ασθένειες, τεταρταίοι πυρετοί, διαλείποντες πυρετοί, διογκώσεις της σπλήνας, υδρωπικίες, φθίσεις, στραγγουρίες, λειεντερίες, δυσεντερίες, ισχιαλγίες, κυνάγχες, άσθματα, ειλεοί, επιληψίες, καταστάσεις μανίας και μελαγχολίας.
23. Τον χειμώνα επικρατούν πλευρίτιδες, περιπνευμονίες, κόρυζες, βραχνάδες, βήχες, πόνοι στο στήθος, τα πλευρά και τη μέση, πονοκέφαλοι, ίλιγγοι, αποπληξίες.
24. Ανάλογα με την ηλικία, εμφανίζονται τα εξής συμπτώματα: στα παιδιά, μικρά και βρέφη, άφθες, εμετοί, βήχας, αϋπνίες, τρεμούλες, φλεγμονές στον αφαλό, διαπυήσεις στα αφτιά.
25. Όταν πλησιάζει η εποχή της οδοντοφυΐας, εμφανίζονται ερεθισμοί στα ούλα, πυρετοί, σπασμοί, διάρροιες, ιδιαίτερα όταν φυτρώνουν οι κυνόδοντες, προπάντων στα πολύ παχύσαρκα παιδιά καθώς και στα δυσκοίλια.
26. Σε ηλικία κάπως πιο προχωρημένη εμφανίζονται αμυγδαλίτιδες, παρεκτόπιση προς τα εμπρός του τραχηλικού σπονδύλου, άσθματα, πέτρες, στρογγυλά παράσιτα τών εντέρων, ασκαρίδες, κρεατοελιές, οιδήματα κοντά στα αφτιά, οιδήματα των αδένων του λαιμού και άλλα οιδήματα, κυρίως όμως αυτά που αναφέραμε προηγουμένως.
27. Σε ηλικία ακόμα πιο προχωρημένη, και όσο πλησιάζει η εφηβεία, εμφανίζονται πολλές από τις προηγούμενες ασθένειες, και ακόμα κυρίως μακροχρόνιοι πυρετοί και επιστάξεις.
28. Οι περισσότερες παιδικές ασθένειες κρίνονται άλλες σε σαράντα μέρες, άλλες σε επτά μήνες, άλλες σε επτά χρόνια και άλλες όσο πλησιάζει η εφηβεία• όσες όμως επιμένουν και δεν εξαφανίζονται στα αγόρια κατά την εφηβεία και στα κορίτσια την εποχή της εμφάνισης της εμμηνορρυσίας, συνήθως γίνονται χρόνιες.
29. Στους νέους εμφανίζονται αιμοπτύσεις, φθίσεις, υψηλοί πυρετοί, επιληψίες και άλλες αρρώστιες, κυρίως όμως οι προηγούμενες.
30. Σε άτομα που έχουν περάσει αυτή την ηλικία, εκδηλώνονται άσθματα, πλευρίτιδες, περιπνευμονίες, λήθαργοι, φρενίτιδες, καύσοι, χρόνιες διάρροιες, χολώδεις διάρροιες, δυσεντερίες, λειεντερίες, αιμορροΐδες.
31. Σε ηλικιωμένα άτομα εκδηλώνονται δύσπνοιες, καταρροές με βήχα, στραγγουρίες, δυσουρίες, πόνοι στις αρθρώσεις, νεφρίτιδες, ίλιγγοι, αποπληξίες, καχεξίες, φαγούρα σε όλο το σώμα, αϋπνίες, υγρότητα στην κοιλιά, στα μάτια και τη μύτη, αμβλυωπίες, καταρράκτες, βαρηκοΐες.
Αφορισμοί του Ιπποκράτη τμήμα τέταρτο
1. Αν υπάρχει οργασμός, οι έγκυες μπορούν να παίρνουν φάρμακα [εμετικά και καθαρτικά] από τον τέταρτο μέχρι τον έβδομο μήνα, λιγότερο όμως αυτό τον τελευταίο• στα νήπια και τα παιδιά πρέπει να προσέχουμε τη χορήγηση φαρμάκων.
2. Με τη χορήγηση καθαρτικών πρέπει να αποβάλλονται ύλες που είναι ωφέλιμες κι όταν αποβάλλονται από μόνες τους- πρέπει να σταματούν όσες έχουν διαφορετικόχαρακτήρα.
3. Αν οι κενώσεις γίνονται με τρόπο φυσιολογικό, ο άρρωστος νιώθει καλύτερα και τις ανέχεται εύκολα• σε αντίθετη περίπτωση νιώθει άσχημα.
4. Το καλοκαίρι χορηγούνται εμετικά, ενώ τον χειμώνα καθαρτικά.
5. Την εποχή του Κυνός και πριν, τα καθαρτικά επιδρούν δύσκολα.
6. Στα αδύνατα άτομα που κάνουν εύκολα εμετό πρέπει να χορηγούνται εμετικά• η κάθαρση όμως πρέπει να γίνεται με περίσκεψη τον χειμώνα.
7. Τα μάλλον παχύσαρκα άτομα που κάνουν δύσκολα εμετό πρέπει να παίρνουν καθαρτικά και η κάθαρση πρέπει να γίνεται με περίσκεψη το καλοκαίρι.
8. Τα άτομα με προδιάθεση στη φυματίωση πρέπει να χρησιμοποιούν με πολλή προσοχή εμετικά φάρμακα.
9. Σε όσους πάσχουν από μελαγχολία πρέπει, να χορηγούνται δραστικά καθαρτικά για το κάτω μέρος του εντέρου και με την ίδια σκέψη να ακολουθήσουμε διαφορετικό δρόμο για τις αντίθετες περιπτώσεις.
10. Στις πολύ βαριές αρρώστιες η κάθαρση πρέπει να γίνεται την ίδια μέρα, αν υπάρχει οργασμός, γιατί είναι πολύ επικίνδυνο να χρονοτριβούμε σ’ αυτές τις περιπτώσεις.
11. Κωλικοί, πόνοι γύρω από τον αφαλό και πόνος της μέσης που δεν υποχωρεί ούτε με καθαρτικό ούτε με άλλο τρόπο, όλα αυτά καταλήγουν σε ξηρή υδρωπικία (προφανώς εννοείται η διόγκωση των σπλάχνων, χωρίς όμως ύπαρξη περιτοναϊκού υγρού).
12. Τον χειμώνα η χορήγηση εμετικών φαρμάκων βλάπτει τα άτομα που πάσχουν από λειεντερικές καταρροές.
13. Κατά τη χορήγηση του ελλέβορου (φυτό που χρησιμοποιούνταν ως καθαρτικό, προκαλούσε έμετο), πρέπει, προτού χορηγήσουμε το φάρμακο, να υγραίνουμε το σώμα των ατόμων που δυσκολεύονται να καθαριστούν από το στόμα, συνιστώντας αφθονότερη τροφή και ανάπαυση.
14. Συνιστούμε σε όσους έχουν πιει ελλέβορο να κινούνται περισσότερο, να κοιμούνται και ν’ αναπαύονται λιγότερο• το ταξίδι με πλοίο φανερώνει πως η κίνηση ταράζει τα διάφορα όργανα του σώματος.
15. Όταν θέλουμε να δράσει περισσότερο ο ελλέβορος, συνιστούμε στον ασθενή να κινείται• όταν θέλουμε να ανακόψουμε τη δράση του, συνιστούμε ύπνο και ακινησία.
16. Ο ελλέβορος είναι επικίνδυνος για όσους έχουν γερή άρκα, γιατί προκαλεί σπασμούς.
17. Λν το άτομο είναι απύρετο, η ανορεξία, η καρδιαλγία, οι σκοτοδίνες, η πικρίλα στο στόμα υποδηλώνουν πως είναι αναγκαία η χορήγηση εμετικού.
18. Οι πόνοι πάνω από το διάφραγμα υποδηλώνουν την ανάγκη κάθαρσης του οργανισμού με εμετικό• ενώ οι πόνοι κάτω από αυτό, την ανάγκη κάθαρσης του με καθαρτικό.
19. Όσοι δεν αισθάνονται, δίψα μετά τη χορήγηση καθαρτικού, πρέπει να συνεχίσουν τις κενώσεις μέχρι να διψάσουν.
20. Αν δεν υπάρχει πυρετός, οι κωλικοί, το βάρος στα γόνατα και οι πόνοι στη μέση δείχνουν ότι πρέπει να χορηγηθεί καθαρτικό για το κάτω τμήμα του εντέρου.
21. Κενώσεις σκούρες σαν το αίμα, που εμφανίζονται χωρίς αιτίες, με πυρετό ή χωρίς πυρετό, είναι πολύ δυσάρεστη ένδειξη• κι όσο περισσότερα και χειρότερα είναι τα χρώματα, τόσο πιο δυσάρεστο είναι το σύμπτωμα» αν αυτό εκδηλωθεί μετά τη λήψη καθαρτικού, τότε η κατάσταση είναι καλύτερη και η πολυχρωμία στην περίπτωση αυτή δεν δηλώνει κακό.
22. Η αποβολή μαύρης χολής από πάνω ή από κάτω στην αρχή της ασθένειας είναι ένδειξη θανάσιμη.
23. Αν το άτομο εξαντλημένο από βαριά ή χρόνια πάθηση, από τραύμα ή από οποιοδήποτε άλλο λόγο, αποβάλει μαύρη χολή ή χολή σαν μαύρο αίμα, πεθαίνει την άλλη μέρα.
24. Η δυσεντερία που αρχίζει με μαύρη χολή, έχει θανάσιμη πρόγνωση.
25. Η αποβολή αίματος από το στόμα, από οποιαδή ποτε αιτία, είναι δυσάρεστο σημάδι• η αποβολή από κάτω, είναι καλό, όπως και οι μαύρες κενώσεις.
26. Η αποβολή κοπράνων, που μοιάζουν με σάρκες, από άρρωστο που πάσχει από δυσεντερία είναι θανάσιμο σύμπτωμα.
27. Όταν σε εμπύρετες καταστάσεις εκδηλώνονται άφθονες αιμορραγίες από οποιοδήποτε σημείο, κατά την ανάρρωση οι ασθενείς προσβάλλονται από γαστρικές καταρροές.
28. Οι χολώδεις κενώσεις σταματούν, αν εκδηλωθεί κώφωση, αλλά και η κώφωση υποχωρεί, αν εμφανιστούν χολώδεις κενώσεις.
29. Αν σε εμπύρετη ασθένεια παρουσιαστούν ρίγη την έκτη μέρα, η κρίσιμη φάση της ασθένειας θα είναι. κακή.
30. Στις αρρώστιες που εκδηλώνουν παροξυσμούς, αν ο παροξυσμός σταματήσει μια ορισμένη ώρα και επανέλθει την επόμενη μέρα την ίδια ώρα, η κρίση είναι δύσκολη.
31. Όταν στις εμπύρετες καταστάσεις υπάρχει αίσθημα κούρασης, σχηματίζονται αποστήματα κυρίως στις αρθρώσεις και κοντά στις γνάθους.
32. Αν ο ασθενής αρχίσει να αναρρώνει και νιώσει πόνο σε κάποιο σημείο του σώματος του, στο σημείο εκείνο θα σχηματιστεί απόστημα.
33. Ωστόσο, αν κάποιο σημείο πονούσε πριν από την ασθένεια, εκεί είναι η εστία του κακού.
34. Αν στη διάρκεια πυρετού εκδηλωθεί ξαφνικά πνίξιμο στον λαιμό χωρίς οίδημα, το σύμπτωμα είναι θανάσιμο.
35. Αν στη διάρκεια πυρετού εκδηλωθεί ξαφνικά συστροφή στον τράχηλο, χωρίς οίδημα, και ο ασθενής δυσκολεύεται να καταπιεί, το σύμπτωμα είναι θανάσιμο.
36. Στις εμπύρετες καταστάσεις οι ιδρώτες ωφελούν την τρίτη μέρα, την πέμπτη, την έβδομη, την ένατη, την ενδέκατη, τη δέκατη τέταρτη, τη δέκατη έβδομη, την εικοστή πρώτη, την εικοστή έβδομη, την τριακοστή πρώτη, την τριακοστή τέταρτη» από τους ιδρώτες αυτούς κρίνονται οι ασθένειες• αλλά οι ιδρώτες, που δεν εμφανίζονται αυτές τις μέρες, προαναγγέλλουν πόνους, παράταση της ασθένειας και υποτροπές.
37. Ο κρύος ιδρώτας με υψηλό πυρετό προαναγγέλλει τον θάνατο• στη διάρκεια ηπιότερου πυρετού, την παράταση της ασθένειας.
38. Στο σημείο του σώματος που εκδηλώνεται ο ιδρώτας, βρίσκεται και η εστία της ασθένειας.
39. Η ασθένεια βρίσκεται στα σημεία του σώματος που είναι, ζεστά ή ψυχρά.
40. Αν οι μεταβολές εκδηλώνονται σε ολόκληρο το σώμα, αν δηλαδή αυτό παγώνει και μετά ξαναζεσταίνεται, ή αλλάζει χρώμα, σημαίνει ότι Θα παραταθεί η διάρκεια της ασθένειας.
41. Αν μετά τον ύπνο εμφανιστεί άφθονος ιδρώτας χωρίς φανερή αιτία, σημαίνει ότι το σώμα καταναλώνει περισσότερη τροφή [απ’ ό,τι πρέπει]• αν αυτό συμβεί σε άτομο που δεν έχει φάει, σημαίνει πως έχει ανάγκη απο κένωση.
42. Ο άφθονος ιδρώτας, κρύος ή ζεστός, που ρέει αδιάκοπα, σημαίνει βαρύτερη ή ελαφρότερη ασθένεια αντίστοιχα»
43. Οι συνεχείς πυρετοί που εκδηλώνουν παροξυσμούς κάθε τρίτη μέρα είναι επικίνδυνοι• οι διαλείψεις των πυρετών, σε οποιαδήποτε μορφή τους, υποδηλώνουν πως οι πυρετοί αυτού του είδους είναι ακίνδυνοι.
44. Όσοι υποφέρουν από μακροχρόνιους πυρετούς, εκδηλώνουν οιδήματα ή πόνους στις αρθρώσεις.
45. Αν το άτομο μετά από πυρετό εμφανίσει οιδήματα ή πόνους στις αρθρώσεις, δέχεται υπερβολική ποσότητα τροφής.
46. Αν εμφανιστούν ρίγη σε ασθενή ήδη εξαντλημένο από πυρετό όχι περιοδικό, τούτο είναι σύμπτωμα θανάσιμο.
47. Οι αποχρέμψεις σε μη περιοδικούς πυρετούς, που είναι μαυροκίτρινες, αιματηρές, δύσοσμες και χολώδεις, είναι κακό σημάδι- πάντως, αν τα πτύελα αποβάλλονται ομαλά, οι ενδείξεις είναι ευνοϊκές, όπως και οι κοιλιακές κενώσεις και τα ούρα• αν όμως δεν αποβάλλεται κάτι που πρέπει να αποβληθεί απ’ αυτά τα σημεία, αυτό είναι κακό.
48. Αν στους συνεχείς πυρετούς τα εξωτερικά μέρη του σώματος είναι κρύα και τα εσωτερικά φλέγονται και συνάμα ο ασθενής διψάει, το σύμπτωμα είναι θανάσιμο.
49. Αν σε μη περιοδικό πυρετό στραβώσει το χείλι ή το φρύδι, το μάτι ή η μύτη ή αν διαταραχθούν όραση ή ακοη, ενώ ο άρρωστος είναι εξαντλημένος, ο θάνατος βρίσκεται κοντά, όποιο από αυτά κι αν είναι το σύμπτωμα που θα εκδηλωθεί.
50. Όταν σε μη περιοδικό πυρετό εκδηλωθεί δύσπνοια και παραλήρημα, αυτό είναι θανάσιμο σημάδι.
51. Στις εμπύρετες καταστάσεις τα αποστήματα που δεν διαλύονται με τις πρώτες κρίσεις, υποδηλώνουν παράταση της ασθένειας.
52. Δεν είναι ανησυχητικό, αν κάποιος που εχει πυρετό ή άλλη ασθένεια, δακρύζει θεληματικά• είναι όμως πιο ανησυχητικό, αν δακρύζει άθελα του.
53. Όταν στις εμπύρετες καταστάσεις τα δόντια αποκτούν γλοιώδες επίχρισμα, ο πυρετός ανεβαίνει περισσότερο.
54. Όσοι με καυστικούς πυρετούς έχουν και επίμονο ξερόβηχα, που προκαλεί σύντομο ερεθισμό, δεν διψούν υπερβολικά.
55. Οι πυρετοί που εκδηλώνονται με οίδημα στους βουβώνες είναι όλοι κακοί, εκτός αν διαρκούν μία ημέρα.
56. Όταν στα εμπύρετα νοσήματα εκδηλωθεί εφίδρωση χωρίς ταυτόχρονη πτώση του πυρετού, το σύμπτωμα είναι δυσάρεστο• η αρρώστια παρατείνεται κι αυτό είναι ένδειξη υπερβολικής υγρασίας.
57. Ο πυρετός που παρουσιάζεται σε άρρωστο προσβεβλημένο από σπασμούς ή τετανικές συστολές, θεραπεύει την ασθένεια.
58. Αν ασθενής που έχει προσβληθεί από καύσο εμφανίσει ρίγος, θεραπεύεται.
59. Ο ομαλός τριταίος πυρετός κρίνεται το πολύ σε επτά περιόδους.
60. Αν στη διάρκεια εμπύρετου νοσήματος αδυνατίσει η ακοή και παρουσιαστεί ρινορραγία ή διάρροια, η αρρώστια θεραπεύεται.
61. Αν ο πυρετός δεν εγκαταλείψει τον άρρωστο σε περιττό αριθμό ημερών, συνήθως υποτροπιάζει.
62. Οι ίκτεροι που εκδηλώνονται στους πυρετούς πριν από την έβδομη μέρα είναι κακό σημάδι, εκτός αν γίνει αποβολή υγρών από την κοιλιά.
63. Οι πυρετοί που εκδηλώνουν ρίγη κάθε μέρα, πέφτουν επίσης κάθε μέρα.
64. Οι ίκτεροι που εκδηλώνονται στους πυρετούς την έβδομη, την ένατη, την ενδέκατη ή τη δέκατη τέταρτη μέρα είναι καλό σημάδι, αρκεί το δεξιό υποχόνδριο να μην είναι σκληρό- διαφορετικά, δεν είναι καλό.
65. Δυσάρεστα συμπτώματα στον πυρετό είναι η υπερβολική ζέστη γύρω από την κοιλιά και η καρδιαλγία.
66. Οι σπασμοί και οι δυνατοί πόνοι στα σπλάχνα είναι κακά συμπτώματα στους υψηλούς πυρετούς.
67. Στους πυρετούς δυσάρεστα συμπτώματα είναι οι τρεμούλες ή οι σπασμοί μετά από τον ύπνο.
68. Η διακεκομμένη αναπνοή στη διάρκεια πυρετών είναι κακό σημάδι, επειδή προαναγγέλλει σπασμούς.
69. Όταν ο ασθενής αποβάλλει ούρα πυκνά, με θρόμβους και λιγοστά, χωρίς πυρετό, αν ακολουθήσει μεγάλη ποσότητα αραιών ούρων, ανακουφίζεται• αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα σε όσους παρουσιάζουν από την αρχή ή σύντομα ίζημα στα ούρα.
70. Όσοι στους πυρετούς αποβάλλουν ούρα θολά, όμοια με των υποζυγίων, έχουν ή θα εκδηλώσουν πονοκεφάλους.
71. Σε όσα άτομα η αρρώστια πρόκειται να κριθεί τηνέβδομη μέρα, έχουν την τέταρτη ούρα με νεφέλια, κόκκινα και άλλα ανάλογα συμπτώματα.
72. Τα διαφανή, άχρωμα ούρα είναι κακά• εμφανίζονται κυρίως σε περιπτώσεις φρενίτιδας.
73. Όταν τα υποχόνδρια διογκώνονται, εμφανίζονται γουργουρητά και επακολουθήσει πόνος στη μέση, παρουσιάζεται ευκοιλιάτητα, εκτός αν παρατηρηθούν αέρια η αποβολή άφθονων ούρων αυτά τα συμπτώματα συμβαίνουν σε εμπύρετες καταστάσεις.
74. Όσοι εκδηλώνουν την πιθανότητα σχηματισμού αποστήματος στις αρθρώσεις, απαλλάσσονται από το απόστημα μετά την αποβολή άφθονων και πολύ πυκνών και λευκών ούρων, όπως αρχίζουν να παρουσιάζονται σε μερικές περιπτώσεις επώδυνων τεταρταίων πυρετών αν επιπλέον τρέξει αίμα από τη μύτη, το απόστημα υποχωρεί πολύ γρήγορα.
75. Η αποβολή αίματος ή πύου κατά την ούρηση σημαίνει πληγή στα νεφρά ή την κύστη.
76. Όταν μαζι με πυκνά ούρα αποβάλλονται και λεπτότατα κομμάτια σάρκας παρόμοια με τρίχες, η αποβολή προέρχεται από τα νεφρά.
77. Όταν μαζί με πυκνά ούρα αποβάλλεται ίζημα όμοιο με πίτουρα, η κύστη έχει προσβληθεί από ψώρα.
78. Η αιφνίδια ούρηση αίματος φανερώνει ρήξη μικρής φλέβας στα νεφρά.
79. Αν τα ούρα παρουσιάζουν ίζημα από άμμο, η κύστη πάσχει από λιθίαση.
80. Αν το άτομο ουρεί αίμα και θρόμβους, έχει στραγγουρία και νιώθει πόνο στο υπογάστριο και τον περίνεο, υπάρχει πάθηση στην περιοχή της κύστης.
81. Όταν τα ούρα είναι ανακατεμένα με αίμα, πύον, λέπια και μυρίζουν άσχημα, υποδηλώνουν πως υπάρχει πληγή στην κύστη.
82. Σ’ όσους εκδηλώνονται εξογκώματα της ουρήθρας, αν σχηματιστεί πύον και ανοίξει, η ασθένεια θεραπεύεται.
83. Η άφθονη νυχτερινή ούρηση προαναγγέλλει λίγες κοιλιακές κενώσεις.
Αφορισμοί του Ιπποκράτη τμήμα πέμπτο
1. Αν η λήψη ελλέβορου (=καθαρτικό βότανο) προκαλέσει σπασμούς, το σύμπτωμα είναι θανάσιμο.
2. Η εμφάνιση σπασμών μετά από τραυματισμό σημαίνει, θάνατο.
3. Η εμφάνιση σπασμών ή λόξιγκα μετά από άφθονη αιμορραγία, είναι κακό σημάδι.
4. Αν ταυτόχρονα με υπερβολική ευκοιλιότητα εκδηλωθούν σπασμοί ή λόξιγκας, η πρόγνωση είναι κακή.
5. Αν ένας μεθυσμένος χάσει απότομα τη φωνή του, πεθαίνει μέσα σε σπασμούς, έκτος αν επακολουθήσει πυρετός ή αν την ώρα που συνήθως φεύγει το μεθύσι ξαναβρεί τη φωνή του.
6. Όσοι προσβάλλονται από τέτανο, πεθαίνουν σε τέσσερις μέρες• αν ξεπεράσουν το χρονικό αυτό όριο, θεραπεύονται.
7. Η επιληψία που εκδηλώνεται πριν από την εφηβική ηλικία, μπορεί να θεραπευτεί• αυτή όμως που εμφανίζεται σε ηλικία είκοσι πέντε ετών συνοδεύει συνήθως τον άρρωστο μέχρι τον θάνατο του.
8. Αν στους πλευριτικούς το στήθος δεν καθαρίσει με απόχρεμψη μέσα σε δεκατέσσερις μέρες, σχηματίζεται εμπύημα.
9. Η φθίση εκδηλώνεται κυρίως από το δέκατο όγδοο μέχρι το τριακοστό πέμπτο έτος της ηλικίας.
10. Όσοι θεραπεύονται από την κυνάγχη και η ασθένεια στρέφεται προς τον πνεύμονα, πεθαίνουν μέσα σε επτά μέρες• αν περάσει αυτό το διάστημα, εκδηλώνεται εμπύημα.
11. Αν ρίξουμε τα πτύελα, που αποβάλλει όποιος πάσχει από φυματίωση, πάνω σε κάρβουνα και διαπιστώσου με ότι έχουν βαριά μυρωδιά, ενώ ταυτόχρονα πέφτουν και τα μαλλιά του, η πρόγνωση είναι θανάσιμη.
12. Οι φυματικοί που παρουσιάζουν τριχόπτωση και προσβάλλονται από διάρροια, πεθαίνουν.
13. Η αποβολή αφρισμένου αίματος από το στόμα σημαίνει ότι η αιτία βρίσκεται στον πνεύμονα.
14. Αν φυματικός παρουσιάσει διάρροια, είναι ένδειξη θανάτου.
15. Όσοι μετά από πλευρίτιδα παρουσιάζουν εμπύημα, θεραπεύονται, αν το στήθος τους καθαρίσει σε σαράντα μέρες μετά τη ρήξη του εμπυήματος• διαφορετικά, η αρρώστια μεταβάλλεται σε φυματίωση.
16. Η συχνή χρήση της θερμότητας προκαλεί τις ακόλουθες βλάβες: χαλάρωση της σάρκας, εξασθένηση των νεύρων, θόλωμα του μυαλού, αιμορραγίες, λιποθυμίες• όλα αυτά επιφέρουν τον θάνατο.
17. Το κρύο προκαλεί σπασμούς, τετανικές συστολές, μελανιάσματα, πυρετικά ρίγη.
18. Το κρύο είναι εχθρικό για τα κόκαλα, τα δόντια, τα νεύρα, τον εγκέφαλο, τον νωτιαίο μυελό• αντίθετα η ζέστη είναι ωφέλιμη.
19. Πρέπει να ζεσταίνουμε τα παγωμένα μέρη, εκτός από κείνα που αιμορραγούν ή πρόκειται να αιμορραγήσουν.
20. Στα τραύματα το κρύο προκαλεί πόνους σαν δαγκωματιές, σκληραίνει το δέρμα τριγύρω, φέρνει πόνους που δεν προξενούν διαπύηση, μελανιάζει τη σάρκα και προκαλεί πυρετικά ρίγη, σπασμούς και τετανικές συστολές.
21. Σε εύσωμο νεο παρατηρούνται τετανικές συστολές χωρίς τραύμα στη διάρκεια του καλοκαιριού, οπότε η άφθονη ψυχρολουσία επαναφέρει τη θερμοκρασία• και η ζέστη θεραπεύει αυτού του είδους τις παθήσεις.
22. Η ζέστη προκαλεί διαπύηση, όχι όμως σε όλα τα τραύματα• όταν συμβεί αυτό, διαφαίνεται μια σημαντικότατη ένδειξη θεραπείας• μαλακώνει το δέρμα, αδυνατίζει, ανακουφίζει τον πόνο, καταπραύνει τα ρίγη, τους σπασμούς και τις τετανικές συστολές• την ίδια επίδραση ασκεί και στο κεφάλι, και εξαφανίζει το βάρος του» είναι εξαιρε τικά ωφέλιμη στα κατάγματα των οστών, ιδιαίτερα στα απογυμνωμένα και προπάντων στα τραύματα του κεφαλιού• ωφελεί σε καθετί που προκαλεί τον θάνατο ή έλκη από το κρύο, στους επεκτατικούς έρπητες, στον πρωκτό, στα γεννητικά όργανα, στη μήτρα, στην κύστη» όλα αυτά ευνοεί η ζέστη και συντελεί και στην κρίση της ασθένειας, ενώ το κρύο είναι εχθρικό και θανάσιμο.
23. Το κρύο πρέπει να το μεταχειριζόμαστε στις ακόλουθες περιπτώσεις: όπου υπάρχει ή πρόκειται να εκδηλωθεί αιμορραγία, όχι πάνω στα ίδια τα σημεία αλλά γύρω από τα σημεία, απ’ όπου υπάρχει συρροή• σε όλες τις φλεγμονές και τις επιφανειακές φλογώσεις που τείνουν προς το κόκκινο και σχεδόν αιματηρό χρώμα εξαιτίας του πρόσφατου ακόμα αίματος, γιατί το κρύο μελανιάζει τις παλιές φλεγμονές• στο ανεμοπύρωμα χωρίς τραύμα, γιατί το κρύο κάνει βέβαια κακό στο ανεμοπύρωμα με τραύμα.
24. Γενικά τα κρύα, όπως το χιόνι κι ο πάγος, βλάπτουν το στήθος και προκαλούν βήχα, αιμορραγίες και καταρροές.
25.Τα οιδήματα και οι πόνοι των αρθρώσεων χωρίς τραύμα, η ποδάγρα και. οι θλάσεις των μυών, τις περισσότερες φορές ανακουφίζονται με άφθονες ψυχρολουσίες, που ελαττώνουν το οίδημα και καταπραΰνουν τους πόνους• η μέτρια νάρκωση έχει τη δυνατότητα να διώχνει τον πόνο.
26. Το νερό που ζεσταίνεται και κρυώνει γρήγορα, είναι πολύ ελαφρό.
27. Αν όσοι διψούν υπερβολικά στη διάρκεια της νύχτας νιώσουν την ανάγκη να πιουν, και μετά ξανακοιμηθούν, είναι καλό.
28. Οι αρωματικοί υποκαπνισμοί είναι εμμηναγωγοί και θα ήταν πολύ χρήσιμοι και σε άλλες παθήσεις, αν δεν προκαλούσαν πονοκέφαλο.
29. Αν υπάρχει οργασμός, οι έγκυες πρέπει να παίρνουν εμετικά και καθαρτικά από τον τέταρτο μέχρι τον έβδομο μήνα, λιγότερο όμως τον τελευταίο• στα νήπια και τα παιδιά πρέπει να προσέχουμε τη χορήγηση φαρμάκων.
30. Αν η έγκυος γυναίκα προσβληθεί από βαριά ασθένεια, η κατάσταση είναι θανάσιμη.
31. Αν γίνει φλεβοτομία σε έγκυο, η γυναίκα αποβάλλει• οι πιθανότητες αποβολής είναι περισσότερες, όσο μεγαλύτερο είναι το έμβρυο.
32. Σε μια γυναίκα που κάνει αιμοπτύσεις το αίμα σταματάει μόλις εμφανιστεί η περίοδος.
33. Σε μια γυναίκα, που δεν έχει εμμηνορρυσία, η εμφάνιση ρινορραγίας είναι καλή ένδειξη.
34. Αν η έγκυος πάθει έντονη διάρροια, υπάρχει κίνδυνος να αποβάλει.
35. Αν παρουσιαστεί φτέρνισμα σε γυναίκα που υποφέρει από παθήσεις της μήτρας ή δυστοκία, είναι καλό σημάδι.
36. Έμμηνες ροές με απροσδιόριστο χρώμα, που δεν εμφανίζονται πάντα σε τακτά χρονικά διαστήματα, υποδηλώνουν πως η γυναίκα έχει ανάγκη από καθαρτικό.
37. Αν οι, μαστοί εγκύου αδυνατίσουν απότομα, η γυναίκα αποβάλλει.
38. Αν σε έγκυο με δίδυμα αδυνατίσει ο ένας μαστός, θα αποβάλει το ένα από τα δυο έμβρυα• κι αν αδυνατίσει ο δεξιός μαστός, αποβάλλει το αρσενικό• αν ο αριστερός, το θηλυκό.
39. Αν μια γυναίκα που ούτε έγκυος είναι ούτε έχει γεννήσει, έχει γάλα, σημαίνει ότι η εμμηνορρυσία της έχει σταματήσει.
40. Στις γυναίκες η συμφόρηση αίματος στους μαστούςπροαναγγέλλει παραφροσύνη.
41. Αν θέλετε να εξακριβώσετε αν μια γυναίκα είναι έγκυος, την ώρα που πάει να κοιμηθεί χωρίς να έχει δειπνήσει, της δίνετε να πιει νερόμελο• αν αισθανθεί πόνο στην κοιλιά, είναι έγκυος, αν όχι, δεν είναι.
42. Αν μια έγκυος κυοφορεί αγόρι, έχει καλό χρώμα• άσχημο χρώμα έχει, αν κυοφορεί κορίτσι.
43. Αν μια έγκυος παρουσιάσει ανεμοπύρωμα στη μήτρα, η πρόγνωση είναι θανάσιμη.
44. Σε περίπτωση εγκυμοσύνης οι πολύ αδύνατες γυναίκες αποβάλλουν, εφόσον δεν παχύνουν.
45. Όσες γυναίκες με κανονική σωματική διάπλαση αποβάλλουν τον δεύτερο ή τρίτο μήνα χωρίς φανερή αιτία, έχουν τις κοτυληδόνες γεμάτες βλέννα, δεν μπορούν να κρατήσουν το βάρος του εμβρύου και σπάζουν.
46. Στις παχύσαρκες γυναίκες που δεν μπορούν να συλλάβουν, το επίπλουν πιέζει το στόμιο της μήτρας και δεν εγκυμονούν, παρά μόνον όταν αδυνατίσουν.
47. Αν η μήτρα, που στηρίζεται στο ισχίο, διαπυηθεί, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε γάζες.
48. Τα αρσενικά έμβρυα βρίσκονται μάλλον προς τα δεξιά ενώ τα θηλυκά προς τα αριστερά της μήτρας.
49. Για την αποβολή του πλακούντα χορηγούμε φάρμακο για φτέρνισμα και πιέζοντας κλείνουμε τα ρουθούνια και το στόμα της λεχώνας.
50. Αν θέλουμε να σταματήσουμε την περίοδο μιας γυναίκας, τοποθετούμε στους μαστούς της μια όσο το δυνατό μεγαλύτερη βεντούζα.
51. Κατά την εγκυμοσύνη το στόμιο της μήτρας είναι κλειστό.
52. Αν από τους μαστούς εγκύου τρέχει γάλα σε μεγάλη ποσότητα, αυτό σημαίνει ότι το έμβρυο είναι ασθενικό• αν οι μαστοί είναι σκληροί, σημαίνει ότι το έμβρυο βρίσκεται σε καλή κατάσταση.
53. Οι μαστοί των γυναικών, οι οποίες πρόκειται να αποβάλουν, μαλακώνουν αν όμως ξανασκληρύνουν, θα εκδηλωθεί πόνος στους μαστούς ή στα ισχία, στα μάτια ή στα γόνατα, και τότε δεν θα αποβάλουν.
54. Οι γυναίκες που έχουν σκληρό στόμιο μήτρας, έχουν αναγκαστικά κλειστό αυτό το στόμιο.
55. Στις έγκυες που εκδηλώνουν πυρετούς και αδυνατίζουν υπερβολικά χωρίς φανερή αιτία, ο τοκετός είναι δύσκολος και επικίνδυνος- επικίνδυνες επίσης είναι και οι αποβολές.
56. Αν κατά την έμμηνο ροή εμφανιστούν σπασμοί και λιποθυμίες, αυτό είναι κακό σημάδι.
57. Αν οι έμμηνες ροές γίνουν άφθονες, εκδηλώνονται ασθένειες• αν δεν υπάρχει εμμηνορρυσία, τότε οι γυναικείες ασθένειες οφείλονται στη μήτρα.
58. Κατά τη φλεγμονή του απευθυσμένου και της μήτρας, εκδηλώνεται στραγγουρία, όπως και κατά τη διαπύηση των νεφρών στην ηπατική φλεγμονή εκδηλώνεται λόξιγκας.
59. Αν μια γυναίκα δεν συλλαμβάνει και θέλουμε να διαπιστώσουμε αν μπορεί να συλλάβει, την τυλίγουμε με σκεπάσματα και καίμε από κάτω της αρωματικές ουσίες• αν η οσμή δίνει την εντύπωση ότι διαπερνάει το σώμα της και φτάνει μέχρι τη μύτη και το στόμα, τότε ξέρουμε ότι δεν είναι στείρα από δική της υπαιτιότητα.
60. Αν σε έγκυο εμφανιστεί περίοδος, είναι αδύνατο το έμβρυο να είναι υγιές.
61. Αν σε μια γυναίκα σταμάτησε η περίοδος, χωρίς να πάθει ρίγη ή πυρετό, κι αν ταυτόχρονα έχει και αναγούλες, τότε έχετε υπόψη σας ότι είναι έγκυος.
62. Οι γυναίκες με κρύα και σφιχτή μήτρα δεν συλλαμβάνουν το ίδιο συμβαίνει και στις γυναίκες που έχουν πολλά υγρά στη μήτρα, διότι το σπέρμα χάνεται εκεί μέσα• δεν συλλαμβάνουν επίσης όσες έχουν μήτρα μάλλον ξηρή και πολύ ζεστή, επειδή τότε το σπέρμα καταστρέφεται από έλλειψη τροφής• γόνιμες είναι όσες έχουν κράση ισορροπημένη ανάμεσα στις δύο καταστάσεις.
63. Παρόμοια συμβαίνει και με τους άντρες• ή εξαιτίας της χαλαρότητας του σώματος ο αέρας βγαίνει προς τα έξω και δεν κατευθύνει το σπέρμα στον προορισμό του ή το σώμα είναι σφιχτό και το σπερματικό υγρό δεν μπορεί να βγει έξω ή το σώμα είναι ψυχρό και το σπέρμα δεν θερμαίνεται αρκετά, ώστε να συγκεντρωθεί στο κατάλληλο σημείο• το ίδιο συμβαίνει αν το σώμα είναι ζεστό.
64. Το γάλα βλάπτει όσους υποφέρουν από πονοκέφαλο» βλάπτει επίσης όσους έχουν πυρετό, υποχόνδρια πρησμένα και γεμάτα γουργουρητά, καθώς και όσους νιώθουν δίψα• βλάπτει ακόμα ασθενείς με υψηλό πυρετό που εμφανίζουν χολώδη κόπρανα και όσους βγάζουν πολύ αίμα από κάτω• το γάλα ωφελεί τους φυματικούς που δεν έχουν υψηλό πυρετό» χορηγείται επίσης σε ασθενείς με ελαφρούς και μακροχρόνιους πυρετούς, όταν δεν υπάρχει κανένα από τα παραπάνω συμπτώματα, αλλά κι όταν είναι υπερβολικά εξαντλημένοι.
65. Τα τραύματα που συνοδεύονται, από οιδήματα, δεν εκθέτουν τον ασθενή στον κίνδυνο σπασμών ή παραληρήματος• όταν όμως αυτά υποχωρήσουν απότομα, σε περίπτωση που βρίσκονταν στα πίσω σημεία του σώματος, εκδηλώνονται σπασμοί και τετανικές συστολές• αν βρίσκονταν μπροστά, εκδηλώνεται παραλήρημα, δυνατοί πόνοι στα πλευρά, διαπύηση ή δυσεντερία, αν τα οιδήματα ήταν μάλλον κοκκινόχρωμα.
66. Αν μετά από ισχυρό και σοβαρό τραυματισμό, δεν παρουσιαστεί οίδημα, είναι πολύ κακό σημάδι.
67. Τα μαλακά τραύματα είναι καλοήθη, τα σκληρά κακοήθη.
68. Ο πόνος στο πίσω μέρος του κεφαλιού ανακουφίζεται, αν ανοίξουμε την κάθετη μετωπική φλέβα.
69. Στις γυναίκες τα ρίγη ξεκινούν από τη μέση μάλλον και φτάνουν στο κεφάλι από την πλάτη• και στους άντρες, μάλλον από τα πίσω παρά τα μπροστινά μέρη του σώματος, καθώς κι από τους πήχεις και τους μηρούς- το δέρμα των αντρών είναι χαλαρό, όπως φαίνεται από τις τρίχες.
70. Όσοι προσβάλλονται από τεταρταίους πυρετούς, συνήθως δεν κυριεύονται, από σπασμούς• κι αν πρωτύτερα είχαν προσβληθεί, απαλλάσσονται, εφόσον παρουσιαστεί αργότερα τεταρταίος.
71. Οι ασθενείς με δέρμα τεντωμένο, ξερό και σκληρό, πεθαίνουν χωρίς να ιδρώσουν αν το δέρμα είναι μαλακό και χαλαρό, πεθαίνουν με εφίδρωση.
72. Οι ικτερικοί δεν υποφέρουν συνήθως από αέρια.
Αφορισμοί του Ιπποκράτη τμήμα έκτο
1. Όταν στις χρόνιες λειεντερίες εκδηλώνονται ξινίλες που δεν προϋπήρχαν, το σύμπτωμα είναι ευνοϊκό.
2. Τα άτομα που έχουν από τη φύση τους υγρή μύτη και αραιό σπέρμα δεν έχουν και τόσο καλή υγεία• σε αντίθετη περίπτωση, η κράση είναι υγιέστερη.
3. Στις μακροχρόνιες δυσεντερίες η ανορεξία είναι δυσάρεστο σύμπτωμα και ακόμα χειρότερο, όταν συνυπάρχει πυρετός.
4. Οι πληγές γύρω από τις οποίες πέφτουν οι τρίχες, είναι κακοήθεις.
5. Όταν εκδηλωθούν πόνοι στα πλευρά, το στήθος και σε άλλα σημεία, πρέπει να εξακριβώσουμε αν οι άρρωστοι παρουσιάζουν μεγάλες μεταπτώσεις [ανάλογα με τις ώρες].
6. Οι ασθένειες των νεφρών και της κύστης θεραπεύονται δύσκολα στους ηλικιωμένους.
7. Οι επιφανειακοί πόνοι της κοιλιάς είναι ελαφρότεροι, οι εσωτερικοί σοβαρότεροι.
8. Οι πληγές που παρουσιάζονται στο σώμα όσων πάσχουν από υδρωπικία, θεραπεύονται δύσκολα.
9. Τα πλατιά εξανθήματα δεν προκαλούν πολλή φαγούρα.
10. Ακόμα και οι πιο δυνατοί πονοκέφαλοι υποχωρούν, αν τρέξει πύον, νερό ή αίμα από τη μύτη, το στόμα ή τα αφτιά.
11. Σε μελαγχολικές καταστάσεις ή ασθένειες νεφρών, η εμφάνιση αιμορροΐδων έχει ευνοϊκές επιπτώσεις.
12. Αν κάποιος θεραπευθεί από χρόνιες αιμορροΐδες και ο γιατρός δεν του αφήσει μια, υπάρχει κίνδυνος να εκδηλωθεί υδρωπικία ή φθίση.
13. Ο λόξιγκας εξαφανίζεται με το φτέρνισμα.
14. Η υδρωπικία θεραπεύεται, αν τρέξει υγρό από τις φλέβες μέσα στα έντερα.
15. Ο εμετός που εμφανίζεται ξαφνικά σε ασθενή με μακροχρόνια διάρροια θεραπεύει την ασθένεια.
16. Αν ένας ασθενής με πλευρίτιδα ή περιπνευμονία παρουσιάσει διάρροια, η πρόγνωση είναι κακή.
17. Σε ασθενή που πάσχει από οφθαλμία, η εμφάνιση διάρροιας έχει ευνοϊκά αποτελέσματα.
18. Τα τραύματα της κύστης, του εγκεφάλου, της καρδιάς, του διαφράγματος, κάποιου από τα λεπτά έντερα, του στομάχου ή του συκωτιού είναι θανάσιμα.
19. Αν αποκοπεί κόκαλο, χόνδρος, νεύρο, λεπτό τμήμα της γνάθου ή η ακροποσθία, ούτε ανάπλαση γίνεται ούτε ανασύνδεση.
20. Αν στα έντερα χυθεί απροσδόκητα αίμα, αναγκαστικά θα προκληθεί διαπύηση.
21. Η εμφάνιση κιρσών ή αιμορροΐδων θεραπεύει όσους πάσχουν από παραφροσύνη.
22. Οι πόνοι στην πλάτη που μεταφέρονται στους αγκώνες, θεραπεύονται με φλεβοτομία.
23. Αν τα συναισθήματα του φόβου ή της λύπης παρατείνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε αντιμετωπίζουμε μελαγχολία.
24. Αν κοπεί ένα τμήμα των λεπτών εντέρων, δεν ενώνεται πια.
25. Αν το ανεμοπύρωμα, που έχει απλωθεί εξωτερικά, στραφεί προς τα μέσα, η πρόγνωση δεν είναι καλή• αν από μέσα στραφεί προς τα έξω, η πρόγνωση είναι καλή.
26. Το παραλήρημα σταματάει την τρεμούλα που εκδηλώνεται στους καύσους.
27. Οι εμπυηματικοί ή υδρωπικοί που χειρουργούνται ή καυτηριάζονται, πεθαίνουν οπωσδήποτε, αν το πύον ή το υγρό αποβληθεί όλο μαζί.
28. Οι ευνούχοι δεν προσβάλλονται απο ποδάγρα ούτε γίνονται φαλακροί.
29. Η γυναίκα δεν προσβάλλεται από ποδάγρα, παρά μόνο αν σταματήσει η εμμηνορρυσία της.
30. Το παιδί δεν παθαίνει ποδάγρα προτού συνουσιαστεί.
31. Οι πόνοι στο μάτι θεραπεύονται με άκρατο οίνο, λουτρό, ατμόλουτρο, φλεβοτομία ή λήψη καθαρτικού.
32. Οι τραυλοί προσβάλλονται συχνά από μακροχρόνιες διάρροιες.
33. Άνθρωποι που παρουσιάζουν ξινίλες, δεν προσβάλλονται συνήθως από πλευρίτιδα.
34. Οι φαλακροί δεν σχηματίζουν συνήθως μεγάλους κιρσούς• αν συμβεί αυτό, ξαναγίνονται δασύτριχοι.
35. Αν όσοι πάσχουν από υδρωπικία εκδηλώσουν βήχα, το σύμπτωμα είναι κακό.
36. Η φλεβοτομία θεραπεύει τη δυσουρία• πρέπει όμως να ανοιχτούν φλέβες στην εσωτερική επιφάνεια του βραχίονα.
37. Αν, σε όποιον πάσχει από κυνάγχη, σχηματιστούν εξωτερικά οιδήματα στο λαιμό, οι συνέπειες είναι ευνοϊκές.
38. Είναι προτιμότερο να μην εφαρμόζεται καμιά θεραπεία στα άτομα που πάσχουν από κρυφούς καρκίνους• αν υποστούν θεραπεία, θα πεθάνουν γρήγορα• αν μείνουν χωρίς θεραπεία, η ζωή τους παρατείνεται.
39. Οι σπασμοί οφείλονται ή σε υπερφόρτωση του στομάχου ή σε κενότητα• το ίδιο και ο λόξιγκας.
40. Όταν η περιοχή του υποχονδρίου πονάει χωρίς να υπάρχει φλεγμονή, ο πόνος περνάει, αν εμφανιστεί πυρετός.
41. Αν σε κάποιο σημείο του σώματος υπάρχει πύον και δεν φανερώνεται., αυτό οφείλεται στο πάχος του σημείου.
42. Η σκλήρυνση του συκωτιού σε ασθενείς με ίκτερο είναι κακό σημάδι.
43. Αν άτομα που πάσχουν από διόγκωση της σπλήνας εκδηλώσουν δυσεντερία, και όταν αυτή παρατείνεται, παρουσιάζεται υδρωπικία ή λειεντερία και οι ασθενείς πεθαίνουν.
44. Οι ασθενείς που μετά από στραγγουρία προσβάλλονται από ειλεό, πεθαίνουν μέσα σε επτά μέρες, εκτός αν εκδηλωθεί πυρετός και επακολουθήσει άφθονη διούρηση.
45. Όταν τα τραύματα διαρκούν ένα χρόνο ή και περισσότερο, αναγκαστικά το κόκαλο αποκόπτεται και οι ουλές βαθουλώνουν.
46. Αν κάποιος πάθει κύφωση πριν την εφηβική ηλικία μετά από άσθμα ή βήχα, πεθαίνει.
47. Τα άτομα που ωφελούνται από τη φλεβοτομία ή το καθαρτικό, πρέπει να. εφαρμόζουν αυτές τις θεραπευτικές μεθόδους την άνοιξη,
48. Η εμφάνιση δυσεντερίας ευνοεί όσους πάσχουν από διόγκωση της σπλήνας.
49. Στους ασθενείς με ποδαγρικές παθήσεις η φλεγμονή υποχωρεί μέσα σε σαράντα μέρες και θεραπεύονται.
50. Τα τραύματα του εγκεφάλου συνοδεύονται αναγκαστικά από πυρετό και χολώδη εμετό.
51. Αν υγιές άτομο νιώσει ξαφνικά πονοκέφαλο, χάσει απότομα τη φωνή του και πέσει σε ρόγχο, πεθαίνει μέσα σε μια εβδομάδα, εκτός αν εκδηλωθεί πυρετός.
52. Πρέπει, επίσης να εξετάζουμε την κατάσταση των ματιών την ώρα του ύπνου- αν, όσο τα βλέφαρα είναι χαμηλωμένα, φαίνεται, ανάμεσα τους ένα τμήμα από το ασπράδι, του ματιού, και δεν προϋπάρχει διάρροια ή δεν έχει χορηγηθεί καθαρτικό, η πρόγνωση είναι ολέθρια και θανάσιμη.
53. Οι παραφροσύνες που συνοδεύονται από γέλια δεν είναι τόσο επικίνδυνες όσο αυτές που εκδηλώνονται με κατήφεια.
54. Στις βαριές εμπύρετες παθήσεις η διακεκομμένη αναπνοή είναι κακό σημάδι.
55. Οι ποδαγρικές παθήσεις εκδηλώνονται συνήθως την άνοιξη και το φθινόπωρο.
56- Στις μελαγχολικές καταστάσεις οι μετακινήσεις των χυμών εγκυμονούν κίνδυνο για εκδήλωση αποπληξίας ή σπασμών ή παραφροσύνης ή τύφλωσης.
57. Η αποπληξία εκδηλώνεται κυρίως σε ηλικία από σαράντα μέχρι εξήντα ετών.
58. Αν ξεκολλήσει το επίπλουν, αναγκαστικά θα σαπίσει.
59. Στα άτομα που πάσχουν από ισχιαλγία, αν μετατοπιστεί το ισχίο και ξαναγυρίσει στη θέση του αργότερα, σχηματίζονται βλέννες.
60. Η μετατόπιση του ισχίου σε ανθρώπους που πάσχουν από χρόνια ισχιαλγία, προκαλεί ατροφία του σκέλους, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να κουτσαίνουν, εκτός αν γίνουν καυτηριάσεις.
