«Το σημαντικό με τον άνθρωπο είναι ότι είναι η γέφυρα κι όχι ο σκοπός», έγραψε ο Νίτσε στο Τάδε Έφη Ζαρατούστρα. Το να υπάρχουμε σημαίνει να ζούμε δεμένοι σαν γέφυρα προς το μέλλον, προς τους άλλους, αλλά και προς εκείνες τις διαστάσεις του εαυτού μας που αγνοούμε, προς αυτά τα μονοπάτια που ακόμα δεν έχουμε περπατήσει και που η αποτυχία μπορεί να μας ανοίξει.
Όταν λησμονούμε αυτή την αλήθεια, υποφέρουμε περισσότερο από τις αποτυχίες μας. Τελικά, το γεγονός πως η αποτυχία μας πληγώνει τόσο πολύ οφείλεται και στην ενοχοποίησή της από τους σημαντικότερους φιλοσόφους της δυτικής μας παράδοσης. Ο Καρτέσιος ή ο Καντ δεν έχουν αφιερώσει βιβλία στην αποτυχία, αλλά υπάρχουν αποσπάσματα στα έργα τους για τις αιτίες του σφάλματος ή τις αιτίες του λάθους.
Advertisment
Ο Καρτέσιος παρουσιάζει τον άνθρωπο ως το ον το προικισμένο με δύο κύριες ικανότητες κακώς τοποθετημένες: μια περιορισμένη κατανόηση και μια απεριόριστη θέληση. Ενώ η κατανόησή μας ανταποκρίνεται γρήγορα στα όριά της, ο Καρτέσιος λέει ότι πάντα μπορεί να θέλουμε περισσότερο.
Ο συγγραφέας του έργου «Λόγος περί της Μεθόδου» ισχυρίζεται πως μέσα από τη δύναμη της θέλησής μας μοιάζουμε στο Θεό. Κάθε φορά που θέλουμε και πιστεύουμε ότι έχουμε φτάσει στα όριά μας, ανακαλύπτουμε ότι μπορούμε να θέλουμε ακόμα. Για τον Καρτέσιο, η έλλειψη ορίου στη θέλησή μας είναι το θεϊκό μέσα μας.
Το «Όταν θέλουμε, μπορούμε» προέρχεται ακριβώς από αυτό. Υπό αυτό το πρίσμα, το να είσαι άνθρωπος σημαίνει να περπατάς σε δύο πόδια άνισου μεγέθους: ένα κοντό (η κατανόησή μας) και ένα πολύ μακρύ (η θέλησή μας). Ας δεχτούμε ότι το εγχείρημα δεν είναι εύκολο. Ως εκ τούτου, τι σημαίνει «κάνω λάθος», σύμφωνα με τον Καρτέσιο;
Advertisment
Σημαίνει ότι αποτυγχάνουμε να θέσουμε τη θέλησή μας μέσα στα όρια της κατανόησής μας. Σε μια βραδινή οινοποσία μιλάμε για οτιδήποτε, μιλάμε πέρα από αυτά που γνωρίζουμε.
Κάνουμε λάθος, γιατί δεν χρησιμοποιούμε σωστά την επιθυμία μας. Αυτή η επιθυμία είναι αυτό που μας ορίζει ως παιδιά του Θεού και το να κάνουμε λάθος σημαίνει ότι δεν έχουμε ανταποκριθεί σε αυτό που Εκείνος μας έχει κληροδοτήσει. «Γνωρίζουμε ότι το σφάλμα εξαρτάται από τη θέλησή μας», υποστηρίζει ο Καρτέσιος στις Αρχές Φιλοσοφίας. Δύσκολο να ενοχοποιηθούμε περισσότερο.
Σύμφωνα με τον Καντ, δεν καταφέρνουμε να συμπεριφερθούμε σωστά, όταν δεν ξέρουμε να ακούμε τη λογική μας. Αυτή η ικανότητα, επιμένει, είναι αρκετή για να διακρίνουμε το Καλό από το Κακό.
Αντίθετα από τον Ρουσό, ο οποίος τοποθέτησε την ηθική στην καρδιά, στην ευαισθησία, ο συγγραφέας της «Κριτικής του Πρακτικού Λόγου» βλέπει στη λογική μας την πηγή της ηθικής μας.
Η επιτακτική ηθική είναι περίπλοκη. Ο ίδιος συνοψίζει: «Να ενεργείς με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε η βούλησή σου να μπορεί να γίνει καθολικός νόμος». Με άλλα λόγια, για να μάθουμε αν η πρόθεσή μας είναι καλή, φτάνει απλώς να αναρωτηθούμε πώς θα λειτουργούσε η ανθρώπινη κοινότητα εάν όλοι εφάρμοζαν το ίδιο αξίωμα δράσης με εμάς.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Charles Pepin «Η Ομορφιά της Αποτυχίας» από τις εκδόσεις Διόπτρα. Βρείτε το εδώ
