Η ιδέα ότι μπορούμε να αγγίξουμε την ευτυχία, μόνο μέσω της μεγιστοποίησης της απόλαυσης και της ελαχιστοποίησης του πόνου είναι η πιο δημοφιλής και βεβαίως η πιο ενστικτώδης. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι κάπως διαφορετική: Η απόλαυση από μόνη της δεν μπορεί να μας κάνει ευτυχισμένους.
Πάρτε για παράδειγμα πάμπλουτους ανθρώπους, βυθισμένους στην απόλαυση και στις ευκολίες, όπως η Χριστίνα Ωνάση. Κληρονόμησε πλούτη πέρα από κάθε φαντασία και τα ξόδεψε σε ακραίες απολαύσεις, σε μια προσπάθεια να ανακουφιστεί από τη δυστυχία της. Πέθανε στα 37 της και στη βιογραφία του πατέρα της, Αριστοτέλη Ωνάση «All the pain Money Can Buy», ξεδιπλώνεται μια ζωή γεμάτη υπερβολές, οι οποίες συνέβαλλαν στον πόνο της. Ο Aldous Huxley αναγνώρισε την πιθανότητα η αέναη απόλαυση να οδηγεί σε δυστοπικές κοινωνίες στο μυθιστόρημα που έγραψε το 1932 «Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος». Αν και η ιδέα μιας ατέλειωτης απόλαυσης φαίνεται ειδυλλιακή, η πραγματικότητα είναι συχνά πολύ διαφορετική.
Advertisment
Χρειαζόμαστε τον πόνο, για να δημιουργήσουμε μια αντίθεση με την απόλαυση· χωρίς αυτόν, η ζωή γίνεται βαρετή, μονότονη και τελικά ανεπιθύμητη. Η ανάλυση νέων επιστημονικών στοιχείων τονίζουν ότι ο πόνος μπορεί στην πραγματικότητα να ενισχύσει την απόλαυση και την ευτυχία που επιθυμούμε από τη ζωή.
Ο πόνος «χτίζει» την απόλαυση
Ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς ο πόνος ενισχύει την απόλαυση αποτελεί η εμπειρία, που είναι γνωστή ως «ευφορία του δρομέα». Μετά από έντονη σωματική άσκηση, οι αθλητές βιώνουν μια αίσθηση ευφορίας που έχει συνδεθεί με την παραγωγή οπιοειδών, μιας νευροχημικής ουσίας που απελευθερώνεται και ως απόκριση στον πόνο.
Άλλα πειράματα έχουν δείξει ότι η ανακούφιση από τον πόνο όχι μόνο αυξάνει την αίσθηση ευτυχίας, αλλά επίσης μειώνει την αίσθηση της θλίψης και των αρνητικών συναισθημάτων. Ο πόνος μπορεί από μόνος του να μην είναι μια απολαυστική εμπειρία, αλλά χτίζει την απόλαυσή μας με τρόπους που εκείνη από μόνη της δεν θα μπορούσε να επιτεύξει. Ο πόνος επίσης μπορεί να μας κάνει να δικαιολογήσουμε την αυτό- επιβράβευσή μας με απολαυστικές εμπειρίες- απλά σκεφτείτε τι καταναλώνουμε συνήθως μετά το γυμναστήριο με τη δικαιολογία της κούρασης και του πόνου.
Advertisment
Σε πείραμα που πραγματοποιήσαμε εγώ και οι συνεργάτες μου ελέγξαμε αυτό το φαινόμενο, ζητώντας από τους συμμετέχοντες να βυθίσουν το χέρι τους μέσα σε ένα κουβά με πάγο και ύστερα τους προσφέραμε ως δώρο την επιλογή είτε μιας σοκολάτας είτε ενός φωσφορίζοντος μαρκαδόρου. Οι συμμετέχοντες που δεν είχαν βυθίσει το χέρι τους στον κουβά, άρα δεν είχαν βιώσει και πόνο, επέλεξαν τον μαρκαδόρο (σε ποσοστό 74%). Αλλά εκείνοι που είχαν εκτελέσει το πείραμα, επέλεξαν τον μαρκαδόρο μόνο στο 40%. Ήταν πολύ πιθανότερο να επιλέξουν την σοκολάτα. Ο πόνος, απ’ ότι φαίνεται, απομακρύνει τις τύψεις ενός πειρασμού, όπως η σοκολάτα.
Ο πόνος μας συνδέει με τον κόσμο μας
Οι άνθρωποι συνεχώς αναζητάμε νέους τρόπους να καθαρίσουμε το νου μας και να συνδεθούμε με τη βίωση του εδώ και τώρα. Απλά σκεφτείτε το πόσο διαδεδομένος είναι πια ο ενσυνείδητος διαλογισμός, ο οποίος στοχεύει στο να μας φέρνει σε επαφή με την άμεση εμπειρία του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε, αλλά και του εσωτερικού μας. Υπάρχει ένας καλός λόγος για να πιστέψετε ότι και ο πόνος μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικός στην επίτευξη του ίδιου αυτού στόχου. Γιατί; Επειδή ο πόνος τραβά την προσοχή μας.
Φανταστείτε να πέφτει ένα βαρύ βιβλίο πάνω στο πόδι σας την ώρα που συζητάτε. Θα συνεχίζατε τη συζήτηση που κάνετε ή θα στρεφόσασταν προς το πόδι σας; Ο πόνος στρέφει την προσοχή μας προς τη στιγμή και μετά τον πόνο, είμαστε πιο ενεργοποιημένοι και εναρμονισμένοι με το αισθητηριακό μας περιβάλλον- λιγότερο απορροφημένοι από τις σκέψεις μας για το χθες ή το αύριο.
Στο ίδιο πείραμα, αλλά σε διαφορετική πειραματική συνθήκη, ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες να καταναλώσουν μια σοκολάτα, αφού κρατήσουν το χέρι τους σε ένα κουβά με παγωμένο νερό για όσο περισσότερο χρόνο μπορούσαν. Βρήκαμε ότι εκείνοι που ένιωθαν πόνο πριν φάνε την σοκολάτα, την απολάμβαναν περισσότερο σε αντίθεση με εκείνους που δεν είχαν νιώσει κανένα πόνο.
Σε δύο μελέτες παρακολούθησης, συμπεράναμε ότι ο πόνος αυξάνει την ένταση μιας σειράς διαφορετικών γεύσεων και μειώνει το κατώφλι των συμμετεχόντων για τον εντοπισμό των διαφορετικών γεύσεων. Ένας λόγος που οι άνθρωποι απήλαυσαν την σοκολάτα περισσότερο μετά τον πόνο ήταν επειδή όντως η γεύση της ήταν καλύτερη σε εκείνη την περίπτωση- η γεύση δηλαδή που είχαν ήταν εντονότερη και εκείνοι ήταν πιο ευαίσθητοι σε αυτή.
Τα ευρήματά μας ρίχνουν φως στο γιατί μια σοκολάτα είναι τόσο απολαυστικότερη μετά από έντονη γυμναστική και γιατί η κρύα μπύρα είναι τόσο γευστικότερη μετά από μια δύσκολη μέρα εργασίας. Ο πόνος μας φέρνει κυριολεκτικά σε επαφή με μια άμεση αισθητηριακή εμπειρία του κόσμου, επιτρέποντας στην απόλαυση μετά να είναι πιο έντονη και πιο απολαυστική.
Ο πόνος μας δένει με τους άλλους
Όποιος έχει ζήσει μια σημαντική καταστροφή ή ένα τρομερό ατύχημα θα γνωρίζει ότι αυτά τα γεγονότα φέρνουν τους ανθρώπους κοντά. Αυτό συμβαίνει συχνά μετα από σεισμούς, τρομοκρατικές επιθέσεις και τυφώνες. Τα παραδείγματα είναι πολλά και η ιστορία δείχνει ότι ο πόνος δημιουργεί συνεργασία και συνοχή μέσα σε μια ομάδα ή κοινότητα ανθρώπων. Η εμπειρία του πόνου ή απλά η παρατήρηση των άλλων να υποφέρουν κάνει επίσης τον κόσμο πιο γενναιόδωρο. Πάνω σε αυτά τα ήδη υπάρχοντα δεδομένα, οι συνεργάτες μου κι εγώ «προκαλέσαμε» πόνο σε ομάδες για την εξέταση αυτού του φαινομένου. Σε τρεις έρευνες, ξανά, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες είτε να βυθίσουν το χέρι τους σε παγωμένο νερό, είτε να μείνουν σε βαθύ κάθισμα (squat) για όσο περισσότερο μπορούσαν, είτε να καταναλώσουν πολύ καυτερές κόκκινες πιπεριές.
Συγκρίναμε αυτές τις εμπειρίες με μια ομάδα ελέγχου (που δεν ένιωσε κανένα πόνο) και βρήκαμε ότι ο πόνος ενίσχυε το πνεύμα συνεργασίας μέσα στην ομάδα. Αφού οι συμμετέχοντες βίωναν πόνο, οι άνθρωποι ένιωθαν πιο ενωμένοι και δεμένοι μεταξύ τους και ύστερα ήταν πιο συνεργάσιμοι σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που τους ζητήθηκε να παίξουν. Ήταν περισσότερο πιθανό να πάρουν προσωπικό ρίσκο για να ωφελήσουν την ομάδα ως όλο.
Μια διαφορετική πλευρά του πόνου
Τον πόνο τον συσχετίζουμε κυρίως με ασθένειες ή τραυματισμούς. Συχνά δεν τον βλέπουμε καν μέχρι να τον συνδέσουμε με ένα πρόβλημα και σε αυτές τις περιπτώσεις δεν μας δίνει σχεδόν κανένα όφελος. Κι όμως, ο πόνος δεν είναι μόνο αυτό· τον βιώνουμε και σε μια μεγάλη γκάμα καθημερινών και υγιών δραστηριοτήτων. Μαθαίνοντας ότι ο πόνος μπορεί να έχει μια σειρά πολύ θετικών συνεπειών στη ζωή μας δεν είναι μόνο σημαντικό για την κατανόηση του ίδιου του πόνου, αλλά μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να τον διαχειριζόμαστε, όταν αποτελεί μέρος ενός προβλήματος. Ο προσδιορισμός του πόνου ως κάτι θετικό, και όχι μόνο αρνητικό, αυξάνει τις ίδιες τις νευροχημικές αποκρίσεις μας, βοηθώντας μας και οργανικά στην καλύτερη διαχείρισή του.
Brock Bastian, Ph. D., επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης
