Η αγγλική γλώσσα ευτύχησε να έχει μια όμορφη λέξη (serendipity) που αποδίδει τη δύναμη των καλότυχων περιστασιακών συμπτώσεων. Έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή της το 1754, σε μια επιστολή του Άγγλου μυθιστοριογράφου Horace Walpole προς τον Horace Mann, και η καταγωγή της είναι από ένα περσικό παραμύθι με τίτλο «Οι τρεις πρίγκιπες της Σερεντίπ», οι πρωταγωνιστές του οποίου «έκαναν συνεχώς νέες ανακαλύψεις κατά τύχη, αλλά και με σύνεση, πράγματα που δεν γύρευαν να βρουν”.
Ο σύγχρονος πεζογράφος John Barth την περιγράφει με ναυτικούς όρους: «Δεν θα φτάσεις ποτέ στη Σερεντίπ καταστρώνοντας ένα ειδικό δρομολόγιο για να την πλησιάσεις. Θα χρειαστεί να ανοιχτείς με καλή πίστη στο πέλαγος έχοντας κάποιον άλλο προορισμό και να χάσει καλότυχα (serendipitously) στην πορεία τον μπούσουλά σου».
Advertisment
Μιλώντας όμως για καλότυχες συμπτώσεις δεν εννοούμε ότι καλωσορίζουμε τα τυχαία συναπαντήματα απλώς και μόνο για το κέφι και την καλή διάθεση που μας χαρίζουν. Οι καλότυχες συμπτώσεις είναι βέβαια ευτυχή τυχερά συμβάντα, αλλά αυτό που τα κάνει ευπρόσδεκτα και ευχάριστα είναι η αίσθηση ότι η καινούρια τυχαία ανακάλυψη που κάναμε έχει μια ιδιαίτερη σημασία για μας.
Συμπληρώνει τη διαίσθηση που είχαμε ή ανοίγει μια πόρτα στην παρακείμενη δυνατότητα που δεν είχαμε προσέξει. Ο γεωλόγος που εξερευνά το Διαδίκτυο, συναντώντας τυχαία μια νησίδα Σερεντίπ – η οποία εν προκειμένω είναι ένα δοκίμιο για τη μεταρρύθμιση του υγειονομικού συστήματος -, θα βρει ενδεχομένως το κείμενο ενδιαφέρον και κατατοπιστικό.
Συμπτωματικά καλότυχο όμως δεν θα είναι παρά μόνο αν τον βοηθά να συμπληρώσει κάποιο παζλ που τον παιδεύει. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι οι γεωλόγοι μπορούν να κάνουν συμπτωματικά καλότυχες ανακαλύψεις μελετώντας αποκλειστικά κιτάπια γεωλογίας. Απεναντίας, οι εκ συμπτώσεως καλότυχες ανακαλύψεις συναντώνται συχνά στο πεδίο των ανταλλαγών μεταξύ γνωστικών αντικειμένων.
Advertisment
Ας θυμηθούμε πώς το μυθικό ερπετό του Kekule συνέλαβε επέφερε την επανάσταση στο πεδίο της οργανικής χημείας. Γνήσια καλότυχη σύμπτωση ήταν το ότι το παραδομένο στα όνειρα μυαλό του Kekule συνέλαβε εκείνη ειδικά τη στιγμή την εικόνα του ουροβόρου όφεως. Αν όμως ο Kekule δεν καταπιανόταν με θάρρος εκείνο τον καιρό με τη δομή του βενζόλιου, το σχήμα του φιδιού πιθανότατα δεν θα είχε προκαλέσει χρήσιμους συνειρμούς στο μυαλό του (Όπως θα έλεγε μάλλον και ο Φρόυντ, ένα φίδι που καταπίνει την ουρά του είναι απλώς ένα φίδι που καταπίνει την ουρά του).
Οι ευνοϊκές συμπτώσεις προϋποθέτουν αναπάντεχες συγκρούσεις και ανακαλύψεις, είναι όμως επίσης αναγκαίο να μπορούν κάπου να προσγειωθούν ή να αγκυροβολήσουν. Διαφορετικά οι ιδέες μας είναι σαν τα άτομα του άνθρακα που συγκρούονται τυχαία με άλλα άτομα μέσα στην αρχέγονη σούπα, δίχως να μπορούν να σχηματίσουν αλυσίδες και πλέγματα οργανικής ζωής.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Steven Johnson με τίτλο «Από πού έρχονται οι καλές ιδέες» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο. Μπορείτε να το βρείτε εδώ
