Όπως είναι γνωστό, το σύνολο των συναισθημάτων που ονομάζουμε ενοχές φαίνεται πως αρκετά συχνά βασανίζει τον σύγχρονο άνθρωπο, ενώ συνιστά μια συναισθηματική φάση από την οποία περνάει ο μεγαλύτερος αριθμός ατόμων. Ωστόσο, σε αυτό του είδους τις συναισθηματικές «φορτίσεις», παρατηρείται μια λεπτή διαφοροποίηση, η οποία βρίσκεται στις πιθανότητες αρνητικής επιρροής και αποδυνάμωσης της ψυχικής υγείας ενός ατόμου ή ακόμα και στη στέρηση της ευτυχίας του. Παρακάτω θα υπογραμμιστούν αναλυτικά τα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία γνωρίζουμε και ξεχωρίζουμε τις απλές ή τις ακραίες μορφές ενοχών ή ακόμα και διάφορα παρεμφερή συναισθήματα.
Αναμφισβήτητα οι ενοχές είναι από τα χρήσιμα συναισθήματα που έχει ένας άνθρωπος, αφού δεν είναι τίποτα άλλο παρά μόνο αυτό που νοιώθει ένας άνθρωπος όταν θεωρεί υπεύθυνο τον εαυτό του για μια άδικη πράξη ή μια επιθυμία. Δηλαδή, όταν κάποιος νοιώθει ενοχές αλλά σε λογικά ισορροπημένα επίπεδα, τότε το αίσθημα αυτό είναι δυνατόν να λειτουργεί ως μέσο αξιολόγησης μιας δίκαιης ή άδικης πράξης ή σκέψης, κι έτσι το άτομο διαθέτει ένα κριτήριο απέναντι σε πολλές συμπεριφορές. Επιπλέον, με αυτόν τον τρόπο, αναγνωρίζοντας μια μη επιθυμητή πράξη μπορεί να προβεί σε ανάλογες επιδιορθωτικές ενέργειες ή να αναλάβει τις ευθύνες του για κάποια ανεπιθύμητη πράξη ή έναν άδικο λόγο.
Advertisment
Παρά ταύτα, υπάρχουν μερικές περιπτώσεις, στις οποίες δεν παρατηρείται ισότητα της υποθετικής άδικης πράξης και του αισθήματος ενοχής. Δηλαδή ο άνθρωπος έρχεται στη θέση που νοιώθει να πνίγεται από τις ενοχές, μολονότι πολλές φορές η ‘αδικία’ όχι μόνο δεν είναι τόσο σημαντική αλλά συχνά είναι και ανύπαρκτη. Σε αυτές τις περιπτώσεις λοιπόν, ο άνθρωπος αυτός έχει περιέλθει στο επίπεδο διαταραχής, εφόσον οι ενοχές του έχουν γίνει εμμονές.
Επιπρόσθετα, ένα άτομο που βρίσκεται σε μια κατάσταση σαν αυτή που προαναφέρθηκε, δεν μπορεί βεβαίως να διαχειριστεί και να αντεπεξέλθει σε αυτή τη δύσκολη συναισθηματική διαταραχή με αποτέλεσμα να κυριεύεται από άγχος και να περνάει συνεχώς μέσα από τον φαύλο κύκλο της σκληρής αυτοκριτικής. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί, πως το άτομο που βασανίζεται από αυτά τα ενοχικά συναισθήματα δεν αντιλαμβάνεται την κατάστασή του, παρά μόνο αρκετό καιρό μετά και με τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
Την ίδια στιγμή, είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς αυτό που ονομάζεται ‘προφίλ’, δηλαδή τα σημαντικά και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός ενοχικού ατόμου. Φυσικά, τέτοιου είδους χαρακτηριστικά ποικίλουν αναλόγως τον άνθρωπο και τις συνθήκες εμφάνισής τους, εφόσον το κάθε άτομο διαθέτει μοναδική προσωπικότητα. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά εξ αυτών, τα οποία είθισται να παρατηρούνται συχνότερα.
Advertisment
Πιο αναλυτικά, όπως σημειώθηκε και παραπάνω, κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος. Ωστόσο, πολλές φορές έχει παρατηρηθεί ότι το αίσθημα της ενοχής που φέρει πολλά πανομοιότυπα χαρακτηριστικά ή από την άλλη αρκετοί άνθρωποι βιώνουν όμοιες καταστάσεις, απλά με διαφορετικούς τρόπους. Έτσι, στη συνέχεια θα αναφερθούν ορισμένα χαρακτηριστικά, συμπεριφορές και αντιδράσεις, σύμφωνα με τις οποίες συντίθεται το ‘προφίλ’ μιας ενοχικής προσωπικότητας.
Πρωταρχικά, ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά ενός ενοχικού ανθρώπου είναι το γεγονός πως νοιώθει συνέχεια ότι «πρέπει» να κάνει το «σωστό», όχι όμως απαραίτητα σύμφωνα με τα προσωπικά του θέλω. Γι’ αυτό και είναι γνωστό, πως το ενοχικό άτομο είναι εξαιρετικά επιρρεπές στην εκμετάλλευση και γενικότερα στον ετεροκαθορισμό, δηλαδή η ζωή του καθορίζεται σύμφωνα με τις επιταγές άλλων ανθρώπων από το περιβάλλον του. Επίσης, το ενοχικό άτομο χαρακτηρίζεται από μια άνευ όρων προθυμία για την ικανοποίηση των επιθυμιών άλλων ανθρώπων.
Υπό το ίδιο πλαίσιο, συχνά βρίσκεται σε θέση να απολογείται για πράξεις ή λόγια, ενώ αισθάνεται τις πιο πολλές φορές την ανάγκη να το αποδέχονται οι άνθρωποι γύρω του. Όπως καταλαβαίνει κανείς, λόγω όλων των παραπάνω, ο ενοχικός άνθρωπος, περνάει το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας μέσα στο άγχος και την αγωνία χωρίς αυτό να χρειάζεται. Αυτού του είδους η κατάσταση συχνά αποτελεί την αρχή για εκδήλωση αρκετών ψυχοσωματικών ασθενειών, αλλά και ψυχοσωματικής φθοράς.
Ταυτόχρονα, η καθημερινότητα του ανθρώπου με ενοχική προσωπικότητα βασίζεται περισσότερο στα «πρέπει» και λιγότερο στις βαθύτερες και προσωπικές του επιθυμίες. Έτσι, όταν του αναθέσει κάποιος να φέρει εις πέρας κάτι, τότε υποβάλλει τον εαυτό του σε μεγάλη πίεση, καθώς θεωρεί πως πρέπει να πετύχει αυτό που του έχει ζητηθεί οπωσδήποτε και με κάθε κόστος. Συνεπώς, ένας άνθρωπος με τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν, όταν δεν καταφέρει να πετύχει κάτι, τότε κυριεύεται από θλίψη, απογοήτευση και παρουσιάζει χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ κατηγορεί επαλειμμένα τον εαυτό του.
Κλείνοντας, ένας ενοχικός άνθρωπος έχει ανάγκη από άτομα εμπιστοσύνης και αγάπης στο περιβάλλον του, τα οποία θα σταθούν δίπλα του βοηθητικά και υποστηρικτικά, ώστε να καταφέρει να βγει υγιής από αυτή τη δύσκολη κατάσταση. Είναι σημαντικό βέβαια να μην ξεχνάμε, πως πραγματική και σίγουρη βοήθεια μπορεί να προσφέρει ένας ειδικός (ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής), ο οποίος με επαγγελματισμό μπορεί καθοδηγήσει και να βοηθήσει έναν άνθρωπο που η καθημερινότητά του δυσκολεύεται από τοξικές ενοχές.
Νεκτάριος Κοσμάς, Ψυχοθεραπευτής, Συνθετική συμβουλευτική – ψυχοθεραπεία, Κλινική, Βιοθυμική Ψυχοθεραπεία
- Τι είναι η αναβλητικότητα και πως να τη διαχειριστείς; - 29 Αυγούστου 2022
- Η φοβία της δέσμευσης: Βήματα προς την κατανόησή της - 24 Μαΐου 2022
- Πένθος και παιδική ηλικία: Απώλεια και διαχείριση του παιδιού - 8 Δεκεμβρίου 2021
