«Τι χρειάζονται τα φυτά για να μεγαλώσουν;» ρώτησε η Laura Pinger, υπεύθυνη για την κατάρτιση προγραμμάτων σπουδών, στο κέντρο του Ρίτσι που ανέπτυξε το πρόγραμμα της καλοσύνης για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Εκείνο το πρωί, πολλά από τα δεκαπέντε παιδάκια που μάθαιναν να δίνουν σημασία στην καλοσύνη, σήκωναν με ενθουσιασμό το χέρι τους για να απαντήσουν.
«Ήλιο», είπε ένα. «Νερό», είπε ένα άλλο. Και ένα τρίτο, που πάλευε με προβλήματα προσοχής αλλά είχε ωφεληθεί πολύ από το πρόγραμμα για την καλοσύνη, τέντωσε ψηλά το χέρι του και ξεστόμισε: «Αγάπη». Αυτή ήταν μια απτή στιγμή επίγνωσης που απέκτησε στη συνέχεια μεγάλη διδακτική αξία. Το μάθημα στο οποίο οδήγησε αφορούσε την καλοσύνη ως μορφή αγάπης.
Advertisment
Το πρόγραμμα για την καλοσύνη ξεκινάει με πολύ βασικές, κατάλληλες για την ηλικία τους ασκήσεις ενσυνειδητότητας, όπου τα τετράχρονα ακούν τον ήχο μιας καμπάνας και προσέχουν την αναπνοή τους ενώ είναι ξαπλωμένα ανάσκελα, με μικρά βότσαλα τοποθετημένα πάνω στην κοιλιά τους να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν με την κάθε εισπνοή-εκπνοή.
Στη συνέχεια, χρησιμοποιούν την ενσυνείδητη προσοχή για να εστιάσουν την επίγνωσή τους στο σώμα τους, μαθαίνοντας πώς να δίνουν μεγάλη προσοχή σε αυτές τις αισθήσεις ενώ αλληλεπιδρούν με άλλα παιδιά, ιδίως αν το άλλο παιδί είναι ταραγμένο. Αυτές οι ταραχές γίνονται ευκαιρία όχι μόνο για να παρατηρήσουν τα παιδιά τι συμβαίνει στο δικό τους σώμα, αλλά και για να φανταστούν τι θα μπορούσε να συμβαίνει στο σώμα του ταραγμένου συμμαθητή τους – ένα εγχείρημα προς την ενσυναίσθηση.
Τα παιδιά ενθαρρύνονται να ασκούνται βοηθώντας το ένα το άλλο και να εκφράζουν ευγνωμοσύνη. Όταν εκτιμούν την προθυμία κάποιου άλλου να βοηθήσει, τον ανταμείβουν λέγοντάς το στον δάσκαλο, ο οποίος κολλάει ένα αυτοκόλλητο με το όνομα του παιδιού που βοήθησε στην αφίσα «του κήπου της καλοσύνης». Για να αξιολογήσει τον αντίκτυπο αυτού του προγράμματος, η ομάδα του Ρίτσι ζήτησε από διάφορα παιδιά να διαλέξουν με ποιον θα μοιραστούν αυτοκόλλητα (που έχουν μεγάλη αξία γι’ αυτά): τον πιο αγαπημένο συμμαθητή τους, τον λιγότερο αγαπημένο συμμαθητή τους, ένα άγνωστο παιδί που δεν είχαν δει ποτέ ή ένα παιδί που έδειχνε άρρωστο.
Advertisment
Τα παιδιά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα της καλοσύνης μοιράστηκαν τα αυτοκόλλητα κυρίως με τα λιγότερο αγαπητά και τα άρρωστα παιδιά, σε σύγκριση με άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας που έδωσαν περισσότερα αυτοκόλλητα στο πιο αγαπημένο τους πρόσωπο. Και άλλο ένα εύρημα: Σε αντίθεση με τα περισσότερα παιδιά, τα παιδιά του προγράμματος δεν επικεντρώθηκαν στον εαυτό τους όταν πήγαν στο νηπιαγωγείο.
Το να βοηθάμε τα παιδιά να αναπτύξουν την καλοσύνη φαίνεται προφανής και καλή ιδέα, αλλά προς το παρόν, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, αυτή η πολύτιμη ανθρώπινη ικανότητα έχει αφεθεί στην τύχη. Πολλές οικογένειες βέβαια ενσταλάζουν αυτές τις αξίες στα παιδιά τους – πολλές άλλες, όμως, δεν το κάνουν. Η εισαγωγή τέτοιων προγραμμάτων στο σχολείο διασφαλίζει ότι όλα τα παιδιά θα παρακολουθήσουν μαθήματα που θα ενισχύσουν αυτόν τον μυ της καρδιάς.
Καλοσύνη, φροντίδα και συμπόνια ακολουθούν μια γραμμή ανάπτυξης που το εκπαιδευτικό μας σύστημα αγνοεί σε μεγάλο βαθμό – μαζί με την προσοχή, την αυτορρύθμιση, την ενσυναίσθηση και την ικανότητα για ανάπτυξη σχέσεων. Ενώ κάνουμε αρκετά καλή δουλειά με τις παραδοσιακές σχολικές δεξιότητες, όπως η ανάγνωση και τα μαθηματικά, γιατί να μην περιλαμβάνουμε σε αυτά που μαθαίνουν τα παιδιά και δεξιότητες ζωτικής σημασίας για μια ολοκληρωμένη ζωή;
Οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι μάς λένε ότι υπάρχουν διαφορετικοί ρυθμοί ωρίμανσης για την προσοχή, την ενσυναίσθηση και την καλοσύνη, για την ηρεμία και τις κοινωνικές σχέσεις. Τα συμπεριφορικά σημάδια αυτής της ωρίμανσης, λ.χ. ο σαματάς των παιδιών του νηπιαγωγείου σε αντίθεση με την καλύτερη συμπεριφορά των μαθητών της τετάρτης τάξης, είναι εξωτερικές ενδείξεις ανάπτυξης των υποκείμενων νευρωνικών δικτύων.
Και η νευροπλαστικότητα μας λέει ότι όλα αυτά τα εγκεφαλικά κυκλώματα μπορούν μέσα από εκπαίδευση, με προγράμματα σαν αυτό της καλοσύνης, να οδηγηθούν σε μια καλύτερη κατεύθυνση. Μέχρι τώρα, το πώς αναπτύσσουν τα παιδιά μας αυτές τις ζωτικές ικανότητες έχει αφεθεί κυρίως σε τυχαίες δυνάμεις. Μπορούμε να γίνουμε πιο έξυπνοι στον τρόπο με τον οποίο βοηθάμε τα παιδιά να τις καλλιεργήσουν. Για παράδειγμα, όλες οι μέθοδοι διαλογισμού είναι ουσιαστικά πρακτικές ενίσχυσης της προσοχής.
Αν προσαρμόσουμε αυτές τις τεχνικές σε ασκήσεις ενίσχυσης της προσοχής κατάλληλες για τα παιδιά, θα έχουμε μια σειρά πλεονεκτημάτων. Χωρίς προσοχή, τίποτα δεν μαθαίνεται. Πρέπει να επισημανθεί πόσο λίγη σημασία δίνεται στην ενίσχυση της προσοχής στα παιδιά, ιδίως γιατί η παιδική ηλικία αποτελεί μια μεγάλη περίοδο ευκαιριών για ανάπτυξη των κυκλωμάτων του εγκεφάλου, και μία επιπλέον βοήθεια θα μπορούσε να ενισχύσει αυτά τα κυκλώματα. Η επιστήμη της καλλιέργειας της προσοχής είναι πολύ δυνατή, κι έτσι το μονοπάτι για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι εφικτό.
Απόσπασμα από το βιβλίο των Daniel Goleman και Richard J. Davidson «Ο δρόμος προς τη μόνιμη μεταμόρφωση» από τις εκδόσεις Πεδίο – Photo: Author/Depositphotos
