Είμαστε γενικά καλοί στο να κρίνουμε την προσωπικότητα των άλλων; Μπορούμε να καταλάβουμε αν κάποιος είναι έμπιστος, κοινωνικός, ντροπαλός, υπεύθυνος, ήρεμος ή πονηρός μόνο παρατηρώντας ή ακούγοντάς τον;
Πρόσφατες μελέτες στο πεδίο της ψυχολογίας ισχυρίζονται ότι μπορούμε. Ακόμα και όταν έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε ένα άτομο μόνο για λίγα δευτερόλεπτα, η κρίση μας για την προσωπικότητά τους μπορεί να χαρακτηριστεί αξιόπιστη. Παρόλο που κρίνουμε γρήγορα τη προσωπικότητα των άλλων, με βάση στοιχεία, όπως οι εκφράσεις του προσώπου, η στάση του σώματος, η ένδυση και η ελκυστικότητα, οι αρχικές μας εντυπώσεις μπορούν να είναι γενικά ακριβείς.
Advertisment
Η Naumann και οι συνεργάτες της (2009) διεξήγαγαν μια έρευνα, στην οποία οι συμμετέχοντες έβλεπαν φωτογραφίες σε δύο συνθήκες- στη μία, τα υποκείμενα είχαν ουδέτερη στάση σώματος και έκφραση προσώπου και στην άλλη οι εκφράσεις και η στάση τους ήταν αυθόρμητες. Οι συμμετέχοντες έκριναν την προσωπικότητα των υποκειμένων που έβλεπαν. Η ακρίβεια και αντιστοιχία καθοριζόταν με βάση την ίδια την αυτοαναφορά των ατόμων που απεικονίζονταν στις φωτογραφίες, μέσω τεστ προσωπικότητας και μέσω περιγραφών από γνωστούς.
Οι ερευνητές βρήκαν ότι στην πρώτη, απλή συνθήκη, οι συμμετέχοντες της έρευνας ήταν ακριβείς ως προς την εξωστρέφεια, τη συναισθηματική σταθερότητα, την δεκτικότητα, την αυτοπεποίθηση και την θρησκευτικότητα. Στην αυθόρμητη συνθήκη, τη δεύτερη δηλαδή, οι συμμετέχοντες αντιλαμβάνονταν σωστά τα εννιά από τα δέκα χαρακτηριστικά με έναν σημαντικό βαθμό ακρίβειας. Το ιδιαίτερα εντυπωσιακό στοιχείο εδώ είναι ότι αυτός ο υψηλός βαθμός ακρίβειας δεν βασίστηκε σε μια άμεση αλληλεπίδραση με τα άτομα της φωτογραφίας και έτσι δεν υπήρξε οποιαδήποτε λεκτική επικοινωνία.
Ένας λόγος γι’ αυτή την υψηλή ακρίβεια στις παρατηρήσεις τους πιθανώς να κρύβεται στις πλούσιες πληροφορίες που μπορεί κανείς να αποκομίσει από την εξωτερική εμφάνιση και από το γεγονός ότι αυτές οι πληροφορίες κατευθύνουν αξιόπιστα το άτομο σε σωστές εκτιμήσεις. Τύπος ένδυσης, στυλ μαλλιών και προσωπική φροντίδα, όλα αυτά αποκαλύπτουν την σχολαστικότητα και την φροντίδα των ανθρώπων (Albright et al., 1988; Borkenau & Liebler, 1992), αλλά και οι εκφράσεις του προσώπου, όπως και η στάση του σώματος, επίσης αποκαλύπτουν πληροφορίες για τον βαθμό της εξωστρέφειας (Kenny et al., 1992).
Advertisment
Πολλές από αυτές τις πληροφορίες αποκαλύπτονται ακόμα και σε σταθερές εικόνες λοιπόν, επειδή η συμπεριφορά και ο τρόπος έκφρασης αφήνουν συχνά σημάδια στα πρόσωπα των ανθρώπων, όπως το χαμόγελο ή οι γραμμές του συνοφρυώματος (Malatesta, et al., 1987). Οι Neumann et al (2009), για παράδειγμα, βρήκαν ότι στις σταθερές φωτογραφίες, τα πιο αξιόπιστα στοιχεία εξωστρέφειας φαίνονταν από την ενεργητική στάση του σώματος, από την εικόνα ενός υγιούς, κομψού και χαμογελαστού ατόμου.
Η ακρίβεια των κρίσεων της προσωπικότητας είναι πιθανό να αυξάνεται σε συνθήκες που μοιάζουν εκείνες της πραγματικής ζωής, όπως σε περιπτώσεις που περιλαμβάνουν άμεση αλληλεπίδραση. Οι σταθερές εικόνες παρέχουν μόνο οπτικές πληροφορίες. Η πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση μας παρέχει τυπικά και ακουστικά στοιχεία (π.χ. ρυθμό ομιλίας, νόημα συζήτησης και δείκτες λόγου), απτικά στοιχεία (π.χ. σταθερότητα και δύναμη μιας χειραψίας) και οσφρητικά στοιχεία (π.χ. άρωμα ή μυρωδιά σώματος/ ρούχων κλπ.).
Ένα σημαντικό ερώτημα, ωστόσο, που αναδύεται εδώ είναι το γιατί η εμφάνιση αντανακλά τελικά τόσο σωστά την πραγματικότητα. Είναι αναμενόμενο ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορούν να αφήσουν τα σημάδια τους στα πρόσωπα, τις στάσεις, την επιλογή ένδυσης και κουρέματος και το επίπεδο φροντίδας. Αλλά πολλοί άλλοι «δείκτες προσωπικότητας» θα μπορούσαν πιθανώς να μην είναι το αποτέλεσμα της ίδιας της προσωπικότητας. Για παράδειγμα, τα έντονα μήλα του προσώπου και τα ψηλά φρύδια έχει βρεθεί ότι αποτελούν δείκτη εμπιστοσύνης (Olivola et al. 2014). Κι όμως, το σχήμα των μήλων και το ύψος των φρυδιών καθορίζονται πρώτα απ’ όλα γενετικά (και έτσι δεν υποδεικνύουν άμεσα κάποια συμπεριφορά).
Πώς τότε εξηγούμε τα αρκετά υψηλά ποσοστά ακρίβειας όσον αφορά στη συσχέτιση εμφάνισης και προσωπικότητας;
Είναι πιθανό η εξήγηση να βρίσκεται αν αντιστρέψουμε την αιτιακή αυτή σχέση: Η αίσθηση εμπιστοσύνης (αξιοπιστία) δηλαδή να μην είναι αυτή που προκαλεί τα εμφανή μήλα και τα ψηλά φρύδια. Αλλά τα χαρακτηριστικά αυτά να διαμορφώνουν στην ουσία την προσωπικότητα του ατόμου στην παιδική ηλικία, εφηβεία και στα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης. Για παράδειγμα, ένα άτομο που γεννιέται με εμφανή μήλα και ψηλά φρύδια προδιαθέτει τους άλλους να το εμπιστευθούν από μικρή ηλικία. Αυτό, με τη σειρά του, μας οδηγεί στο να του συμπεριφερόμαστε με αυτό τον τρόπο. Έτσι, το ενθαρρύνουμε να γίνει έμπιστο και αξιόπιστο ως άτομο.
Αν όντως τα χαρακτηριστικά του προσώπου και του σώματός μας διαμορφώνουν τις κρίσεις των ανθρώπων για την προσωπικότητά μας, και οι κρίσεις τους μεταβάλλουν την προσωπικότητά μας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, τότε η προσωπικότητα είναι στην πραγματικότητα πιο ρευστή και μεταβλητή απ’ ότι φαινόταν στην αρχή, αλλά τώρα μάλλον με έναν αρνητικό τρόπο: οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα μπορούν να διαμορφώσουν, να πλάσουν ένα άτομο, καθώς εκείνο μεγαλώνει και αναπτύσσεται.
Berit Brogaard, καθηγήτρια φιλοσοφίας και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Brogaard του Πανεπιστημίου του Miami
