Στη διάσημη ιεράρχηση των αναγκών του Abraham Maslow, η αυτοπραγμάτωση τοποθετείται στην κορυφή της πυραμίδας, αναπαριστώντας την ανάγκη αξιοποίησης των πλήρων δυνατοτήτων ενός ατόμου. Σύμφωνα με τον Maslow, οι εκστατικές (ή υπερβατικές) εμπειρίες παίζουν έναν σημαντικότατο ρόλο στην αυτοπραγμάτωση. Η αυτοπραγμάτωση βέβαια θεωρείται κάπως σπάνια, κάτι που σημαίνει ότι και οι εκστατικές εμπειρίες μπορεί να είναι το ίδιο δύσκολες να επιτευχθούν. Εξάλλου, δεν φτάνουν όλοι στην κορυφή της πυραμίδας του Maslow. Εάν δεν είστε σίγουροι ότι έχετε βιώσει αυτές τις εκστατικές εμπειρίε, μπορείτε να κάνετε το τεστ “Αξιοποιείτε τις εσωτερικές σας δυνάμεις; το οποίο βασίζεται στην προσέγγιση του Maslow.
Κατά την ταραχώδη δεκαετία του ’60, ο Abraham Maslow αφιέρωσε μεγάλο μέρος του θεωρητικού του έργου στο θέμα των εκστατικών εμπειριών. Βασισμένος κυρίως σε φαινομενολογικές αναφορές φοιτητών και συναδέλφων του, κατέληξε σε δύο βασικά ευρήματα: κατά πρώτον, ότι οι απλοί άνθρωποι μπορεί να φτάνουν σε αυθεντικές εκστατικές στιγμές στα φαινομενικά πιο άσχετα μέρη και περιβάλλοντα- όπως όταν περιμένουν ένα λεωφορείο και κοιτούν τον ηλιόλουστο ουρανό της πόλης, όταν ακούνε νοσταλγικά ένα ρομαντικό κομμάτι στο ραδιόφωνο ή ετοιμάζουν το δείπνο για την αγαπημένη τους οικογένεια.
Advertisment
Σε μία έρευνα, επιστήμονες κατέληξαν στο ότι μόνο περίπου το 2% των συμμετεχόντων είχαν όντως βιώσει μια εκστατική εμπειρία. Ωστόσο, αυτού του είδους οι εμπειρίες δεν περιορίζονται μόνο σε άτομα που έχουν φτάσει στην αυτοπραγμάτωση. Ο Maslow πίστευε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ικανοί να βιώσουν τέτοιες στιγμές, αλλά θεωρούσε επίσης ότι οι άνθρωποι με αυτοπραγμάτωση μπορούσαν να φτάσουν σε αυτές πιο συχνά.
Πώς ορίζουν οι ψυχολόγοι τις εκστατικές εμπειρίες;
Ορίζονται συνήθως ως υπερβατικές στιγμές καθαρής χαράς και ενθουσιασμού. Είναι στιγμές που ξεχωρίζουν απόλυτα από τα καθημερινά συμβάντα. Η ανάμνηση τέτοιων στιγμών κρατάει για πάντα και οι άνθρωποι συνήθως τις παρομοιάζουν με πνευματικές εμπειρίες. Η Privette (2001) αναφέρει ότι περιλαμβάνουν μια οξυμένη- κορυφαία αίσθηση κατάπληξης, έκστασης ή δέους μέσω της εμπειρίας. Ο Leach (1962) θεωρεί ότι πρόκειται για μια «εμπειρία υψηλής αξίας, που χαρακτηρίζεται από τέτοια αντιληπτική ένταση, βάθος συναισθημάτων, ή αίσθηση ξεχωριστής σημασίας που την κάνει να ξεχωρίζει στο νου του υποκειμένου σε σύγκριση με άλλες εμπειρίες από το περιβάλλον σε χρόνο και χώρο» (Leach, “Meaning and Correlates of Peak Experience,” 1962)
Τα χαρακτηριστικά των εκστατικών εμπειριών
Η Privette (2001) ανέπτυξε ένα ερωτηματολόγιο σχεδιασμένο να ερευνά τα κοινά αλλά και μοναδικά χαρακτηριστικά των εκστατικών εμπειριών. Αφού ερεύνησε ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων, κατέληξε σε τρία βασικά χαρακτηριστικά των υπερβατικών αυτών εμπειριών:
Advertisment
1. Σημασία: Οι εκστατικές εμπειρίες οδηγούν σε αύξηση της αυτεπίγνωσης και σε μια βαθιά κατανόηση, που λειτουργει ως ένα σημείο αναφοράς στη ζωή ενός ατόμου.
2. Αυτο-εκπλήρωση: Παράγουν θετικά συναισθήματα και είναι ιδιαιτέρως επιβεβαιωτικές για ένα άτομο.
3. Μυστικιστικό στοιχείο: Κατά τη διάρκεια μιας εκστατικής εμπειρίας, οι άνθρωποι γίνονται ένα με τον κόσμο και συχνά νιώθουν ότι χάνουν τον χρόνο, βγαίνουν εκτός πραγματικότητας.
Πότε συμβαίνουν;
Ο Maslow υποστήριξε ότι ένας από τους καλύτερους τρόπους να σκεφτούμε τις εκστατικές εμπειρίες είναι να θυμηθούμε τις πιο υπέροχες εμπειρίες της ζωής μας. Εκείνες τις στιγμές έκστασης και απόλυτης, υπέρτατης ευτυχίας. Για παράδειγμα, το συναίσθημα όταν είσαστε ερωτευμένοι αποτελεί μια εκστατική εμπειρία. Τέτοιες στιγμές μπορεί επίσης να βιωθούν όταν βρίσκεστε σε μια δημιουργική στιγμή ή όταν διαβάζετε ένα καλό βιβλίο ή όταν βλέπετε μια ταινία. Το νιώθετε σαν «κάτι να σας χτύπησε» ξαφνικά από κάτι που είδατε, μυρίσατε, διαβάσατε ή ακούσατε και αγγίζει μια πολύ εσωτερική χορδή σας.
Σε μια έρευνα, οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι οι εκστατικές εμπειρίες τους συνέβαιναν συνήθως κατά τη διάρκεια καλλιτεχνικών, αθλητικών ή θρησκευτικών εμπειριών. Στιγμές στη φύση ή κατά τη διάρκεια προσωπικών στιγμών με αγαπημένους ήταν επίσης αρκετά συχνές. Η επίτευξη ενός σημαντικού στόχου, είτε προσωπικού, είτε συλλογικού μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε εκστατική εμπειρία. Λιγότερο συχνές στιγμές, αλλά εξίσου σημαντικές ήταν όταν ένα άτομο βοηθούσε κάποιο άλλο άτομο που βρισκόταν σε ανάγκη ή όταν ξεπερνούσε κάποιο τύπο αντιξοότητας.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο στο θεωρητικό έργο του Maslow, αποτελεί η γέννηση της εγγονής του Jeannie το 1968. Εκείνη την εποχή απέκτησε και πάλι ενδιαφέρον γι’ αυτόν η θεωρία των εκστατικών εμπειριών, καθώς κατέληξε στο ότι και τα παιδιά τις βιώνουν. Ένιωθε ότι ακόμα λοιπόν και τα μικρά παιδιά έχουν την ικανότητα να βιώνουν υπερβατικές στιγμές δέους και απόλυτου ενθουσιασμού, αλλά δεν έχουν το κατάλληλο λεξιλόγιο για να τις επικοινωνήσουν στους άλλους. O Maslow ήλπιζε να ξεκινήσει εμπειρική έρευνα ως προς αυτό, αλλά δυστυχώς δεν τα κατάφερε, καθώς το 1970 απεβίωσε λόγω εμφράγματος.
Εκστατικές εμπειρίες και Ροή
Οι εκστατικές εμπειρίες έχουν πολλές ομοιότητες με την έννοια της ροής, όπως αυτή περιγράφεται από την θετική ψυχολόγο Mihaly Csikszentmihalyi. Η ροή είναι μια κατάσταση του νου κατά τη διάρκεια της οποίας όσο οι άνθρωποι εμπλέκονται σε μια δραστηριότητα, ξεχνούν τον χρόνο που περνά και τίποτε άλλο δεν φαίνεται να έχει σημασία. Κατά την κατάσταση ροής, ο χρόνος περνά πολύ γρήγορα και η συγκέντρωση είναι απόλυτη. Η ροή συμβαίνει και όταν ένα άτομο βιώνει εκστατική εμπειρία, αλλά προφανώς δεν χαρακτηρίζονται όλες οι στιγμές ροής ως εκστατικές. Οι καθημερινές στιγμές όπου κάποιος εργάζεται απόλυτα συγκεντρωμένος ή απολαμβάνει μια δραστηριότητα μπορούν να χαρακτηριστούν από μια κατάσταση ροής, αλλά δεν θα μείνουν αξέχαστες ως υπερβατικές εμπειρίες.
