Κομπαστικός, εντυπωσιακά τεράστιος και επιπλέον πολλά υποσχόμενος είναι εκείνος ο Κύκλωπας, με τον οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι στη μορφή του Πολύφημου. Αν μας συναντούσε αυτός ο γίγαντας μόνο στην Οδύσσεια του Ομήρου, το επεισόδιο θα αποτελούσε απλώς ένα συμπαθητικό παραμύθι παλαιάς κοπής.
Ωστόσο τα ανθρωποφάγα όντα, τα οποία περιγράφονται εδώ είναι άχρονα. Υπήρχαν πάντα, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Τα συναντάμε ειδικά στην πολιτική και τη δημόσια ζωή. Είναι οι σφοδρές στον λόγο, οι πολλά υποσχόμενες και εξαιρετικά εντυπωσιακές προσωπικότητες. Εδώ χρειάζεται να αναρωτηθούμε γιατί η πλειοψηφία του λαού, όπως και η πλειοψηφία σε διάφορα δημόσια όργανα και σώματα, διαλέγει ακριβώς εκείνους τους «Κύκλωπες ανάμεσά μας» για τις ηγετικές θέσεις;
Advertisment
Είμαστε τυφλωμένοι ή εντελώς τυφλοί; Ή είναι εκείνοι τόσο εκλεπτυσμένοι και επιδέξιοι, ώστε η πλειονότητα να εξαπατάται; Η τελευταία ερώτηση μπορεί να απαντηθεί εύκολα βάσει της απεικόνισης που μας δίνει ο Όμηρος: ο Πολύφημος δεν είναι ούτε εκλεπτυσμένος, ούτε επιδέξιος. Είναι με τον τρόπο του εκείνο που λέμε «δράστης εκ πεποιθήσεως». Εφόσον έχει πειστεί ακλόνητα για την ορθότητα των απόψεών του, νομίζει πως έχει πάντα δίκιο.
Οτιδήποτε κάνει είναι απλώς έκφραση της άποψής του και της συναγόμενης από αυτή στάσης ζωής. Είναι αλάνθαστος και άψογος. Ως προς αυτό ο μονόφθαλμος αυτός γίγαντας είναι βαθιά πεπεισμένος. Εμείς ωστόσο γνωρίζουμε ταυτόχρονα τη στάση του Οδυσσέα και των συντρόφων – κι έτσι μπορούμε να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης για τη θέση του Πολύφημου.
Έτσι προκύπτουν οι αμφιβολίες για την ορθότητα των πρακτικών του και καταδικάζουμε τη μισάνθρωπη στάση του ως βάρβαρη και ανυπόφορη. Πού βρίσκεται τώρα η τυφλότητα, πού η πλάνη; Αναγνωρίζουμε σαφώς ότι μια δεύτερη θέση μάς οδηγεί σε μια νέα άποψη, η οποία και παρέχει ένα μέτρο σύγκρισης ως προς μια άλλη άποψη. Αν βάλουμε τις δύο απόψεις απέναντι, προκύπτουν διαφορετικές γνώμες, γεγονός το οποίο οφείλεται στη διαφορετική οπτική τους γωνία.
Advertisment
Η δική μας πλάνη έχει τις ρίζες της στην πεποίθηση ότι σε συγκεκριμένα θέματα υπάρχει μόνο μία ορθή οπτική γωνία με την ανάλογη δήθεν ορθή άποψη. Από αυτό συμπεραίνουμε εξ αντιδιαστολής ότι θα υπάρχουν επίσης λανθασμένες οπτικές γωνίες με λανθασμένες απόψεις. Επιμένοντας, όπως ο Πολύφημος, στη βεβαιότητα ότι η δική μας οπτική γωνία είναι η μόνη ορθή, ακολουθούν οι συνέπειες που περιγράφονται στον τρίτο σταθμό της περιπλάνησης: μεταλλασσόμαστε σε ξενοφοβικούς.
Κλεινόμαστε απέναντι στο ξένο, το άγνωστο, το ασυνήθιστο –πρώτα νοητικά, μετά συναισθηματικά και στο τέλος στην πράξη. Τώρα το τείχος έχει ολοκληρωθεί, για οτιδήποτε ξένο υπάρχει απαγόρευση εισόδου. Είναι αυτονόητο ότι τώρα πλέον δεν υπάρχει θέση για τον επισκέπτη –τον «ξένο φίλο»– ούτε μέσα μας ούτε στον εξωτερικό μας κόσμο. Όσο μεγάλη και δυνατή είναι η εξωτερική εμφάνιση του Πολύφημου, τόσο μικρός είναι ο εσωτερικός του κόσμος. Είναι δύσπιστος, στενόμυαλος και αμετάπειστος.
Με τον Οδυσσέα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Σε σύγκριση με τον Πολύφημο φαίνεται μικρός και ανίσχυρος, ωστόσο το πνεύμα του είναι περιεκτικό, η ευφυΐα του δεσπόζουσα και ο πλούτος των ιδεών του τεράστιος. Πίσω του στέκουν ο Δίας και η Αθηνά, των οποίων την υπεροχή ο Πολύφημος καταλαβαίνει. Το εξωτερικό μάτι της «δικής του άποψης» τρυπιέται, για να μπορέσει κι αυτός να φτάσει σε βαθύτερες αντιλήψεις. Ο δρόμος προς εκείνες τις αντιλήψεις τού φανερώνεται από τον Οδυσσέα, τον ναυτικό, και από το πυρωμένο ξύλο της ελιάς, το οποίο τον τυφλώνει.
Είναι η πίεση της πρέσας του καρπού της ελιάς που βγάζει το πολύτιμο ελαιόλαδο· και είναι η πίεση του πεπρωμένου που μας παρακινεί στον ηρωισμό και ξυπνά την «αποστολή» μας. Ο Οδυσσέας γνωρίζει αυτούς τους συσχετισμούς. Έχει το θάρρος να ακολουθήσει τον δρόμο του προορισμού του, στον οποίο ταυτόχρονα ανήκει η δεκτικότητα στο ξένο και το άγνωστο. Όπως όλοι οι άνθρωποι είναι «απ’ την κούνια του» κοσμοπολίτης και ευφυής, πλούσιος σε ιδέες, συναισθήματα και κατανόηση –ωστόσο δεν δίστασε μπροστά στις δυσκολίες και στα ταξίδια, για να αναπτύξει τις ποιότητες αυτές.
Στην ανταλλαγή με ξένους ανθρώπους και πολιτισμούς γνώρισε κι έμαθε να εκτιμά το άγνωστο. Σταθερά διεύρυνε τον πνευματικό του ορίζοντα. Ακόμη περισσότερο η συνεχής επαφή με τα «ξένα» ωρίμασε την ψυχή του, η οποία εκτός από φορέα της συνείδησης αποτελεί και την έδρα της σοφίας. Ο Πολύφημος δεν άφησε ποτέ ούτε τη θέση ούτε τη χώρα του. Αυτό που κάνει το κατέχει αναμφισβήτητα καλά, σχεδόν τέλεια.
Η ενστικτώδης γνώση του είναι ισχυρή και λειτουργεί λαμπρά. Αφού τον ενδιαφέρουν μόνο οι δικές του υποθέσεις, βάζει όλη του την ενέργεια στην αύξηση, τη φύλαξη και την εξασφάλιση της περιουσίας του –αυτό είναι που τον κάνει μεγάλο και δυνατό. Ο Πολύφημος δεν βλέπει αξία στο άγνωστο. Μάλλον βλέπει σε καθετί ξένο έναν εν δυνάμει κίνδυνο, ο οποίος πρέπει να αποσοβηθεί. Τα επιχειρήματα που δικαιολογούν τον κόσμο του είναι χτυπητά, αλλά χωρίς σοφία και συναίσθηση.
Σε αντίθεση με τον Οδυσσέα κατοικεί μέσα του ένας νάνος, ένας κανένας, ένα τίποτα, ακόμη κι αν στον εξωτερικό κόσμο φαίνεται να αφήνει πίσω του μεγάλα ίχνη. Πλάι στον Οδυσσέα και τον Πολύφημο στέκουν απέναντι το αληθινό και το φαινομενικό μέγεθος –σε μας εναπόκειται να κάνουμε την επιλογή.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Johann Wolfgang Denzinger με τίτλο “Η Οδύσσεια μέσα μας” από τις εκδόσεις Χείρωνας. Μπορείτε να το βρείτε εδώ
Σε μια μυθολογική βραδιά, την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2019, οι Εκδόσεις Χείρωνας υποδέχονται το Γερμανό συγγραφέα Wolfgang Denzinger για την παρουσίαση του βιβλίου του «Η Οδύσσεια μέσα μας»! Δείτε περισσότερα εδώ
