Μια γυναίκα μπήκε στην αίθουσα αναμονής ενός ιατρείου, αιμορραγώντας από κάθε ορατό άνοιγμα. Αμέσως ο γιατρός και το προσωπικό ανέλαβαν δράση: μετέφεραν τη γυναίκα σε ένα δωμάτιο θεραπείας προκειμένου να σταματήσουν την αιμορραγία, κάλεσαν ασθενοφόρο και ακύρωσαν όλα τα ραντεβού για την υπόλοιπη μέρα.
Οι ασθενείς που βρίσκονταν εκεί περιμένοντας να δουν τον γιατρό τους έδειξαν φυσικά μεγάλη κατανόηση για την άμεση ανάγκη της γυναίκας, έστω και αν έχασαν το ραντεβού τους εκείνη την ημέρα. Όλοι τους εκτός από μια γυναίκα, η οποία αγανάκτησε επειδή ακυρώθηκε το ραντεβού της. Εξοργισμένη, φώναξε στην υπάλληλο υποδοχής: “Πήρα άδεια από τη δουλειά μου για να έρθω! Πώς τολμάτε και ακυρώνετε το ραντεβού μου!”
Advertisment
Η χειρουργός που μου διηγήθηκε το περιστατικό είπε ότι αυτή η αδιαφορία για τον πόνο και τις ανάγκες των άλλων παρουσιάζεται όλο και πιο συχνά στη δουλειά της. Αποτέλεσε μάλιστα το κύριο θέμα συζήτησης σε μια συνάντηση όλων των χειρουργών της συγκεκριμένης πολιτείας.
Η βιβλική παραβολή του Καλού Σαμαρείτη αναφέρεται σε έναν άνθρωπο ο οποίος σταμάτησε για να βοηθήσει έναν άγνωστο, που είχε πέσει θύμα ληστείας και κειτόταν χτυπημένος στην άκρη του δρόμου. Δύο άλλοι που περνούσαν από εκείνο το σημείο, ενώ είδαν τον τραυματισμένο άνθρωπο, κινήθηκαν στην άλλη πλευρά του δρόμου και τον προσπέρασαν από φόβο μήπως κινδυνεύσουν. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ παρατήρησε ότι εκείνοι που δεν προσέφεραν βοήθεια αναρωτήθηκαν: “Εάν σταματήσω για να βοηθήσω αυτό τον άνθρωπο, τι μπορεί να μου συμβεί;”. Ενώ ο Καλός Σαμαρείτης αναρωτήθηκε: “Εάν δεν σταματήσω για να βοηθήσω αυτό τον άνθρωπο, τι μπορεί να του συμβεί;”
Η συμπόνια θεμελιώνεται πάνω στην ενσυναίσθηση, η οποία με τη σειρά της απαιτεί την εστίαση στους άλλους. Εάν είμαστε απορροφημένοι στον εαυτό μας, δεν δίνουμε προσοχή στους άλλους. Μπορεί να τους προσπεράσουμε αδιαφορώντας παντελώς για τη μοίρα τους. Αν όμως τους προσέξουμε, μπορούμε να συντονιστούμε μαζί τους, να νιώσουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους, και να δείξουμε το ενδιαφέρον μας.
Advertisment
Το ενσυναισθητικό ενδιαφέρον, το οποίο είναι αυτό που ζητάτε από τον γιατρό, το αφεντικό ή το σύντροφό σας (για να μην αναφέρουμε τον ίδιο σας τον εαυτό), μπορεί να αναζητηθεί στη νευρωνική αρχιτεκτονική της ιδιότητας του γονέα. Στα θηλαστικά, αυτό το κύκλωμα υπαγορεύει την προσοχή και το ενδιαφέρον απέναντι στα νεογνά και τα μικρά που δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς τους γονείς τους. Παρατηρήστε πώς στρέφεται το βλέμμα των ανθρώπων όταν κάποιος φέρνει ένα αξιολάτρευτο μωρό στο δωμάτιο και θα δείτε σε πλήρη δράση το κέντρο του εγκεφάλου των θηλαστικών που είναι υπεύθυνο για την παροχή φροντίδας.
Το ενσυναισθητικό ενδιαφέρον εμφανίζεται νωρίς στη βρεφική ηλικία: όταν ένα βρέφος ακούει ένα άλλο βρέφος να κλαίει, θα βάλει και το ίδιο τα κλάματα. Αυτή η αντίδραση πυροδοτείται από την αμυγδαλή, το ραντάρ του εγκεφάλου για την ανίχνευση των κινδύνων (καθώς και η περιοχή για τα αρχέγονα συναισθήματα, τα θετικά και τα αρνητικά).
Μια θεωρία υποστηρίζει ότι η αμυγδαλή διεγείρει ανοδικού τύπου κυκλώματα και στον εγκέφαλο του βρέφους που ακούει το κλάμα, ώστε να νιώσει και αυτό την ίδια λύπη και ταραχή. Ταυτόχρονα, κάποια καθοδικά κυκλώματα, απελευθερώνουν οξυτοκίνη, τη χημική ουσία που συνδέεται με τη φροντίδα, η οποία ξυπνά μια υποτυπώδη αίσθηση ενδιαφέροντος και καλής διάθεσης στο δεύτερο βρέφος. Το ενσυναισθητικό ενδιαφέρον είναι λοιπόν ένα “δίκοπο” συναίσθημα. Από τη μια υπάρχει η άρρητη δυσφορία που νιώθει κανείς από τη δυσάρεστη κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένας άλλος άνθρωπος, συνδυαζόμενη με την ίδια ανησυχία που θα ένιωθε ένας γονιός για το παιδί του. Στο ένστικτο της φροντίδας όμως προσθέτουμε μια κοινωνική εξίσωση που μετρά το βαθμό στον οποίο εκτιμούμε την ευημερία του άλλου ανθρώπου.
Η κατανόηση αυτού του ανοδικού/καθοδικού μείγματος έχει σοβαρές επιπτώσεις. Όσοι κατακλύζονται από ισχυρά συναισθήματα συμπόνιας μπορεί να υποφέρουν – στα επαγγέλματα αρωγής – αυτό κάποιες φορές, μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική εξουθένωση και μείωση της συμπόνιας. Όσοι, από την άλλη, αυτοπροστατεύονται και αποφεύγουν να δείξουν συμπόνια στους άλλους ανθρώπους, ισοπεδώνοντας το συναίσθημα, είναι πιθανόν να χάσουν την επαφή τους με την ενσυναίσθηση. Το νευρωνικό μονοπάτι προς το ενσυναισθητικό ενδιαφέρον απαιτεί μια στοχαστική, ανοδικού τύπου διαχείριση της στενοχώριας μας χωρίς το συναισθηματικό “μούδιασμα” από τον πόνο των άλλων.
Οι τομογραφίες εγκεφάλου εθελοντών, οι οποίοι άκουσαν ιστορίες ανθρώπων που είχαν βιώσει σωματικό πόνο, αποκάλυψαν ότι αμέσως ενεργοποιήθηκαν αντίστοιχα τα δικά τους εγκεφαλικά κέντρα που αισθάνονται τέτοιου είδους πόνο. Όταν πάλι οι ιστορίες αφορούσαν ψυχολογικό πόνο, χρειαζόταν σχετικά περισσότερος χρόνος για να ενεργοποιηθούν τα ανώτερα κέντρα του εγκεφάλου που συνδέονται με το ενσυναισθητικό ενδιαφέρον και τη συμπόνια. Όπως ανέφερε η ερευνητική ομάδα, απαιτείται χρόνος για να αντιληφθεί κανείς “τις ψυχολογικές και ηθικές διαστάσεις μιας κατάστασης”.
Τα ηθικά συναισθήματα που πηγάζουν από την ενσυναίσθηση και ο ηθικός συλλογισμός απαιτούν σκέψη και εστίαση. Ένα από τα προβλήματα του ξέφρενου κύματος των περισπασμών που αντιμετωπίζουμε στις μέρες μας, όπως κάποιοι φοβούνται, είναι η διάβρωση της ενσυναίσθησης και της συμπόνιας. Όσο πιο αφηρημένοι είμαστε, τόσο λιγότερη φροντίδα και συντονισμό δείχνουμε στους άλλους.
Η αντίληψη του πόνου των άλλων προσελκύει αντανακλαστικά την προσοχή μας – η έκφραση του πόνου είναι ένα κρίσιμο βιολογικό σημάδι που εγείρει τη βοήθεια. Ακόμα και οι πίθηκοι ρέζους δεν θα τραβήξουν μια αλυσίδα για να πάρουν μια μπανάνα εάν γνωρίζουν ότι το τράβηγμα αυτό θα προκαλέσει ηλεκτροσόκ σε κάποιον άλλο πίθηκο (υποδηλώνοντας ίσως ένα ψήγμα ευγένειας).
“Focus Η εστίαση της προσοχής” Daniel Goleman εκδόσεις Πεδίο
Photo: Author/Depositphotos
