Φανταστείτε ότι παίρνετε ένα ώριμο, κίτρινο λεμόνι από την πιατέλα. Η φλούδα του είναι απαλή στην αφή, γυαλιστερή και πορώδης. Τώρα, βάλτε το λεμόνι σε ένα πιάτο και κόψτε το στα τέσσερα.
Ο χυμός του γλιστράει στα δάχτυλά σας και σας πλημμυρίζει το άρωμά του: έντονο και ξινό. Πιάστε ένα από τα κομμάτια και παρατηρήστε τη γυαλάδα της σάρκας, το φως που λαμπυρίζει πάνω στους εκατοντάδες μικροσκοπικούς θαλάμους με το υγρό, ο καθένας τους έτοιμος να σπάσει. Μετά δαγκώστε το, απολαμβάνοντας τον ξινό χυμό να ξεχύνεται στη γλώσσα σας.
Advertisment
Μήπως το στόμα σας ζάρωσε διαβάζοντας αυτή την παράγραφο; Μήπως οι σιελογόνοι αδένες σας ενεργοποιήθηκαν, προετοιμάζοντας τη γλώσσα σας για την επίθεση του όξινου; Αν ναι, θα πρέπει να έχετε ξαναφάει λεμόνι στο παρελθόν και γνωρίζετε την κατάλληλη φυσιολογική αντίδραση.
Αλλά εδώ υπάρχει ένα σημαντικό στοιχείο. Δεν χρειάζεται πια να φάτε στ’ αλήθεια ένα λεμόνι για να βιώσετε αυτές τις αλλαγές. Το σώμα σας τις προκαλεί αυτόματα αντιδρώντας στην εικόνα, στη μυρωδιά – ή απλώς στη σκέψη – ενός λεμονιού, πολύ πριν το γευτείτε πραγματικά.
Αυτή η μορφή εκμάθησης, κατά την οποία ένα νοητικό σήμα προκαλεί μια σωματική αντίδραση, αποκαλείται Κλασσική Εξάρτηση ή Ρύθμιση. Η διάσημη ανακάλυψή της έγινε τη δεκαετία του 1890 από τον Ρώσο ψυχολόγο Ιβάν Παβλόφ (Ivan Pavlov). Ο Παβλόφ μελετούσε την έκκριση σιέλου στα σκυλιά όταν τους έφερνε φαγητό.
Advertisment
Μετά πρόσεξε ότι άρχισαν να εκκρίνουν σίελο αμέσως μόλις έμπαινε στο δωμάτιο, είτε είχε μαζί του φαγητό, είτε όχι. Τα σκυλιά είχαν μάθει να συνδέουν την παρουσία του με την τροφή. Ύστερα από λίγο ανταποκρίνονταν σε αυτόν όπως θα έκαναν με το φαγητό τους. Ο Παβλόφ απέδειξε ότι μπορούσε να εκπαιδεύσει τα σκυλιά να συνδέσουν το οποιοδήποτε ερέθισμα – ένα ηλεκτρικό σοκ, για παράδειγμα, ή ένα φως ή κουδούνι – με το γεύμα τους. Εφόσον μάθαιναν τη σύνδεση, το σήμα από μόνο του ήταν αρκετό για να κάνει τα σκυλιά να τους τρέχουν τα σάλια.
Είναι ένα καλό παράδειγμα του ότι το σώμα δεν αντιδρά απλώς τυφλά στα φυσικά γεγονότα και τις αλλαγές – στον χυμό του λεμονιού στη γλώσσα μας, για παράδειγμα. Χρησιμοποιεί ψυχολογικά στοιχεία για να βρίσκεται ένα βήμα πιο μπροστά.
Τέτοιες προκαταρκτικές αντιδράσεις μας προετοιμάζουν για τα σημαντικά βιολογικά γεγονότα όπως το φαγητό ή το σεξ. Η κοιλιά σας γουργουρίζει όταν λαμβάνετε σήματα – την ώρα της μέρας, ίσως, ή τις ειδήσεις στο ραδιόφωνο – που σας λένε ότι είναι ώρα για φαγητό. Ξεσηκώνεστε μυρίζοντας το άρωμα του αγαπημένου σας, ή όταν ακούτε τη φωνή του. (Οι ψυχολόγοι ρύθμισαν εθελοντές να ερεθιστούν σεξουαλικά από ουδέτερες εικόνες που έδειχναν από όπλα μέχρι βάζα με κέρματα, συνδυάζοντάς τες απλώς με στιγμιότυπα από ερωτικές ταινίες). Η ανάμνηση ενός τραγουδιού που συνήθιζε να σας τραγουδάει η μητέρα σας όταν σας έβαζε για ύπνο μειώνεις του σφυγμούς σας και σας ηρεμεί.
Άλλες ρυθμιζόμενες αντιδράσεις έχουν εξελιχτεί για να μας προστατεύουν, προετοιμάζοντάς μας για να αποφεύγουμε τον κίνδυνο ή ενθαρρύνοντάς μας να τον αποφύγουμε. Αν κάποιον τον έχει δαγκώσει σκυλί όταν ήταν παιδί, η θέα ενός σκύλου αργότερα στη ζωή του μπορεί να είναι αρκετή για να κάνει την καρδιά του να χτυπάει σαν τρελή από το φόβο (αυτή είναι η βάση πολλών φοβιών).
Αν φάμε κάτι που θα μας ανακατέψει το στομάχι η απλή σκέψη ή η μυρωδιά αυτού του φαγητού μπορεί να είναι αρκετή για να μας προκαλέσει τάση εμετού.
Σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα κι ένα συγκεκριμένο μέρος με το οποίο συνδυάζουμε τη ναυτία μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα. Γι’ αυτό το λόγο αρκετοί άνθρωποι που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία αρχίζουν να κάνουν εμετούς αμέσως μόλις φτάσουν στο νοσοκομείο, πριν καν αρχίσει η θεραπεία τους.
Όλα αυτά είναι αρκετά γνωστά. Η εργασία του Παβλόφ με τα σκυλιά που τους έτρεχαν τα σάλια είναι διάσημη παγκοσμίως. Εκείνο όμως που δεν γνωρίζουν αρκετοί επιστήμονες, πόσο μάλλον εμείς οι υπόλοιποι, είναι πως η κλασική εξάρτηση μπορεί επίσης να προκαλέσει αντιδράσεις πλασέμπο.
Αν καταπιούμε ένα χάπι που περιέχει ένα ενεργό φάρμακο, μαθαίνουμε να συνδέσουμε αυτό το χάπι με μια συγκεκριμένη ψυχολογική αλλαγή. Αργότερα, αν πάρουμε ένα παρόμοιο στην εμφάνιση πλασέμπο, μπορεί να βιώσουμε την ίδια αλλαγή. Είναι μια αυτόματη αντίδραση του σώματος, η οποία συμβαίνει ανεξάρτητα από το αν γνωρίζουμε ότι το χάπι είναι ψεύτικο. Αλλά προξενείται μέσω συνειδητών ψυχολογικών στοιχείων – τέτοιες αντιδράσεις δεν συμβαίνουν αν μας δώσουν, για παράδειγμα, ένα πλασέμπο ενώ είμαστε ναρκωμένοι, ή χωρίς να γνωρίζουμε ότι το έχουμε πάρει.
Photo: Author/Depositphotos
Απόσπασμα από το βιβλίο της Jo Marchant με τίτλο «Ίαση: Ένα ταξίδι στην επιστήμη της επίδρασης του μυαλού στο σώμα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο. Μπορείτε να το βρείτε εδώ
