Οι κάποτε περίεργες θεωρίες για τη φύση του σύμπαντος σε σχέση με την ανθρώπινη συνείδηση έχουν πια περάσει στη σφαίρα του συνηθισμένου, συμβατικού λόγου. Ένα τέτοιο παράδειγμα αυτού είναι το «επιχείρημα της προσομοίωσης», που σχετικά πρόσφατα προτάθηκε από τον Elon Musk· ένα άλλο είναι «οι χρονικοί κρύσταλλοι», σώματα με ατομική δομή που επαναλαμβάνονται στο χώρο και χρόνο. Τώρα μια νέα θεωρία έρχεται να θολώσει τα νερά, εκείνη του «παμψυχισμού», σύμφωνα με την οποία η συνείδηση είναι βασικό χαρακτηριστικό του φυσικού σύμπαντος και βρίσκεται σε όλες τις καταστάσεις της ύλης.
Ένα νέο άρθρο, δημοσιευμένο από τον φυσικό Gregory Matloff επανέφερε αυτή τη θεωρία στις επιστημονικές συζητήσεις, υποσχόμενος πειραματικά τεστ που θα μπορούσαν να «επιβεβαιώσουν ή να διαψεύσουν» την ιδέα ενός «πρωτο-συνειδητού πεδίου», το οποίο είναι πανταχού παρών. Ο Matloff αναφέρει επίσης την αμφιλεγόμενη ιδέα των «αστεριών με βούληση», λέγοντας πως υπάρχουν στοιχεία ότι τα αστέρια με κάποιο τρόπο ελέγχουν τα δικά τους γαλαξιακά μονοπάτια.
Advertisment
Όσο παράλογη κι αν σας φαίνεται η θεωρία, έχει πολλού υποστηρικτές, μεταξύ των οποίων και τον Βρετανό θεωρητικό φυσικό Sir Roger Penrose, ο οποίος εισήγαγε και τον παμψυχισμό τρεις δεκαετίες νωρίτερα. Ο Penrose πίστευε ότι η συνείδηση αναδύεται από τις ιδιότητες της κβαντικής διεμπλοκής. Εκείνος και ο αναισθησιολόγος Stuart Hameroff δημιούργησαν την υπόθεση της Ενορχηστρωμένης Αντικειμενικής Μετατροπής (Orch- OR),η οποία υποστηρίζει, ανάμεσα σε άλλα, ότι η συνείδηση είναι αποτέλεσμα των κβαντικών δονήσεων στο εσωτερικό των μικροσωληνίσκων.
Το 2006, ο Γερμανός φυσικός Bernard Haisch επεξεργάστηκε ακόμα περισσότερο αυτή την ιδέα και πρότεινε ότι η συνείδηση γεννιέται μέσα σε μια «κβαντική σκούπα» κάθε φορά που υπάρχει ένα σημαντικά ανεπτυγμένο σύστημα μέσα από το οποίο ρέει η ενέργεια.
Ο νευροεπιστήμονας Cristof Koch, ένας ακόμα υπέρμαχος του παμψυχισμού, προσεγγίζει τη θεωρία αυτή από μια διαφορετική πλευρά, χρησιμοποιώντας μια προσαρμοσμένη θεωρία πληροφοριών, για να υποστηρίξει ότι η συνείδηση δεν είναι μοναδικό προνόμιο των βιολογικών οργανισμών.
Advertisment
«Η μόνη κυρίαρχη θεωρία που έχουμε για τη συνείδηση λέει ότι αυτή σχετίζεται με πολύπλοκο τρόπο- με την ικανότητα ενός συστήματος να δρα πάνω στην ίδια του την κατάσταση και να καθορίζει την ίδια του την πορεία», τονίζει ο Koch. «Αυτή η θεωρία όμως υποστηρίζει ότι θα μπορούσε να αναχθεί και σε πολύ πιο απλά συστήματα. Κάποια απλώς φυσικά συστήματα που δεν είναι βιολογικά θα μπορούσαν να έχουν συνείδηση».
Ο Matloff και άλλοι επιστήμονες εξελίσσουν κι άλλο το επιχείρημά τους: μέσω πειραματισμού. Ο Matloff σκοπεύει να μελετήσει τη συμπεριφορά την αστεριών, αναλύοντας ειδικά μια ανωμαλία στην αστρική κίνηση, γνωστή ως Ασυνέχεια του Paranego. Θέλει να μάθει γιατί ορισμένα ψυχρότερα αστέρια φαίνεται να εκπέμπουν πίδακες ενέργειας προς μια κατεύθυνση, ένα χαρακτηριστικό που φαίνεται ακόμα περίεργο και ανεξήγητο στο πλαίσιο των νόμων του γαλαξία. Το 2018, σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματα από την χαρτογράφηση του τηλεσκοπίου Γαία, για να δείξει ότι η ανωμαλία αυτή μπορεί να οφείλεται σε ηθελημένη δράση των αστεριών.
Παράλληλα, όσο ο Matloff ερευνά την κοσμική δραστηριότητα, ο Koch κινείται πειραματικά χρησιμοποιώντας ασθενείς με εγκεφαλικές βλάβες. Θέλει να μάθει αν οι αποκρίσεις τους σε πληροφορίες ταιριάζουν με τις υποκείμενες νευροχημικές βάσεις της συνείδησης. Σχεδιάζει να το ερευνήσει, ενώνοντας τους εγκεφάλους των ποντικιών, για να δει αν η συνείδησή τους συμμετέχει σε ένα μεγαλύτερο σύστημα πληροφοριών.
Ο παμψυχισμός έχει σίγουρα πολλούς επικριτές. Σε ένα άρθρο του The Atlantic με τίτλο «Γιατί ο παμψυχισμός είναι προφανώς λανθασμένος», ο Keith Frankish γράφει:
«Ο παμψυχισμός προσδίδει στη συνείδηση μια περίεργη κατάσταση. Την τοποθετεί στην καρδιά κάθε φυσικής δραστηριότητας, κινδυνεύοντας όμως να την καταστήσει ερμηνευτικά ανούσια. Γιατί η συμπεριφορά των υποατομικών μορίων και των συστημάτων που συνιστούν ήδη εξηγείται πλήρως από τη φυσική και τις άλλες επιστήμες. Ο παμψυχισμός δεν προσφέρει κάποια ιδιαίτερη εξήγηση ή πρόβλεψη. Τοποθετεί τη συνείδηση σε ένα σύστημα στον φυσικό κόσμο, αλλά κατά κάποιο τρόπο την αφήνει και πάλι εκκρεμή»
Αυτό το απόσπασμα εκφράζει το γενικό επιχείρημα ότι ο παμψυχισμός υπεραπλουστεύει το δύσκολο πρόβλημα της συνείδησης στο σύμπαν, μια άποψη που πολλοί επιστήμονες μοιράζονται. Ωστόσο, οι Matloff, Penrose και λοιποί υποστηρικτικές συνεχίζουν να πορεύονται έξω από τα όρια της αποδεκτής επιστήμης, επιχειρώντας να συμφιλιώσουν αντικρουόμενες μεταξύ τους θέσεις και ανωμαλίες που αναδύονται στη κβαντική θεωρία.
