Ένα παιδί ξεκινά τη ζωή με πίστη στην καλοσύνη, στην αγάπη και στη δικαιοσύνη. Το βρέφος έχει πίστη στο στήθος της μητέρας, στην προθυμία της να το σκεπάσει όταν κρυώνει, να του συμπαρασταθεί όταν είναι άρρωστο. Η πίστη αυτή μπορεί να είναι στον πατέρα, στη μητέρα, στον παππού ή στη γιαγιά, ή σε οποιοδήποτε άλλο κοντινό του πρόσωπο. Μπορεί να εκφραστεί και ως πίστη στο Θεό.
Σε πολλά άτομα αυτή η πίστη κλονίζεται σε νεαρή ηλικία. Το παιδί ακούει τον πατέρα του να λέει ψέματα για ένα σημαντικό ζήτημα. Βλέπει τη δειλία και το φόβο που νιώθει ο πατέρας για τη μητέρα και ότι είναι έτοιμος να το προδώσει (το παιδί) για να την καθησυχάσει.
Advertisment
Γίνεται μάρτυρας της σεξουαλικής επαφής των γονιών του και μπορεί να βιώσει τον πατέρα του σαν άγριο θηρίο. Είναι δυστυχισμένο ή τρομαγμένο και κανείς από τους γονείς, που υποτίθεται ανησυχούν τόσο για εκείνο, δεν το παρατηρεί, ή ακόμα κι αν τους το πει, δεν δίνουν σημασία.
Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που η αρχική πίστη στην αγάπη, στην ειλικρίνεια και τη δικαιοφροσύνη των γονιών κλονίζεται. Ορισμένες φορές, σε παιδιά με θρησκευτική ανατροφή ή απώλεια της πίστης έχει άμεση αναφορά στο Θεό. Το παιδί βιώνει το θάνατο ενός μικρού πουλιού που αγαπάει ή ενός φίλου ή μιας αδερφής και η πίστη του στην καλοσύνη και τη δικαιοσύνη του Θεού κλονίζεται.
Ωστόσο, δεν έχει μεγάλη διαφορά αν κλονίζεται η πίστη σε κάποιο άτομο ή στο Θεό. Κλονίζεται πάντα η πίστη στη ζωή, στην πιθανότητα να την εμπιστευτεί, στο να στηριχτεί πάνω της. Φυσικά, είναι αλήθεια ότι κάθε παιδί βιώνει πλήθος απογοητεύσεων. Ωστόσο, αυτό που έχει σημασία είναι η οξύτητα και η σοβαρότητα μιας συγκεκριμένης απογοήτευσης.
Advertisment
Συχνά, αυτή η πρώτη και κρίσιμη εμπειρία κλονισμού της πίστης συντελείται σε νεαρή ηλικία: στα τέσσερα, στα πέντε, στα έξι ή ακόμα και νωρίτερα, σε μια περίοδο της ζωής για την οποία υπάρχουν ελάχιστες αναμνήσεις. Συχνά ο τελικός κλονισμός της πίστης λαμβάνει χώρα σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Προδίδεται κανείς από έναν φίλο, μια σύντροφο, έναν δάσκαλο, έναν θρησκευτικό ή έναν πολιτικό ηγέτη που εμπιστευόταν.
Σπάνια πρόκειται για ένα μόνο περιστατικό, αλλά αντιθέτως είναι ένα πλήθος μικρών εμπειριών, που αθροιστικά κλονίζουν την πίστη του ατόμου. Οι αντιδράσεις σε αυτές τις εμπειρίες ποικίλλουν. Κάποιος μπορεί να αντιδράσει αποσείοντας την εξάρτηση από το συγκεκριμένο πρόσωπο που τον απογοήτευσε, αποκτώντας ο ίδιος μεγαλύτερη ανεξαρτησία και ικανότητα να βρει νέους φίλους, δασκάλους ή συντρόφους, στους οποίους έχει πίστη και εμπιστοσύνη. Αυτή είναι η πιο επιθυμητή αντίδραση στις πρώιμες απογοητεύσεις.
Σε πολλές άλλες περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι ότι το άτομο διατηρεί τον σκεπτικισμό του, ελπίζει σε ένα θαύμα που θα αποκαταστήσει την πίστη του, δοκιμάζει τους ανθρώπους και όταν απογοητευτεί από όσους δοκίμασε, δοκιμάζει άλλους ή ρίχνεται στα χέρια μιας πανίσχυρης αυθεντίας (της Εκκλησίας, ενός πολιτικού κόμματος ή ενός ηγέτη), προκειμένου να ανακτήσει την πίστη του. Συχνά, ξεπερνά την απόγνωση για την απώλεια της πίστης του στη ζωή επιδιώκοντας με μανία υλικούς στόχους – χρήματα, εξουσία ή κύρος.
Ωστόσο, η αντίδραση που είναι σημαντική στο γενικό πλαίσιο της βίας είναι άλλη. Το βαθιά εξαπατημένο και απογοητευμένο άτομο μπορεί να αρχίσει να μισεί τη ζωή. Αν δεν υπάρχει τίποτα και κανείς να πιστέψει, αν η πίστη του στην καλοσύνη και τη δικαιοσύνη ήταν απλώς μια ανόητη αυταπάτη, αν τη ζωή εξουσιάζει ο Διάβολος και όχι ο Θεός, τότε πράγματι η ζωή γίνεται αξιομίσητη. Το άτομο δεν μπορεί να αντέξει τον πόνο της απογοήτευσης. Έτσι προσπαθεί να αποδείξει ότι η ζωή είναι κακή, ότι οι άνθρωποι είναι κακοί, ότι ο ίδιος είναι κακός.
Το απογοητευμένο άτομο, που πίστευε και αγαπούσε τη ζωή, θα γίνει ως εκ τούτου κυνικό και καταστροφικό. Αυτή η καταστροφικότητα προέρχεται από απόγνωση. Η απογοήτευση από τη ζωή οδήγησε σε μίσος της ζωής.
Στην κλινική εμπειρία μου συναντώ συχνά τέτοιες βαθιά εδραιωμένες εμπειρίες απώλειας της πίστης, και πολλές φορές συνιστούν το σημαντικότερο λάιτ μοτίφ στη ζωή του ατόμου. Το ίδιο ισχύει στην κοινωνική ζωή, όπου οι ηγέτες που εμπιστεύτηκε κανείς αποδεικνύονται κακοί ή ανίκανοι. Αν η αντίδραση δεν είναι η αύξηση της ανεξαρτησίας, είναι συχνά κυνική και καταστροφική.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Erich Fromm “Η καρδιά του ανθρώπου” από τις εκδόσεις Διόπτρα – Photo: Author/Depositphotos
